De DocUpdate (12 februari 2018)
1. Spiegeldromen (vanavond, 20.25 uur, op NPO2)
Ze durven groot te dromen. De een wil miljonair worden, een ander professioneel vuurwerkafsteker. Anderen zoeken het dichter bij huis: in een supermarkt, bij de plaatselijke bouwmarkt of in het boerenbedrijf. Tegelijkertijd kijken de jongeren letterlijk in de spiegel. En documentairemaakster Marjoleine Boonstra kijkt mee en stelt intussen oprecht geïnteresseerd vragen.
De jongeren die aan het woord komen in Spiegeldromen (50 min.) zijn afkomstig van het praktijkonderwijs. Het VMBO bleek vanwege allerlei verschillende redenen te hoog gegrepen voor hen. De afgelopen jaren hebben ze aan praktische vaardigheden en hun zelfvertrouwen gewerkt. Nu staan ze op het punt om de wijde wereld in te trekken. Zonder diploma, dat wel.
In deze film spreken ze heel openhartig over zichzelf en hun leven. Over hun fijnste vakantie of hun favoriete muziek, maar ook over hun leerproblemen, woedeaanvallen en depressies. Die gesprekken vormen het hart van deze interviewdocumentaire, waarin ook hun (soms te) betrokken docenten, enkele stagebegeleiders en een ouder aan het woord komen en tevens de praktijkgerichte lessen in beeld worden gebracht.
Iedereen loopt in zijn leven deuken en schrammen op, legt één van de leerkrachten uit tijdens een les. Ze laat haar leerlingen een papier verfrommelen en vervolgens weer gladstrijken. De kreukels blijf je altijd zien, wil ze maar zeggen, maar je kunt ze ook weer redelijk wegwerken. En dat lijkt precies wat ze binnen het praktijkonderwijs proberen te doen - en wat ook deze treffende documentaire lijkt te beogen. Als de aftiteling loopt, echoën de allerlaatste woorden nog na: geef ze een kans...
2. Seeing Allred (Netflix)
Zou ze de meest gehate (en bewonderde) vrouw van Hollywood zijn? Gloria Allred, de gestaalde advocate die al ruim veertig jaar onvervaard de strijd aanbindt met mannen, veelal uit de entertainmentindustrie, die zich schuldig zouden hebben gemaakt aan geweld tegen en (seksueel) misbruik van vrouwen. Ze werkt inmiddels als een rode lap op elke stier, zogezegd.
In de perfect getimede biopic Seeing Allred (95 min.), die comfortabel kan meedeinen op de golven van verontwaardiging die de #metoo-beweging op dit moment veroorzaakt, zet ze haar tanden in de Amerikaanse comedian Bill Cosby. Hij zou gedurende zijn lange carrière tientallen vrouwen hebben gedrogeerd en misbruikt. Dat doet Allred op kenmerkende wijze: met bikkelharde statements, altijd enkele slachtoffers aan haar zijde en een hele rij camera’s en microfoons op haar gericht. Trial by media, zeggen critici.
Gloria Allred is één geworden met wat ze doet, zo geeft ze grif toe in deze film van Sophie Sartain en Roberta Grossman, die zowel haar carrière als persoonlijke leven omvat. Daarin komt ook de traumatische gebeurtenis aan de orde die haar ooit op het spoor zette van de strijd voor vrouwenrechten: een verkrachting waaraan ze ook nog een ongewenste zwangerschap overhield. Bij de navolgende illegale abortus legde de overtuigde feministe bijna het loodje. Waarna een verpleegster zou hebben gezegd: ‘this will teach you a lesson’.
Ze leerde er een geheel andere les van. Van leven met ongeschoren tanden. Met een wapperend wetboek in de ene en een uitgekiende mediastrategie in de andere hand trekt Gloria Allred ook in het tijdperk Trump, die eveneens door allerlei door haar begeleide vrouwen wordt beschuldigd van ongewenste intimiteiten, nog altijd ten strijde voor een vrouwvriendelijke(re) wereld. Haar dochter Lisa Bloom is bovendien in haar voetsporen getreden. Zij hielp bijvoorbeeld Bill O’Reilly van Fox News, door diverse vrouwen beschuldigd van seksuele intimidatie, pootje te lichten.
Deze pro-Allred film slalomt alleen wel erg soepel om Blooms korte periode als belangenbehartiger van Hollywoods ultieme seksuele roofdier Harvey Weinstein heen. Een ‘kolossale fout’, bekende ze later en ongetwijfeld ook een pijnlijke episode voor haar moeder Gloria. Het lijkt alsof de filmmaaksters de door hen bewonderde leeuwin Gloria Allred toch niet al te zeer tegen de manen in wilden strijken. Iets meer weerwoord had van deze interessante film écht een onontkoombaar #metoo-document kunnen maken.
