De DocUpdate (10 september 2018)
1. Man In De Knoop (vanavond, om 20.55 uur, op NPO2)
Frans Bromet is geen ijdele interviewer. Uit de mond van de nestor van de Nederlandse televisiedocumentaire komen zelden heel ingewikkelde of net iets te slimme vragen. Hij houdt het vaak bij een bevestigend ‘ja’ of ‘oh ja’ en zo nu en dan een quasi-verbaasd ‘ach’. En natuurlijk herhaalt hij - zijn handelsmerk - ook vaak simpelweg de laatste woorden van zijn gesprekspartner.
De persoon voor de camera krijgt van hem in elk geval alle ruimte om zijn verhaal te doen - al schroomt Bromet ook niet om confronterende vragen te stellen. In Man In De Knoop (54 min.) gaat hij in gesprek met drie vrouwen, waarvan de echtgenoot uit het leven stapte. Als één van de weduwen opmerkt dat je heel veel kunt overwinnen als je maar van elkaar houdt, riposteert Bromet direct. ‘Maar dat is bij jullie dus niet gelukt.’ Haar gezicht betrekt: ‘Nee, helaas niet.’
De ontwapenende eerlijkheid van de vrouwen is de voornaamste troef van deze interviewdocu, waarin gesprekken worden afgewisseld met fotosequenties op muziek. Een van de drie vrouwen bekent bijvoorbeeld dat ze de wanhoopsdaad van haar man op geen enkele manier had zien aankomen. 'Daar had ik echt nooit rekening mee gehouden.' Na de verbazing volgde boosheid: hoe kon hij haar en zijn kinderen zonder enige verklaring achterlaten?
Via het persoonlijke verhaal van drie verschillende vrouwen probeert Bromet (die deze documentaire maakte met journalist Nathan Vos, schrijver van het boek Man O Man, over de zelfdoding van zijn broer) vat te krijgen op een tot nadenken stemmend feit: mannen maken tweemaal zo vaak een einde aan hun leven als vrouwen. Zonder al te veel pretentie vraagt Frans Bromet zich af of 'de man' eigenlijk nog wel toegerust is voor de hedendaagse maatschappij.
2. The Cleaners (dinsdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Zou bij de content moderatoren van Facebook, Google en Twitter ook posttraumatische stress voorkomen? De vraag stellen is hem beantwoorden. Deze werkbijen van het internet, veelal afkomstig uit ontwikkelingslanden zoals de Filipijnen, schuimen voortdurend als een soort onzichtbare beveiligingsbeambten het worldwide web af en stuiten daarbij op alle mogelijke vuiligheid; van kinderporno en cyberpesten tot executies en terroristische aanvallen.
Het is lopende bandwerk: ignore, ignore, delete, ignore, delete... Met gezwinde spoed ruimen ze zulke rotzooi op. Maar kunnen en mogen deze vuilnismannen en -vrouwen, die elk ook weer hun eigen context en perspectief meebrengen, werkelijk bepalen wat er weg kan of moet? Was het verwijderen van dat schilderij van Trump met een hele kleine pik - nadat hij in een verkiezingsdebat had gepocht over zijn gereedschap - bijvoorbeeld een kwestie van goede smaak of toch een serieus geval van censuur? De verantwoordelijke kunstenares weet het antwoord wel.
Wie bepaalt wat er hoe op het internet belandt? Komt de vrijheid van meningsuiting in het gedrang als we dat overlaten aan de Mark Zuckerbergs van deze wereld? En in hoeverre laten die hun oren hangen naar de regimes van landen als Turkije, Myanmar en de Filippijnen? De documentaire The Cleaners (88 min.) van Hans Block en Moritz Riesewieck stelt prangende vragen over de manier waarop de sociale media worden beheerd en laat ook de gewone frontsoldaten in de bijbehorende informatieoorlog aan het woord. Zij moeten dagelijks keuzes maken, die letterlijk voor miljarden mensen gevolgen kunnen hebben. En fouten kunnen ze zich daarbij niet permitteren volgens hun bazen.
