De DocUpdate (1 april 2019)
1. The Legend Of Cocaine Island (Netflix)
'Ken je het verschil tussen een sprookje uit het Noorden van het land en een sprookje hier uit het zuiden?' vraagt Russell, een goedlachse bewoner van het dorpje Archer in de Amerikaanse staat Florida, bij aanvang van deze kostelijke documentaire. 'Een noordelijk sprookje begint met: Once upon a time. En een zuidelijk sprookje met: Y'all ain't gonna believe this shit!'
Voordat Russell daadwerkelijk aan zijn verhaal begint, heeft Theo Love, de maker van The Legend Of Cocaine Island (97 min.), echter nog een disclaimer: 'We can't confirm many details of this story.' Tis maar dat u 't weet. Waarna Russell nog eens goed op zijn praatstoel gaat zitten en begint te vertellen over zijn buurman Julian: 'Zijn vrouw runde een schildpaddencentrum in Culebra. Julian liep op het strand op zoek naar schildpadnesten en zo begon het verhaal.'
In de zee bij Puerto Rico heeft de hippie Julian vijftien jaar eerder een tas gevonden, die maar liefst 32 kilo cocaïne bevat. 'Dus iemand was een hoop geld kwijt.' Julian weet volgens Russell niet wat hij ermee moet doen. 'Uiteindelijk zei hij: verrek! Hij begroef het. En daar lag het voor meer dan tien, vijftien jaar.' Totdat het verhaal dat al tijden rondgaat in Julians nieuwe woonplaats Archer een plaatselijke aannemer bereikt, ene Rodney Hyden.
En die lijkt zo te zijn weggelopen - als ik niet zoveel respect had voor de medemens, zou ik zeggen: weggewaggeld - uit een doldwaze film van Quentin Tarantino of Guy Ritchie. Over kleine kruimelaars die het grote geld ruiken en maar al te graag die verborgen schat willen gaan opgraven - al zijn ze in eerste instantie wel de schop vergeten. Dat klinkt als een karikaturale avonturenfilm en dat is het ook. Een true crime-comedy, met vette humor, kekke muziekjes en kolderieke verhaalwendingen.
En, natuurlijk, talloze larger than life-personages: de nét iets te goedgelovige antiheld Rodney, diens verwende vrouw Jamie, hun schalkse dochter Emily, de plaatselijke ‘stoner kid’ Andy die wel een extra zakcentje kan gebruiken, een kleine naamloze dealer die zich verschuilt achter zijn sjaal met een skelet erop én Carlos, de authentieke Latijns-Amerikaanse drugscrimineel die zo lijkt te zijn weggelopen uit Scarface. Voor een grijpstuiver zijn ze voor zowat alles te porren.
The Legend Of Cocaine Island is zo'n beetje de antithese van de gemiddelde documentaire, waarin een zwaarwegende maatschappelijke kwestie tot achter de komma wordt uitgediept. In deze baldadige film verbindt Theo - zou 't een artiestennaam zijn? - Love op onnavolgbare wijze humor en elementen uit documentaire en speelfilm met elkaar. Het eindresultaat, waarin de hoofdpersonen met zichtbaar plezier hun eigen lotgevallen naspelen, fladdert vrolijk op en neer tussen waarheid, herinnering en broodje aap en hapt verdacht lekker weg.
2. De Vrouwen Van Venserpolder (maandag, om 21.00 uur, op NPO2)
In de Amerikaanse stad Detroit, jarenlang zo'n beetje het toonbeeld van stedelijk verval, deed het fenomeen al enige tijd geleden opgeld: moestuinen, in het hart van de stad. Ofwel: 'a holististic approach to neighborhood revitalization'. Het is niet meer dan logisch dat in of vlakbij de Nederlandse Bijlmer een soortgelijk initiatief is ontstaan.
De binnentuin van woonblok tien in de wijk Venserpolder, gebouwd in de jaren tachtig, was vanwege overlast jarenlang verboden terrein. Inmiddels is de tuin weer geopend. Vrouwelijke bewoners, veelal van Surinaamse afkomst en zonder echtgenoot, zijn er een stadstuin begonnen en leren zo de wereld om hen heen en - vooral - elkaar beter kennen. 'Oma' Meli heeft bijvoorbeeld nog altijd heimwee naar Suriname, maar bouwt te midden van zelf verbouwde groenten echt een vriendenkring op.
