De DocUpdate (13 mei 2019)
1. Last Breath (Netflix)
‘Christopher omschreef het als de ruimte ingaan, maar dan onder water’, zegt Morag, de vriendin van Chris Lemons. De Schotse dertiger is één van de drie duikers die in 2012 betrokken raakt bij een ernstig ongeluk op het schip Topaz. Chris heeft zijn schaapjes op dat moment behoorlijk op het droge: hij slaagde erin om van zijn grote passie, duiken, zijn beroep te maken, is een huis aan het bouwen en staat op het punt om in het huwelijksbootje te stappen. En dan wordt de levenslijn tussen het schip en de saturatieduiker, die zich op bijna honderd meter diepte in de Noordzee bevindt, op brute wijze doorgesneden...
Het is een unieke wereld, die in de zinderende documentaire Last Breath (85 min.) wordt opgeroepen. Van professionele duikers die onder water onderhoudswerk en reparaties uitvoeren. Het is een beroep met geheel eigen normen en waarden, codes én jargon. Als het duikondersteuningsvaartuig Topaz bijvoorbeeld in 'Dynamic Positioning' (verankerd aan de zeebodem) is gebracht, kunnen de drie duikers hun 'bell' (een soort aparte eenheid die vanaf de boot in de zee wordt afgezonken) verlaten om hun werk te gaan doen. Ze blijven intussen verbonden met hun basis via een 'umbilical' (een soort navelstreng die zorgt voor warmte, licht en zuurstof en waarmee ze met hun collega's kunnen communiceren).
Op die bewuste septemberdag in 2012, als de Topaz zich op enkele honderden kilometers van Aberdeen op zee bevindt, zorgt een computerfout ervoor dat de Dynamic Position crasht. Het schip raakt daardoor op drift. Als de umbilical van Chris vervolgens knapt, is hij aan de Goden overgeleverd. Én aan zijn twee directe collega's in de bell: de ervaren Duncan Allcock, die hem wegwijs heeft gemaakt op de zeebodem, en de stoïcijnse Dave Yuasa, die 'gewoon' zijn werk doet. ‘Ik was niet erg overstuur over Chris’, herinnert die laatste zich. ‘Dit kan gebeuren. Hij was niet mijn beste vriend of één van m’n kinderen. ’ En juist deze koele kikker wordt erop uitgestuurd om op zoek te gaan naar de collega die wel eens levenloos in het donkere water zou kunnen liggen.
Het is een absoluut horrorscenario voor alle betrokkenen, die het tragische ongeluk in deze bijzonder vernuftig geconstrueerde film van Alex Parkinson en Richard da Costa nog eens stapsgewijs doornemen. Daarbij kijken ze recht in de camera, de spanning en emotie van het moment herbelevend. Hun relaas wordt kracht bijgezet met een vloeiende combinatie van authentiek beeldmateriaal van het drama, onder anderen gemaakt met helmcamera's van de crewleden, en speciaal voor de film gemaakte reconstructiebeelden. Zo ontstaat in deze lekker vet aangezette documentaire, één van de beste films die ik tot dusver zag in 2019, een bloedstollende race tegen de klok die niet had misstaan in een Hollywood-blockbuster. Kunnen ze Chris vinden? Is hij überhaupt nog in leven?
2. Buddy (maandag, om 20.25 uur, op NPO2)
Zijn legerbuddy in Afghanistan wist hem ooit weg te krijgen na een explosie, zijn huidige buddy Mister helpt hem nu om met de gevolgen van z’n uitzending naar Uruzgan om te gaan. Trevor Viera is gediagnosticeerd met een post-traumatische stress stoornis, zijn hulphond beschermt hem tegen zijn angsten en herinneringen. Zonder de hond zouden ze waarschijnlijk uit elkaar zijn, bekent Trevors vrouw in deze fraaie film van Heddy Honigmann.
Trevor is één van de zes hoofdpersonen – of, zo je wilt: bijfiguren – van Buddy (86 min.). De echte helden luisteren naar namen als Kai, Utah en Makker. Ze staan trouw naast je, helpen je met aan- en uitkleden of lopen voor je uit als je helemaal niets ziet, kampt met autisme of bent veroordeeld tot een rolstoel. Honigmann slaat hen liefdevol gade en voert persoonlijke gesprekken met hun baasjes.
Die dichten hun steun en toeverlaat bijna menselijk eigenschappen toe. Missy is volgens de man die ze terzijde staat, psycholoog Hans Dekker, rustig, zelfverzekerd en filosofisch. Hij vergelijkt hun omgang zelfs met liefde. ‘Het is een hond en ik ben een mens. Ik vind het heel bijzonder dat wij op deze planeet leven en dat contact met elkaar kunnen hebben, ook al zijn we zo verschillend.’
