De DocUpdate (12 maart 2018)
1. Het Wraakprotocol (vanavond, 21.00 uur, op NPO2)
‘Het was voor mij een hobby geworden om iets te zoeken of een reden te krijgen om mensen in elkaar te slaan’, bekent oorlogsveteraan Brian. Hij realiseert zich dat dat helemaal 'fucked up' is. ‘Heel mijn leven is oorlog geweest’, stelt Marian, de andere hoofdpersoon van de observerende documentaire Het Wraakprotocol (55 min.), even later in plat Haags. Ze is volgens eigen zeggen 'kutjedolgedraaid'. En zo oogt ze ook: als een trillend stuk elastiek dat tot het uiterste is opgerekt en elk moment kan knappen.
Brian en Marian gaan bij therapeut Herman Veerbeek aan de slag met de woede die zich in hen heeft opgekropt en op elk ogenblik naar buiten kan golven. Ze zijn, zoals hij het zegt, 'gegijzeld door hun eigen drang tot wraak'. Tijdens 'Het Wraakprotocol', een therapie gebaseerd op EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing), laat hij hen traumatische momenten herbeleven en vervolgens in gedachten de bijbehorende wraakfantasieën uitvoeren. De schurende sessies met de getormenteerde ex-soldaat en opgefokte vrouw vormen het hoofdbestanddeel van deze film van Caspar Haspels en Jos Kuijer.
‘Alsof ik een heroïnehoer was, zo heb ze me behandeld’, stelt Marian tijdens een intens gesprek over haar dochter, die haar ooit een kampbeul zou hebben genoemd. Even later kwam de ontlading: ‘Ik heb alles kort en klein geslagen in die kamer.’ Al snel komt ook Marians eigen moeder aan de beurt. Niet vreemd, want Veerbeek gaat in zijn therapie op zoek naar de wortels van de kwaadheid. Ook de PTSS van Brian, die woest terugkwam van een militaire missie in Joegoslavië, heeft z'n roots in zijn jongste jeugdjaren. Gaandeweg weet de therapeut, voor het opmerkzame oog van de camera, iets van ontspanning te weeg te brengen bij zijn gesprekspartners.
‘Zal ik altijd zo’n monster blijven?’ wil Marian op een gegeven moment weten. ‘Nee, geen monster’, meent Veerbeek, die de essentie van zijn behandeling, en deze enerverende film, probeert te vatten. ‘Je blijft altijd iemand met een 78 toeren-plaat, maar je hebt gezellige muziek en je hebt vervelende muziek. En volgens mij komt er straks alleen maar gezellige muziek uit.’ ‘Sure!', lacht Marian met evenveel berusting als zelfspot. 'Túúrlijk.’
2. Traffic Stop (HBO/Ziggo)
De Oscar voor beste korte documentaire ging vorig weekend naar Heaven Is A Traffic Jam On The 405, een prachtig portret van de getroebleerde Amerikaanse kunstenares Mindy Alper. Traffic Stop (30 min.) moest het 'slechts' met een nominatie doen. Het is nochtans een aangrijpende film over een thema dat, zeker in de Verenigde Staten, nog altijd uiterst actueel is.
Het verhaal is even eenvoudig als raak: Breaion King, een Afro-Amerikaanse vrouw van 26 uit Texas, zou te hard hebben gereden op die onthutsende vijftiende juni in 2015. Verkeersagent Bryan Richter zet direct de achtervolging in. Een camera op zijn dashboard legt vast wat er vervolgens gebeurt; hoe een mogelijke bekeuring voor te hard rijden uitloopt op een bijzonder hardhandige arrestatie.
King belandt uiteindelijk op de achterbank van een politie-auto, helemaal over de zeik. In de boeien geslagen als de eerste de beste 'black bitch'. Gedehumaniseerd, zou je kunnen zeggen. Regisseur Kate Davis maakt weer een mens van haar in deze korte documentaire: een gedreven lerares, die ermee moet leren leven dat ze op internet voortleeft als de zoveelste zwarte Amerikaan die werd ingerekend door de politie.