In de observerende documentaire De Vrouwen Van Venserpolder (47 min.) van Eva de Breed spelen mannen nauwelijks een rol. Ze zitten werkeloos achter de geraniums, verblijven in de gevangenis of zijn, gewoon, afwezig. Wijkbeheerder Ulrich Wilson, in een grijs verleden profvoetballer bij Ajax, Ipswich Town en FC Groningen, kan erover meepraten. Hij zat ooit drie jaar thuis. 'En dat is gewoon niet goed voor je bovenkamer. Daar gebeurt dan niks. En daar word je niet gelukkig van.'
Gaandeweg sijpelt de buitenwereld ook stiekem de tuin in. Van het wegwerken van schulden tot familieleden die het verkeerde pad op dreigen te gaan. Terwijl de vrouwen groenten verbouwen, ontstaan er nieuwe sociale verbanden en krijgt de urban jungle om hen heen weer voorzichtig de kleur groen. Dat is de optimistische boodschap van De Vrouwen Van Venserpolder, dat laat zien hoe een klein initiatief de sociale cohesie in een wijk kan vergroten.
3. King Bibi - The Life And Performances Of Benjamin Netanyahu (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Met een gewiekste presentatie over de gevaren van Iran verleidde Benjamin Netanyahu de Amerikaanse president Trump in 2018 om zich terug te trekken uit de nucleaire wapendeal met Israëls aartsvijand. Hoe lukte het de leider van zo’n klein land om de grootste supermacht van de wereld te bewerken? vraagt filmmaker Dan Shadur zich af bij de start van King Bibi - The Life And Performances Of Benjamin Nethanyahu (87 min.). En hoe kan het dat hijzelf inmiddels zo onvermijdelijk is geworden dat zowel voor- als tegenstanders zich Israël niet meer kunnen voorstellen zónder hem?
Netanyahu kan binnenkort de langstzittende Israëlische premier worden. Shakur ziet een duidelijk startpunt voor 's mans politieke carrière: het overlijden van zijn broer Yoni in 1976, tijdens de geruchtmakende bevrijdingsactie bij een gekaapt vliegtuig met Joodse passagiers in Entebbe. Na de dood van zijn broer vertrekt Netanyahu naar de Verenigde Staten en wordt hij uiteindelijk een vaste gast in Amerikaanse talkshows. Tijdens mediatrainingen heeft hij de taal van het volk leren spreken. Dat legt hem geen windeieren. Hij wordt steeds nadrukkelijker gezien als de ‘young and coming man’ van de Israëlische politiek.
Dit kritische portret laat, aan de hand van louter media-optredens, zien hoe 'Bibi' een Amerikaanse stijl van campagne voeren, en de bijbehorende spin doctor Arthur Finkelstein, introduceert in zijn eigen land. Shadur schetst Netanyahu als een typische mediapoliticus, die slim appelleert aan het sentiment van de man in de straat, via zijn eigen kanalen rechtstreeks met hem kan communiceren en intussen doelbewust voortdurend oorlog maakt met de ‘linkse’ pers. Daarbij gebruikt hij een insteek, toonzetting en begrippenkader (‘heksenjacht’ bijvoorbeeld), die we inmiddels met een andere politiek leider zijn gaan associëren.
En dat illustreert, volgens Shadur, weer de huidige positie van Benjamin Netanyahu: waar hij ooit zelf in de leer ging in de Verenigde Staten, laven rechtse Amerikaanse politici zich tegenwoordig aan zijn onomstreden knowhow.
4. Piripkura (zondag, om 21.55 uur, op Canvas)
In de ogen van de kijker hebben de twee mannen allang een mythische status gekregen als ze na ruim 48 minuten eindelijk voor het eerst in beeld verschijnen. Pakyî en Tamandua, de laatste vertegenwoordigers van een compleet volk, de nomadenstam Piripkura (81 min.) Vooruit: Pakyî heeft ook nog een zus, Rita. Toen zo'n dertig jaar geleden vrijwel hun gehele familie werd uitgemoord door blanken, heeft zij het leven in het Braziliaanse regenwoud echter achter zich gelaten. Ze trouwde met een lid van een andere inheemse stam en ging in een normaal huis wonen in de deelstaat Mato Grosso.