Is dat wat baas en hond delen liefde, vriendschap of gewoon een relatie van werkgever en werknemer? Afgaande op de liefdevolle manier waarop de eigenaren hun dieren toespreken en aanhalen gaat het beslist om meer dan een zakelijke transactie. Daarbij hoort ook een wrange constatering: in een mensenleven passen meerdere hondenlevens. Afscheid nemen is dus een onvermijdelijk onderdeel van het leven met een hulphond.
Honigmann brengt die onderwerpen invoelend ter sprake. Ze interviewt haar subjecten niet, maar voert gewone gesprekken, van mens tot mens. Over mens en dier. Het belang van de honden brengt ze bovendien overtuigend in beeld met nachtcamera’s die registreren hoe de buddy’s in de beslotenheid van de slaapkamer waken over hun baasjes, die zich blind kunnen overgeven aan de zorg van hun gedienstige dieren.
De hulphonden bieden zelfs een luisterend oor. Oorlogsveteraan Trevor kan bijvoorbeeld moeilijk onder woorden brengen wat hem dwarszit. Dat heeft hij echter wel aan Mister toevertrouwd, bekent hij. ‘Hij vertelt niks door.’ Glimlachend: ‘Dat weet ik zeker.’
3. Foster (HBO/Ziggo)
Op de avond voordat haar dochter werd geboren, gebruikte Raeanne cocaïne. Dat komt haar duur te staan: baby Kris’Lyn wordt uit huis geplaatst. Samen met vader Chris moet moeder voor de rechter verschijnen. Het kind, waarvan het de vraag is of het iets heeft opgelopen door Raeannes drugsgebruik, mag bij Chris verblijven. Hij komt alleen wel onder curatele te staan. En zijn vriendin moet afkicken en krijgt een beperkte bezoekregeling.
Terwijl de prille ouders proberen op te krabbelen, ondersteund en gecontroleerd door jeugdzorg, vertellen ze in deze documentaire hun eigen levensverhaal. Dat blijkt uiteindelijk een logische aanloop naar het punt in hun leven waarop ze nu in aanvaring zijn gekomen met de wet of een beroep moeten doen op hulpverlening. En dat geldt eigenlijk voor alle hoofdpersonen van Foster (113 min.), een poignante film van Deborah Oppenheimer en Mark Jonathan Harris over het reilen en zeilen bij de jeugdzorg van Los Angeles.
Één op de acht kinderen in de Verenigde Staten komt in contact met jeugdzorg vanwege verwaarlozing of mishandeling. 400.000 Amerikaanse kinderen en jongeren verblijven in de opvang. Deze documentaire zoekt enkele van hen op in die vermaledijde hoek waar steeds weer de klappen vallen. De achttienjarige tiener Mary bijvoorbeeld, een mooi meisje waarvan je in eerste instantie zou kunnen denken dat ze alles goed voor elkaar heeft. Mary werd echter geboren als drugsbaby en verbleef al op talloze opvangplekken. ‘Waarom gaven al die families me op?’ vraagt ze zich nu af.
Of de zestienjarige Dasani, die regelmatig voor de jeugdrechter moet verschijnen vanwege problemen die hij veroorzaakt in het opvanghuis waar hij op dit moment verblijft. Terwijl de Afro-Amerikaanse jongen wordt gestimuleerd en gedwongen om zijn leven te beteren, is er nog altijd dat ene onverwerkte familietrauma. Zou erover rappen helpen? En lukt het hem uiteindelijk om zichzelf op de rit te krijgen en tegelijkertijd dat achterstallige onderhoud weg te werken?
Oppenheimer en Harris spreken en portretteren niet alleen de kids zelf, maar ook de advocaten, hulpverleners, belangenbehartigers, deskundigen en reclasseringsmedewerkers om hen heen. Mensen met het hart veelal op de goede plek, zoals de voormalige Mom USA Earcylene Beavers, die al tientallen jaren zogenaamde probleemkinderen opvangt, en de betrokken jeugdzorgmedewerker Jessica Chandler. Zij werkt tegenwoordig bij de instantie waarop ze ooit zelf als verwezen tiener was aangewezen.
Foster is een optimistische film en wil dat ook duidelijk zijn. Dat laat onverlet dat het (net als in ons eigen land overigens, getuige bijvoorbeeld de veelbesproken documentaire Alicia) gaat om bijzonder weerbarstige problematiek, die bovendien een duidelijke relatie heeft met al even hardnekkige maatschappelijke kwesties als armoede, gebroken gezinnen en onleefbare wijken. Gezamenlijk staan de jongeren en hun entourage daarom voor een enorme opdracht: hoe houd je in zo’n leefomgeving, soms tegen beter weten in, zoiets elementair menselijks als hoop levend?