3. De Deal (woensdag, 22.55 uur, op NPO2)
'Als je je vingertop op de kust van Turkije zet, zit de grens bij de onderkant van je vinger.' Op het Griekse eiland Lesbos krijgen nieuwe vrijwilligers heel praktische instructies. Met een verrekijker gaan ze straks in de gaten houden dat er geen vluchtelingen verdrinken tijdens de overtocht vanuit Turkije. Of, dat kan ook, ze gaan hen waarschuwen voor de Turkse kustwacht.
Europa heeft wel degelijk een menselijk gezicht als het gaat om de opvang van vluchtelingen vanuit oorlogsgebied, zo wil De Deal (52 min.) maar zeggen. Tegelijkertijd is er het (hardvochtige) Europese beleid, twee jaar geleden vervat in de zogenaamde Turkije-deal, die een einde moest maken aan de eindeloze stroom vluchtelingen. Maar zorgt diezelfde deal ook voor de beloofde humane behandeling van die ontheemde mensen? Als je in deze film het relaas hoort van de Syriër Ramy Quidmany, die zonder reisvergunning is gestrand op Lesbos, is twijfel zeker op zijn plaats.
Één van de architecten van de deal, de Oostenrijker Gerald Knaus van een denktank die is gericht op stabiliteit in Europa, blijft in deze genuanceerde documentaire van Els van Driel en Eefje Blankevoort (die eerder het thematisch verwante De Asielzoekmachine maakten) echter het eminente belang ervan benadrukken: het overeind houden van Het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties, dat in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog werd opgesteld. Als het rijkste continent van de wereld de Turkije-deal al niet kan opbrengen, zo redeneert Knaus, dan is dat hele VN-Vluchtelingenverdrag op sterven na dood.
De Nederlandse Europarlementariër Kati Piri (PvdA) heeft niettemin serieuze twijfels bij de gesloten overeenkomst, maakt ze duidelijk in een verhit gesprek met Knaus, die het hele werelddeel afreist om een beter asielbeleid te bepleiten. Zij vraagt zich af of Europa zijn 'part of the deal' eigenlijk wel nakomt. Om die stellingname te illustreren gebruiken de filmmakers (door vluchtelingen gemaakte) beelden van het kamp Moria, waar een normaal leven vrijwel onmogelijk lijkt. Psychische problemen, die kunnen resulteren in hongerstakingen en zelfmoordpogingen, zijn er aan de orde van de dag.
Cynisch bezien is dat ook precies wat bepaalde beleidsmakers willen; wantoestanden bij de opvang ontmoedigen mensen om de oversteek te maken naar Fort Europa. Daar, bij de virtuele muren van de Europese gedachte en realiteit, toont datzelfde continent echter ook zijn menselijke kant, zo laat De Deal zien: plaatselijke bewoners en vrijwilligers uit heel Europa, die vluchtelingen als mens tegemoet treden en samen met hen bijvoorbeeld een met liefde bereide maaltijd gebruiken. Zo bezien is deze ingetogen documentaire niets minder dan een pleidooi voor medemenselijkheid.
4. Ladies First (Netflix)
Ga toch koken, mens! Ze roepen het nog nét niet letterlijk, de Indiase mannen die in de openingsscène van Ladies First (39 min.) aan het woord komen. In hun land doet minder dan één procent van de meisjes aan sport. Die horen gewoon voor het huis en de kinderen te zorgen. Boogschutter Deepika Kumari is de uitzondering die de regel bevestigt: een vrouwelijke topsporter, de nummer één van de wereld nota bene, die een Olympische medaille ambieert.
De Spelen van Londen in 2012 liepen uit op een enorme teleurstelling voor het meisje uit het straatarme Ratum in India, waar haar moeder in een ziekenhuis werkt en vader rondrijdt in een riksja. Rondkomen lukt desondanks nauwelijks. Alle hoop is gevestigd op Deepika. In 2016 hoopt zij, een aan zichzelf twijfelende topsporter die wel wat mentale coaching kan gebruiken, bij de Olympische Spelen van Rio de Janeiro wél - woordgrap-waarschuwing! - doel te treffen.
Dat is de uitgangspositie voor deze tamelijk vlakke film van Uraaz Bahl, met een verhaal dat je vooraf al bijna kunt uittekenen: gedroomd talent moet op de lange, lange weg naar de top het ene na de andere obstakel overwinnen, maar laat zich daardoor niet uit het veld slaan. Tegen het eind resteert dan slechts één vraag: slaagt ze er ook daadwerkelijk in om die top te bereiken?
