De DocUpdate (11 juni 2018)
1. The Last Fight (vanavond, 20.25 uur, op NPO2)
Meteen na de massieve armschroef, waarmee ze het gevecht rigoureus beëindigt, volgt de knuffel. Van opponent, die moest worden vernietigd, is die ander ineens een soort vriendin geworden. Binnen luttele minuten, waarin (vrijwel) alles mag, hebben ze zoveel met elkaar meegemaakt - en elkaar aangedaan. En nu volgt de ontlading: het gevoel van broederschap (of liever: zusterschap).
Marloes Coenen neemt weinig tijd om het zoet van de overwinning te proeven. De volgende uitdager, ene Alexis Dufresne, klopt zich alweer op de borst. Die lusten de Nederlandse kooivechtster, haar betrokken vriend/trainer Roemer Trompert en Coenens sergeant-achtige coach Martijn de Koning rauw. Het is de paradox van vechtsporten: de potentiële hartsvriendin van straks is nu een bitch die he-le-maal kapot gemaakt moet worden.
De 34-jarige Nederlandse fighter kán niet verliezen, zo is de stellige overtuiging van haar begeleidingsteam. Dufresne is niet meer dan een hobbel op de weg naar The Last Fight (76 min.), waarbij Coenen de wereldtitel Mixed Martial Arts (MMA) in de wacht gaat slepen en haar lange carrière op glorieuze wijze zal beëindigen. Is het de hoogmoed, die voor de onvermijdelijke val komt? Voor vechters telt immers alleen het eerstvolgende gevecht.
Deze documentaire van Victor Vroegindeweij registreert van heel dichtbij hoe Coenen en de haren voor elk gevecht in een tunnel proberen te stappen; met oogkleppen op, volledig gefocust op het einddoel. Kan Coenen zich echter nog steeds volledig overgeven aan de bikkelharde trainingen en kan haar lijf dat ook aan? Is ze nog bevattelijk voor de gestaalde, maar ook wat routineuze peptalk van haar coach (‘er is maar één manier en dat is winnen’)? En geloof ze écht volledig in zichzelf als ze haar opponent tijdens het verplichte neus-tegen-neus ritueel voor de wedstrijd diep in de ogen kijkt?
Coenens persoonlijke strijd wordt door Vroegindeweij meeslepend in beeld gebracht. De toevoeging van de Amerikaanse acteur Bruce Dern als verteller, die waarschijnlijk een blik in de ziel van de vechter moet geven, voelt alleen een beetje gekunsteld en leidt ook wat af van de hoofdpersoon zelf, die zich van haar kwetsbaarste kant laat zien. Haar laatste gevecht is in zicht, maar kan ze eigenlijk wel zonder vechten? En (hoe) gaat ze dat gevecht zelf eigenlijk overleven?
2. Ultra's Van Egypte (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Stel: de harde kern van Feyenoord besluit om zijn eigen slogan (‘geen woorden maar daden’) in de praktijk te gaan brengen en gaat de straat op om de regering omver te werpen. Ongeloofwaardig, niet? Zoiets gebeurde er nochtans in 2011 in Egypte. En in de eerste dagen van de Arabische lente trok de plaatselijke variant op Feyenoord, Al-Zamalek uit Giza, zelfs op met de aanhang van de grote rivaal Al-Ahly uit Caïro.
De zogenaamde ultra’s claimden een sleutelrol in het verzet tegen de Egyptische dictator Mubarak op het Tahrirplein en vochten daar ook gedurig met de politie. Bij een uitwedstrijd van Al-Ahly bij Al-Masry uit Port Said zette de gevestigde orde twee jaar later de tegenaanval in. Gewapende supporters van de thuisploeg maakten 72 dodelijke slachtoffers onder de uitfans. Het was een vooropgezet plan, volgens enkele Al-Ahly-supporters in de documentaire Ultra’s Van Egypte (54 min.). Later zouden er nog tientallen fans van Al-Masry en Al-Zamalek sneuvelen bij rellen.
De belangrijkste bijzaak van de wereld werd gaandeweg meegezogen in een burgeroorlog. In deze interessante film reconstrueren Frederick Mansell en Laurens Samsom (die eerder Palestijnse voetballers portretteerden in de interactieve documentaire Team Gaza) met archiefbeelden, geanimeerde reconstructies en getuigenissen van (geanonimiseerde) betrokkenen de vijandelijkheden tussen de verschillende partijen. Voetbal verwordt daarbij tot bijzaak, in een gevecht op leven en dood. Waarbij aanvallen desondanks de beste verdediging blijft.