Rita's broer Pakyî is altijd gebleven waar hij was. Samen met zijn neef Tamandua. En het is alweer enkele jaren geleden dat het tweetal, dat afgezonderd in de jungle leeft, is gespot. Jair Candor, medewerker van de overheidsdienst voor bescherming van de inheemse bevolking, FUNAI, zet een expeditie op om vast te stellen of de twee mannen nog in leven zijn. Want dat is een voorwaarde om de beschermde status van hun stukje regenwoud weer voor twee jaar te verlengen. Houtzagerijen en boerenbedrijven staan al in de startblokken om het leefgebied van de Piripkura over te nemen.
De filmmakers Renata Terra, Bruno Jorge en Mariana Oliva vergezellen Candor, die zich al sinds eind jaren tachtig sterk maakt voor inheemse volkeren zoals de Piripkura, op zijn queeste om Pakyî en Tamandua te vinden en bewijs van hun bestaan te verzamelen. Dat is bepaald niet gemakkelijk. De mannen houden zich het liefst verre van de bewoonde wereld en laten zich bepaald niet zomaar vinden. En dat is niet vreemd: de Piripkura hebben louter slechte ervaringen met blanken. Te langen leste verschijnen de twee mannen toch ten tonele. De fakkel die ze sinds 1998 (!) brandende hebben gehouden is gedoofd. Ze hebben vuur nodig...
Pakyî en Tamandua ogen in alle opzichten als een bedreigde diersoort. Ze houden steeds een zekere afstand, zoeken lichamelijk voortdurend steun bij elkaar en zijn, zonder enige vorm van waarneembare schaamte, helemaal naakt. Meer dan een bijl en die gedoofde toorts hebben ze niet. Toch weten de mannen al jaren te overleven in het regenwoud en lijken ze kerngezond. De twee Pirpkura zijn duidelijk ook heel vertrouwd met elkaar - zie ze maar eens samen in een hangmat liggen. Communiceren met hen is echter verdraaid moeilijk. Ze hebben samen een soort koeterwaals ontwikkeld, dat zelfs Rita niet altijd kan ontcijferen, en willen bovendien het liefst meteen, met hernieuwd vuur, weer terugkeren naar hun natuurlijke biotoop.
Tijdens het International Documentary Festival Amsterdam werd Piripkura beloond met de Human Rights Award. 'Met dit aangrijpende en bijzondere verhaal raken de filmmakers aan een brede reeks van kwesties die hoog op de wereldagenda voor mensenrechten zouden moeten staan', aldus de jury. De zoektocht naar de ontwapenende mannen, dwars door een met veel oog voor detail vastgelegd tropisch regenwoud, en de tamelijk ongemakkelijke ontmoeting van Pakyî en Tamandua met Jair Candor, een man die toch echt het beste met hen voor heeft, heeft inderdaad een fascinerende film tot gevolg, die zowel ontroert als tot nadenken stemt.
Zien we hier, op de valreep vereeuwigd voor toekomstige generaties, daadwerkelijk De Laatste(n) Der Piripkura?
5. De klassieker: Man On Wire (YouTube)
In de Oscar-winnende documentaire Free Solo stelt Alex Honnold zijn leven in de waagschaal voor een zelf opgelegd bovenmenselijk doel. Zonder enige vorm van zekering, free solo, wil hij de negenhonderd meter hoge bergwand El Capitan beklimmen. Als hij daarin slaagt, valt hem eeuwige roem ten deel. Anders wacht de peilloze diepte en een roemloze dood.
Ruim veertig jaar eerder wilde Philippe Petit, de hoofdpersoon van de eveneens Oscar-winnende documentaire Man On Wire (94 min.) uit 2008, koste wat het kost een soortgelijke megalomane prestatie leveren. In 1974 probeerde hij als koorddanser de Twin Towers van het New Yorkse World Trade Center te bedwingen. Via een koord tussen de twee torens, op ruim vierhonderd meter hoogte, liep de Fransman van de ene naar naar de andere kant.