3. Onze Manier Van Leven (woensdag, 22.55 uur, op NPO2)
Had de documentaire Onze Manier Van Leven (90 min.), over de verkiezingscampagne van de omstreden politieke beweging DENK, niet wat kritische vragen kunnen gebruiken? vroeg ik me af tijdens het bekijken van de film, waarin maker Jack Janssen zich veelal beperkt tot de rol van vlieg op de muur. Had hij het onafscheidelijke DENK-duo Tunahan Kuzu en Selcuk Öztürk niet gewoon moeten belagen met vlijmscherpe vragen over de Armeense genocide, hun verhouding tot de Turkse president Erdogan en de manier waarop ze andere Turks-Nederlandse politici aan de schandpaal te nagelen?
Pas als Sylvana Simons, volgens Kuzu als ‘een dief in de nacht’, is vertrokken, meldt Janssen zich met zijn eerste en weinig kritische vragen en krijgt de DENK-leider vervolgens ook nog de kans om zijn eigen verhaal te doen en haar van ‘backstabbing’ te beschuldigen. Ook in het navolgende gesprek met diens kompaan Öztürk bijt de interviewer niet door, zodat DENKs frame dat Simons en haar campagneleider uit puur opportunisme zijn vertrokken de overhand blijft houden.
Het plotselinge vertrek van Simons zie je als kijker helemaal niet aankomen, alle interne strubbelingen zijn netjes buiten beeld gehouden. Net als in die andere Nederlandse campagnedocu Jesse krijgen de hoofdpersonen van Onze Manier Van Leven daarnaast wel erg veel ruimte voor window dressing en toneelstukjes voor de camera. Het is alsof ook Jack Janssen zelf dat tijdens het maken van de film door begon te krijgen. Gaandeweg, als de Tweede Kamer-verkiezingen in zicht komen, grijpt hij steeds vaker en scherper in en wint de film aan spanning.
Dat ook kritisch doorvragen (en door en door en door) niet zaligmakend hoeft te zijn, bewijst overigens één van de eerste scènes van deze onderhoudende documentaire als een net iets te scoringsbeluste Powned-journaliste Kuzu blijft achtervolgen met steeds weer dezelfde vraag. ‘Bent u het eens met de uitspraken van Erdogan dat Nederlanders fascisten en nazi's zijn? Ja of nee?’ Waarna de DENK-leider zich comfortabel kan terugtrekken in zijn positie van onheus bejegende politicus, die hem en zijn partij later bij de verkiezingen geen windeieren zal leggen.
Toch zijn het juist zulke confrontaties waaraan deze film zijn meerwaarde ontleent. Janssen brengt het speelveld waarop DENK zich beweegt, van stekelige twistgesprekken met collega-politici en journalisten tot de verplichte bezoeken aan lokale afdelingen en buurthuizen, van heel dichtbij in kaart en dringt zo bezien wel degelijk door tot de kern van een nieuwe en omstreden politieke beweging en de multiculturele gemeenschap die daarachter schuilgaat.
4. Jean-Michel Jarre: A Journey Into Sound (donderdag, 22.55 uur, op NPO2)
De gastenlijst voor zijn recente albums Electronica 1 en 2 leest als een who's who van de elektronische muziek: van Moby, Massive Attack en The Pet Shop Boys tot deejay Armin van Buuren en filmcomponist Hans Zimmer. Die uitputtende verzameling figuranten werpt tevens een licht op de status van Jean-Michel Jarre binnen datzelfde muziekgenre. Voor het Electronica-project wist hij bovendien Who-gitarist Pete Townshend en de Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden te strikken.
In de oerdegelijke televisiedocu Jean-Michel Jarre: Journey Into Sound (52 min.) van Birgit Herdlitschke worden plichtsgetrouw het leven en de carrière doorgenomen van de befaamde Franse componist/performer, die in 1976 met Oxygen het pad effende voor de moderne elektronische muziek. Tussen het vertellen door, in bijna verplicht 'Allo Allo'-Engels, werkt Jarre met zijn prominente gasten aan de Electronica-cd's. Stuk voor stuk hebben ze warme woorden en superlatieven te over voor de goed gecoiffeerde synthesizerpionier.