Die grimmigheid is terug te horen in de supportersgezangen. Geen 'Op Een Slof En Een Oude Voetbalschoen' (Ajax) of 'Vooruit Nu Rood-Witten' (PSV) in de stadions of op de pleinen van Egypte. ‘Alleen de dood kan de liefde stoppen', klinkt 't bijvoorbeeld gepassioneerd in het clublied van Al-Ahly. En dat gaat echt niet alleen over voetbal.
3. Instant Dreams (donderdag, om 22.55 uur, op NPO2)
‘De dood van een vriend’, noemt Christopher Bonanos, de schrijver van het boek Instant: The Story Of Polaroid, ‘t met gevoel voor drama. Dat fatale moment in 2008 waarop Polaroid besloot om te stoppen met de productie van direct klaar-films. Tien jaar later, in een tijdsgewricht waarin letterlijk iedereen aan de lopende band digitale foto’s maakt, zijn er nog steeds romantici die zweren bij analoge fotografie.
De instant film moet opnieuw worden uitgevonden, vinden zij. Zoals bepaalde muziekliefhebbers een terugkeer naar vinyl of cassettebandjes bepleiten. Terug naar imperfectie, de menselijke maat. Het gecompliceerde chemische proces waarmee een Polaroid-foto zichzelf binnen enkele minuten realiseert is alleen bepaald niet gemakkelijk te reproduceren, stelt de gepensioneerde chemicus Stephen Herschen die ooit werkte met de grote man van Polaroid, Edwin Land.
In Instant Dreams, waarvan donderdag de televisieversie (53 min.) wordt uitgezonden, belicht regisseur Willem Baptist een kleine parallelle wereld waarin de Polaroid wordt geïdealiseerd. Dat is beslist een socialere wereld, betoogt pleitbezorger Bonanos. Terwijl je wacht op hoe de foto die je zojuist hebt geschoten zich ontwikkelt, ontstaan er als vanzelf gesprekken. En niet veel later worden de verschillende Polaroids natuurlijk met elkaar vergeleken. Nu gunnen we elkaar niet meer zoveel tijd en aandacht, wil hij maar zeggen.
Baptist laat zijn personages, waaronder ook de Duitse fotografe Stefanie Schneider die de laatste Polaroids uit een speciale koelkast wegwerkt tijdens fotosessies in de Californische woestijn, uitgebreid filosoferen over de hedendaagse tijd en plaatst hun gedachtespinsels in een zinnenprikkelende trip van beeld, geluid en muziek. Instant Dreams bevat geen lineair verteld verhaal en roept meer vragen op dan worden beantwoord, maar overtuigt als volledig gesatureerde snapshot van een verloren tijd, waarin je als kijker even helemaal kunt verdwijnen.
4. Liberation Day (donderdag, 23.55 uur, op NPO2)
Deze week moet de met veel bombarie aangekondigde top tussen de Amerikaanse president Trump en de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un plaatsvinden. Een mooie gelegenheid om deze vermakelijke documentaire over het bezoek van Laibach, een belangrijke inspiratiebron voor de spraakmakende tanzmetalband Rammmstein, als eerste westerse rockband aan Noord-Korea te vertonen, dacht de VPRO. Ook al kan die top alsnog met veel bombarie worden afgeblazen - zoals al eerder gebeurde. Met King Don en King Kim weet je het nooit.
De tournee van de doorgewinterde provocateurs uit Slovenië door de verknipte communistische heilstaat kon enkele jaren geleden in elk geval gewoon doorgaan. Blijkbaar hadden beide partijen daarbij genoeg te winnen. De keuze van Kim Jong-un om juist Laibach, een band die veelvuldig gebruik maakt van militaristische symboliek en nooit vies is van controverse, toegang te verlenen is opmerkelijk. Wilde Kim zichzelf nog eens ongegeneerd bewonderen in de spiegel? Of hield de band hem (ongemerkt) gewoon een lachspiegel voor?
‘All art is subject to political manipulation except that which speaks the language of the same manipulation', stelt Laibach zelf in het leidmotief voor Liberation Day (58 min.). Regisseur Morten Traavik organiseerde al eerder culturele projecten in Noord-Korea, had tijdens de toer de leiding over de Laibach-delegatie en speelt nu de hoofdrol in zijn eigen film. Met straffe hand probeert hij de afstand tussen band en land te overbruggen; de culturele misverstanden, continu opspelende technische perikelen en op de achtergrond altijd aanwezige censuur.