Ook opponenten van de almachtige techbedrijven mengen zich in de strijd. Zo is er bijvoorbeeld een club die direct oorlogsbeelden veilig stelt, vóórdat die door de digitale schoonmakers worden weggepoetst. Dat blijkt geen overbodige luxe. De klassieke foto van Kim Phuc, het naakte meisje dat met een verbrand lijf op de vlucht ging na een napalmaanval en zo het symbool werd van de vuile oorlog in Vietnam, zou nu direct worden verwijderd, stelt één van de cleaners onomwonden. Het is een tekenend voorbeeld van de dilemma’s die in deze bijzonder urgente film, over de wereld waarin wij met zijn allen leven en hoe we daarbinnen de democratie proberen te onderhouden, aan de orde worden gesteld.
3. City Of Joy (Netflix)
Verkrachting als strategisch wapen. Volgens Christine Schuler-Deschryver, één van de oprichters van City Of Joy (76 min.), wordt dit brute middel systematisch ingezet tijdens de oorlog in Congo. Een gebied waar genoeg vrouwen en kinderen zijn overweldigd stroomt immers vanzelf leeg en kan dus worden ingenomen. Prettige bijkomstigheid: verkrachting is niet alleen traumatisch voor de vrouw zelf. Het is ook een vernedering voor haar echtgenoot. Dikke kans dat hij haar verlaat.
Via de vrouw wordt zo de vijand, en uiteindelijk de gehele gemeenschap, ontwricht. Want wat kan er terecht komen van de kinderen die worden geboren uit zo’n gruwelijke gewelddaad? Hoe kunnen zij ooit anderen, vrouwen in het bijzonder, respecteren? In de ‘stad der vreugde', een veilige enclave nabij de Oost-Congolese stad Bukavu, proberen ze die vicieuze cirkel te doorbreken. De slachtoffers van ‘seksueel terrorisme’ worden opgevangen, op de been geholpen en vervolgens voorbereid op een voortrekkersrol in de samenleving.
Belangrijk werk, van moedige mensen die zich onderscheiden tijdens een eindeloze en vrijwel vergeten oorlog, dat in deze documentaire van Madeleine Gavin terecht onder de aandacht wordt gebracht. De film zelf spreekt alleen minder tot de verbeelding. Indringende interviews en scènes genoeg, maar een dwingende narratief of dramatische ontwikkeling ontbreekt. City Of Joy werkt vooral als een krachtig pleidooi voor medemenselijkheid, van vrouwen én mannen die van geen opgeven willen weten.
4. The Oslo Diaries (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Op 13 september 1993, 25 jaar geleden dus, werd er gedroomd over vrede in de Noorse hoofdstad Oslo. De Israëlische premier Yitzhak Rabin schudde op neutraal terrein de hand van zijn gezworen vijand Yasser Arafat, de leider van de Palestijnse vrijheidsbeweging/terroristische organisatie PLO. En er leek zowaar een reële kans op een permanent staakt het vuren in het explosieve hart van het Midden-Oosten.
Inmiddels weten we helaas wel beter. Ruim twee jaar later, in de turbulente dagen na het tweede Oslo-akkoord van 1995, zou de Joodse kolonist Yigal Amir, een fervente tegenstander van de akkoorden, de Israëlische leider vermoorden en daarmee ook de droom van vrede om zeep helpen. Anno 2018 kunnen we ons de wereld nog altijd nauwelijks voorstellen zonder het deprimerende Palestijns-Israëlische conflict, dat steeds weer opnieuw oplaait.
In The Oslo Diaries (97 min.) wordt de aanloop naar het vredesakkoord, waarbij er in het diepste geheim op het scherp van de snede is onderhandeld, gereconstrueerd met enkele direct betrokkenen. Daarbij putten de filmmakers Mor Loushy en Daniel Sivan ook veelvuldig uit dagboeken die enkele onderhandelaars hebben bijgehouden. Enkele cruciale scènes zijn bovendien gedramatiseerd met acteurs.