Omdat hoogmoed niet altijd voor de val hoeft te komen, kan hij het nog steeds navertellen. ‘Het feit dat koorddansen wordt omringd door de dood maakt het fantastisch’, zegt Petit, een man die zichzelf graag hoort spreken en grote woorden bepaald niet schuwt, in dat karakteristieke Engels met een Franse inslag. ‘Want daardoor moet je het héél serieus nemen. Een heel klein foutje of een fractie van een seconde niet opletten, kan je je leven kosten.’
Behalve de waaghals zelf komen in deze boeiende film ook enkele handlangers aan het woord. Zij faciliteerden ‘de coup’ en riskeerden daarmee problemen met de wet. Want legaal was het natuurlijk niet om van de ene naar de wolkenkrabber te dansen. En wat als het fout zou aflopen? Philippe Petit had echter geen keuze. Hij was voorbestemd voor de Twin Towers - of zij voor hem. ’Hij kon niet meer verder leven als hij niet had geprobeerd om die torens te veroveren’, zegt zijn vriendin Annie. ‘Het voelde alsof ze speciaal voor hem waren gebouwd.’
Marsh reconstrueert Petits briljante/bezopen actie, waarmee hij in de hele wereld verbazing en bewondering oogst. De filmmaker kan daarbij teruggrijpen op een heel arsenaal archiefmateriaal en vult dit aan met nieuw geschoten beelden. Met die bouwstenen, bijeengehouden door weelderige klassieke muziek, fabriceert hij zowel een overtuigende narratief over ‘the artistic crime of the century’ als een fascinerende karakterschets van een man met meer geldingsdrang dan eigenlijk goed voor hem is.
Zo bezien zijn er inderdaad opvallende parallellen tussen Man On Wire en Free Solo. Er is ook een belangrijk verschil: waar Honnold niets te verliezen lijkt te hebben, wil Petit heel nadrukkelijk winnen.
Tot besluit...
Tot zover de DocUpdate van deze week. De komende dagen bieden echter nog veel meer kijkvoer. Vanaf dinsdag wordt op NPO2, om 23.15 uur, bijvoorbeeld de bijzondere documentaireserie Himmlers Hersenen Heten Heydrich van Roel van Broekhoven opnieuw uitgezonden.
Woensdag zendt Canvas Burning Out, over oplopende stress en werkdruk in een ziekenhuis, uit. Donderdag volgt David Bowie: Finding Fame. Dan wordt op NPO2 ook The Oslo Diaries herhaald.
Zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 500 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Onder de noemer Boeijen Bekijkt 't schrijf ik ook elke maand een bijdrage voor de website 2Doc.nl, de website voor de documentairefilms van de Publieke Omroep. Ditmaal: De Tijd Heelt Alle Wonden, Maar...
Het was overigens ook de week dat de Franse filmmaakster Agnès Varda overleed. Ze laat een omvangrijk oeuvre achter - van nouvelle vague tot documentaires. Met op hoge leeftijd nog een extra kroon op het werk: de heerlijke docu Visages Villages, waarvoor ze met fotograaf JR door ruraal Frankrijk reisde en iconen maakte van gewone mensen.
Volgende week in de honderdste editie (!) van De DocUpdate: de nieuwe film van Sunny Bergman over mannen, de Miami Showband-slachting en de jacht op macabere medicijnmannen in Oeganda.
Gegroet,
PS
Van donderdag tot en met zondag vindt in Amsterdam het muziekdocumentairefestival In-Edit plaats. Met films over Daniel Johnston, boybands, M.I.A., Studio 54, daklozenkoor de Straatklinkers, basmannen, The Rolling Stones en het legendarische skalabel Trojan Records.
PS2
Vanaf donderdag is Cold Case Hammarskjöld, één van de beste documentaires die ik tot dusver zag in 2019, te zien in de Nederlandse bioscoop. In deze film onderzoekt Mads Brügger of de voormalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Dag Hammarskjöld, misschien is vermoord. En zo ja, door wie dan? Brügger paart zeer goed navolgbaar journalistiek speurwerk met onnavolgbare humor. Afgelopen week ontving de film nog de Camera Justitie Award op het Movies That Matter-festival.