Bij Laibachs met veel bravoure geëtaleerde wansmaak (of is het gewoon kunst?) krijgt ook een op de vrijheid van meningsuiting gestelde Nederlander soms de neiging om de culturele politie te laten uitrukken, maar als het dan daadwerkelijk gebeurt is het toch even schrikken. De band zelf lijkt zich er van tevoren al mee te hebben verzoend dat er water bij de wijn moet worden gedaan. Dit proces, waarbij de film zowel bij land als band achter de facade komt, is alleraardigst om te zien. Het levert Laibach, net als in Noord-Korea, beschaafd applaus op.
5. De klassieker: Deutschland Ein Sommermärchen (YouTube)
Nog niet zo lang geleden was er niets leukers te bedenken: beelden van een terneergeslagen ‘Mannschaft’ die zojuist de deksel op de neus heeft gekregen. Toen de documentaire Deutschland Ein Sommermärchen (107 min.) werd uitgebracht in 2006, heeft menige Nederlandse voetballiefhebber vast nog likkebaardend gekeken naar de openingsscène: Duitse internationals in zak en as, na de nederlaag tegen Italië op het WK in eigen land.
De redeloze haat tegenover ‘die Duitsers’, waarbij verwijzingen naar de oorlog en 1974 nooit van de lucht waren, behoort gelukkig tot het verleden. Die ommekeer werd ingezet met datzelfde positief ingestelde Duitse elftal van 2006, zo roept deze documentaire van Sönke Wortmann nog maar eens in herinnering. Onder de hoede van coach Jürgen Klinsmann is de luizenploeg van weleer omgevormd tot een team waar ook de rechtgeaarde voetballiefhebber van kan houden. Met succes bovendien, getuige de derde plaats op het wereldkampioenschap.
Na de gewonnen openingswedstrijd tegen Costa Rica laat de ware Klinsmann zich direct kennen. ‘Geil!’, blijft hij maar roepen tegen zijn vermoeide spelers. ‘Die pakken ze ons niet meer af.’ Die positieve insteek tekent de coach Klinsmann, die in deze film als een op Amerikaanse leest geschoeide motivator opereert. De tactische besprekingen laat hij veelal over assistent Joachim Löw, die als zijn opvolger in 2014 de wereldcup overigens wel naar Duitsland zou brengen. Gezamenlijk durven ze ook harde keuzes durven te maken: Jens Lehman onder de lat bijvoorbeeld, in plaats van de onvermijdelijke Oliver Kahn. De eeuwige rivalen spreken er eerlijk over.
Deze traditioneel opgezette documentaire lijkt soms bijna te mooi om waar te zijn. Als in: is dit werkelijk de ongepolijste achterkant van het Duitse elftal? Of waren al die brave borsten, die we zien tijdens het bowlen, groepsgewijs handtekeningen zetten of luieren op hun hotelkamers, zich maar al te bewust van de camera? Wortmann heeft in elk geval ongeëvenaarde toegang gekregen tot de ploeg en beschikt met Lukas Podolski bovendien over zijn eigen spion, die met een cameraatje zelfs doordringt tot de badruimte.
Als je het Duitse voetbal nog altijd associeert met professionele etters als Lothar Matthäus en Rudi Völler, dan kantelt Deutschland Ein Sommermärchen (dat zonder ondertiteling in zijn geheel op YouTube is te bekijken) dit beeld volledig. Sterker: als de gehele selectie, inclusief trainersstaf, in de bus luidkeels begint mee te galmen met de schlager Marmor, Stein Und Eisen Bricht, lijken ze even een doodgewoon voetbalelftal dat zojuist zijn wekelijkse partijtje heeft gewonnen en nu onderweg is naar de kantine.
Tot besluit...
Dit was 'm dan weer, nieuwsbrief numero 57. Vijf documentaires, met liefde en plezier bekeken, beoordeeld en beschreven.
Hopelijk heb je deze DocUpdate (en de vorige edities) ook daadwerkelijk ontvangen. Want de host van de nieuwsbrief, Revue, heeft de laatste tijd soms problemen met het afleveren van nieuwsbrieven (en daar ben ik natuurlijk bepaald niet blij mee).
Bedenk daarbij: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan in het alfabetische overzicht van De DocUpdate, met inmiddels meer dan driehonderd films.
Tot slot nog een extra tip voor komende week: woensdagmiddag, 13.50 uur, wordt één van de beste documentaires van afgelopen jaar herhaald: Dancer.
Volgende week in De DocUpdate: een veelomvattende kijk op Europa's vluchtelingencrisis, de toerjaren van The Beatles en een absolute true crime-klassieker, waaraan onlangs door Netflix nieuwe episodes zijn toegevoegd. Hopelijk gewoon in je mailbox.
Gegroet,
PS
Deze week werd documentairemaker Leonard Retel Helmrich benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Hij maakt onder anderen een veelgeprezen drieluik in Indonesië: De Stand Van De Zon, Maan en Sterren.