5. De klassieker: The Other F Word (YouTube)
Met dat ene F-woord hadden ze nooit al te veel moeite. Fuck the world. The Police. Of gewoon: You! Arrogante smoel opzetten, middelvinger erbij en klaar was kees. Dat andere F-woord kost de ouder wordende punkers in deze kostelijke documentaire aanmerkelijk meer kruim: father.
The Other F Word (99 min.) uit 2011 is een film die de groeipijnen in beeld brengt van eeuwige pubers, die ondanks zichzelf hebben gekozen voor het vaderschap. 'You can do any fucked up thing you want to and say “I'm punk”', zegt Fat Mike, de zanger van de Amerikaanse pretpunkband NOFX, over zijn jonge jaren. Nu maakt hij ‘s ochtends - in een badjas met zebraprint, dat wel - een ontbijt voor zijn dochtertje. Hij moet haar nog wel een keer uitleggen wat die twee SM-meesteressen op zijn linkerbovenarm betekenen.
Hoe zijn we van rebelleren tegen onze eigen ouders in Godsnaam zelf in de ouderrol terecht gekomen? vraagt Pennywise-zanger Jim Lindberg, de hoofdpersoon van deze film van Andrea Blaugrund Nevins, zich in een contemplatieve bui af. Na twintig jaar trouwe dienst overweegt hij om de band, en het bijbehorende bestaan ‘on the road’, te verlaten ten faveure van zijn gezin en een reguliere baan. Daarmee moet hij tevens afstand nemen van de gemeenschap waarin hij als misfit opgroeide en zijn oude strijdmakkers in de steek laten. Met een eventueel vertrek draait Lindberg ook hun punkrockdroom de nek om, zo realiseert hij zich.
Binnen de punkscene is het lastig volwassen worden, ook omdat een groot deel van de mensen om je heen dat ten enenmale weigert én omdat dit natuurlijk ook niet past bij het imago van een obstinate punker. Treffend is in dat verband een scène met Red Hot Chili Peppers-bassist Flea en zijn tienerdochter. Nadat ze samen een stukje op de piano hebben gespeeld, is het vader die zijn middelvinger meent te moeten opsteken naar de camera. Zijn dochter staat er, licht gegeneerd, bij te lachen. Hoe kun je je tegen zo’n ouder afzetten?
Als de relatie ouder-kind, en de rolverwarring die daarmee gepaard kan gaan bij deze mannen, ter sprake wordt gebracht, komt The Other F Word tot de kern: veel van de geportretteerde punkers onderhouden nog altijd een bijzondere moeizame relatie met hun eigen ouders. De boosheid daarover moest - en kwam - eruit via furieuze muziek. Als ze nu worden bevraagd over hun getroebleerde jeugd blijken onverwoestbare iconen als Flea, Rancid-brulboei Lars Frederiksen en Art Alexakis (Everclear) ineens heel kwetsbare jongetjes. Met felkleurd haar, ‘fuck authority’ T-shirts en een overdaad aan tatoeages, dat wel.
Over dat andere F-woord, Fuck, werd in 2005 trouwens ook al een documentaire gemaakt. Op het web is echter nauwelijks meer iets te vinden over het (als ik 't me goed herinner) vermakelijke F*ck.
Tot besluit...
Tot zover de DocUpdate van deze week, met de tong afwisselend likkend over de lippen en uitgewoond op de schoenen hangend samengesteld.
In de nieuwsbrief van volgende week in elk geval aandacht voor de Vietnam-oorlog en de vijfde vrouw van wijlen Anton Heyboer.
En hier kun je natuurlijk een alfabetisch overzicht vinden van alle documentaires die zijn besproken in De DocUpdate.
Gegroet,
PS
Wist je trouwens dat Matthew Heineman (Hollywoodstem: 'the man who brought us the documentary blockbusters Cartel Land and City Of Ghosts') een documentaireserie over de zogenaamde 'opioid crisis' heeft gemaakt? The Trade belicht op indringende wijze alle kanten van de drugsepidemie in de Verenigde Staten en Mexico, maar is vooralsnog niet in Nederland te zien. Dat moet veranderen! En snel een beetje.