Behalve voor het grote politieke verhaal heeft deze boeiende documentaire ook aandacht voor de menselijke kant van het vredesproces; de onderhandelaars zijn elkaar gaandeweg als mens (of zelfs als vriend) gaan zien, in plaats van als gezichtsloze vijand. In hun hart, en dat van veel anderen, groeide intussen de hoop dat er wellicht tóch een uitweg was uit alle ellende. Uiteindelijk is die echter (nog) nooit gevonden.
5. De klassieker: The Jinx: The Life And Deaths Of Robert Durst (watchdocumentaries.com)
Verdacht van drie afzonderlijke moorden, maar nooit veroordeeld. Ook al heeft Robert Durst toegegeven dat hij één van de lijken in stukken heeft gezaagd en vervolgens in het water heeft gedumpt. Dat is het fascinerende uitgangspunt van de Amerikaanse true crime-klassieker The Jinx: The Life And Deaths Of Robert Durst (268 min.) uit 2015, die in eigen land een ongelofelijke mediahype veroorzaakte.
Meer zou je eigenlijk niet moeten willen weten over deze opzienbarende zesdelige serie, die in zijn geheel online is te bekijken. En ga ook vooral niet googelen op Durst, zijn steenrijke New Yorkse vastgoedfamilie of de moorden waarvan hij wordt verdacht, waaronder die op zijn echtgenote Kathleen McCormack. Je zou op informatie kunnen stuiten die de overrompelende kijkervaring kan vergallen. The Jinx bekijk je bij voorkeur zonder enige verdere voorkennis.
Feit is - voor de nieuwsgierige aagjes onder ons, die zich toch niet kunnen bedwingen - dat Robert Durst een hoofdpersoon is om van te dromen: charmant, gelaagd en totaal onvoorspelbaar. En soms ronduit angstaanjagend. In regisseur Andrew Jarecki, die eerder al de prachtige documentaire Capturing The Friedmans maakte, treft Durst echter een waardig opponent, die samen met hem op zoek gaat naar de waarheid. Daarbij gaan de handschoenen uit en - spoiler alert! - blijven de zendersetjes aan.
Dat is dan ook écht alles wat je hoeft te weten over deze superspannende miniserie, waarin Durst en Jarecki elkaar, zichzelf én de kijker de ene na de andere vernietigende vuistslag geven. Want The Jinx: The Life And Deaths Of Robert Durst is zowel ‘too good to be true’ als 'too true to be good’.
Tot besluit...
Dat was ’m weer, de DocUpdate van deze overvolle documentaireweek. Donderdag is in Het Uur Van De Wolf bijvoorbeeld ook nog M.C. Escher - Het Oneindige Zoeken, een bijzonder fraai vormgegeven biografie van de beroemde Nederlandse kunstenaar/graficus (1898-1972), te zien.
Zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan in het alfabetische overzicht van De DocUpdate, met inmiddels meer dan driehonderd films.
Volgende week in De DocUpdate: Brett Morgens glorieuze portret van de apenonderzoekster Jane Goodall, een inkijkje bij de gevallen zakenbank Lehman Brothers en een klassieke documentaire over de dan nog dertienjarige Paulo Rosario, tegenwoordig speler van PSV.
Gegroet,
PS
De nominaties voor de Gouden Kalveren, die op 5 oktober worden uitgereikt, zijn bekend. Voor beste korte documentaire zijn genomineerd: The Atomic Soldiers, Piet Is Weg en Tijd En Tij (nog niet gezien).
Als beste lange documentaire zijn genomineerd: Liefde Is Aardappelen, Digna Sinkes denkdocu Bewaren - Of Hoe Te Leven (1 oktober op NPO2), The Long Season (nog niet gezien), mijn absolute persoonlijke favoriet The Bastard (8 oktober op NPO2) en de gedoodverfde winnaar Alica.
In dat rijtje hadden Pilotenmasker en A Stranger Came To Town wat mij betreft overigens niet misstaan. Maar ja, wie ben ik?