De nadruk blijft nadrukkelijk op Jarres muziek liggen. Hoewel hij spreekt over de moeizame relatie met zijn vader, de filmcomponist Maurice Jarre (Lawrence Of Arabia, Doctor Zhivago), en ook zijn tweede ex-vrouw, de Britse actrice Charlotte Rampling, uitgebreid aan het woord komt, is dit geen psychologisch portret van de mens Jean-Michel Jarre. Het is vooral een eerbetoon aan een invloedrijke muzikant.
5. De klassieker: Grizzly Man (YouTube)
Bij regisseur Werner Herzog dringt zich altijd de vraag op wie er nu eigenlijk het gekste is: de paradijsvogels en obsessievelingen die hij portretteert in zijn films? Of toch de bezeten filmmaker zelf, die steevast over ieders grenzen heengaat?
Zo portretteerde hij in de documentaire Little Dieter Needs To Fly, een verhaal dat Herzog later overigens ook als basis voor de speelfilm Rescue Dawn zou gebruiken, ooit een voormalige oorlogspiloot die jarenlang in een gevangenenkamp had gezeten. Hij had er een flinke tic aan overgehouden. Als Dieter Dengler een ruimte betrad of verliet, opende en sloot hij de deur voor de zekerheid nog een keer opnieuw (en opnieuw).
Dat dwangmatige gedrag was natuurlijk een prachtige metafoor voor het trauma dat Dengler in gevangenschap had opgelopen en de enorme behoefte aan vrijheid die hij sindsdien ervoer. Één klein probleempje: Herzog had die tic zelf verzonnen en zijn hoofdpersoon overtuigd/gedwongen om deze in zijn dagelijkse routine te incorporeren zolang de camera’s draaiden.
Welkom in de wereld van een filmmaker die altijd zijn eigen waarheid creëren. Voor objectieve feiten kun je beter je toevlucht nemen tot een willekeurig telefoonboek, zegt hij in de film Capturing Reality: The Art Of Documentary, een documentaire over het maken van documentaires. Daarvan moeten we het dus ook niet hebben in één van Herzogs aangrijpendste films, Grizzly Man ( 104 min.) uit 2005.
De berenman in kwestie, ene Timothy Treadwell, heeft zichzelf wijsgemaakt dat hij een soort huisvriend is geworden van een kleine groep grizzlyberen in Alaska. Voor zijn camera haalt hij, als een vlogger avant la lettre, ijzingwekkende toeren uit met levensgevaarlijke dieren waarbij een normaal mens uit de buurt zou blijven. De afloop laat zich dan ook raden - en is op een huiveringwekkende manier in deze film verwerkt.
Werner Herzog kreeg meer dan honderd uur beeldmateriaal van de berenknuffelaar (en zijn cameraschuwe vriendin Amie) in handen. Met dit found footage, dat hij paart aan interviews met mensen uit zijn directe omgeving, ontrafelt hij Timothy Treadwells tragische verhaal en onderneemt een meeslepende zoektocht door het op hol geslagen hoofd van de man die vanaf de uiterste rand van de samenleving hunkerde naar aandacht.
De Duitse filmmaker laat zich zelf natuurlijk ook niet onbetuigd. Met zoals altijd zwaar aangezette voiceovers met Duits accent, boordevolle uiterst diepe bespiegelingen over mens en leven, trekt Herzog Treadwells verhaal volledig naar zich toe. Het resultaat is een fascinerende film, die ook regelmatig voor jeuk op ongemakkelijke plekken zorgt en je mede daardoor lang bijblijft.
Tot besluit...
Tot zover De DocUpdate van deze week. Volgende week in elk geval aandacht voor de grootste en modernste gevangenis van Nederland, de val van de Syrische stad Aleppo en zanger Roy Orbison.
En mocht je nog een half uurtje over hebben: op Netflix is de korte documentaire The Trader (Sovdagari) (23 min.) te bekijken. Over een handelaar in tweedehands spullen, die door het armoedige platteland van Georgië reist, waar je nog kunt betalen met een paar kilo aardappelen.
Je kunt hier overigens een alfabetisch overzicht vinden van alle documentaires die tot dusver zijn besproken in De DocUpdate.
Gegroet,
PS
Twee weken geleden vertoonde Storyville, de documentairerubriek van de BBC, de absolute topdocumentaire Trophy over de commerciële jacht op bijna uitgestorven dieren zoals de olifant, neushoorn en leeuw. Het is me niet bekend of deze genuanceerde en toch schokkende film binnen afzienbare tijd ook beschikbaar komt in de Benelux. Maar als je de kans krijgt...