4. Palestina Bestaat Niet (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Ze dachten dat ze huis en haard voor even verlieten, een paar weken misschien, maar ruim zeventig jaar later is het leeuwendeel van de ruim 700.000 inwoners van Palestina die naar de hele wereld uitzwierven nog altijd niet teruggekeerd naar hun geboorteland. Op 15 mei gedenken Palestijnen jaarlijks de Nakba, de verdrijving van hun volk in 1948, waarna in ‘hun’ land de staat Israël kon worden gesticht. Sindsdien woedt ook het Israëlisch-Palestijnse conflict, een brandhaard die in de afgelopen decennia ook de rest van de wereld regelmatig in vuur en vlam heeft gezet.
Samir El Hreish is op tweejarige leeftijd met zijn ouders naar Nederland vertrokken vanuit de Palestijnse stad Jaffa. Hun huis, waarvan nog geen foto bewaard is gebleven, zouden ze toen tijdelijk in bewaring hebben gegeven bij een andere Palestijnse familie, de Hinns. Als Samir en zijn Nederlandse vrouw Suzanne op internet op zoek gaan naar die familienaam, stuiten ze op de Amerikaanse televisiedominee Benny Hinn. En die is toevallig binnenkort in Nederland voor enkele erediensten. Met een brief van diens opa in de hand besluiten ze de even bekende als omstreden pastor te benaderen, het startpunt van een zoektocht naar Samirs oorsprong en de omgeving waarin hij werd geboren.
Behalve het echtpaar El Hreish volgt regisseur Simone Tangelder in de melancholieke documentaire Palestina Bestaat Niet (57 min.) nog enkele andere, in Nederland woonachtige Palestijnen, waaronder een oudere vrouw die zich na vertrek uit haar geboorteland in Syrië heeft gevestigd en onlangs, vele jaren later, opnieuw gedwongen heeft moeten verkassen naar Nederland. Met een mengeling van weemoed, onbegrip en woede kijken ze naar hun verloren land en proberen ze de Nakba, het Arabische woord voor catastrofe, een plek te geven in hun huidige bestaan. Intussen lijkt Palestina, zeker sinds de Amerikaanse regering in 2017 Jeruzalem heeft erkend als hoofdstad van Israël, alleen in hun hart nog te bestaan.
In 2013 maakte Andere Tijden nog een uitzending over de Nakba, die nog altijd online is te bekijken.
5. Itzhak (donderdag, om 22.55 uur, op NPO2)
‘Hoe leg je uit dat de ene violist een prachtige klank heeft en de andere niet?’ vraagt Itzhak Perlman zich tijdens een interview hardop af. ‘Dat kun je niet uitleggen. Je moet het horen.’ Het vraaggesprek met de Israëlische violist is versneden met actiebeelden, waarin hij duidelijk niet alleen anderen in vervoering brengt. ‘Als je een klank in je hoofd hebt, komt die er als vanzelf ook uit. Maar je moet het kunnen horen, anders lukt het niet.’ Hij verduidelijkt: ‘Ik heb het niet over kwaliteit, maar over schoonheid.’
'In een interview kreeg Itzhak Perlman ooit de vraag wat hij het liefste hoort', vertelde de Amerikaanse president Obama daarover in 2015 bij de uitreiking van de Presidential Medal Of Freedom. 'Zijn ogen begonnen te stralen en hij zei: het geluid van fruitende uitjes in de pan.' Obama, die in lachen uitbarst, herpakt zich: 'Maar wat hem onderscheidt en zo'n immens geliefde violist maakt is dat hij musiceert zoals hij alles in het leven doet: met passie en vreugde.'
Die twee elementen keren ook steeds terug in het joyeuze portret Itzhak (54 min.) van Alison Chernick, waarin Perlmans opmerkelijke levensverhaal wordt verteld. Nadat hij op vierjarige leeftijd polio kreeg en zich voortaan met krukken, beugels of een karretje moest voortbewegen, vond Itzhak zijn lotsbestemming in de viool. Als kleine jongen werd hij al uitgenodigd om op te treden in de legendarische televisieshow van Ed Sullivan. Als een soort curiosum, denkt hij zelf. Een schattig Joods jongetje met die beugels en zijn viool.
In de navolgende decennia zou hij zich echter ontwikkelen tot één van de toonaangevende violisten van de wereld. Zo viel hem bijvoorbeeld de eer ten deel om de zwaarbeladen themamuziek van Schindler’s List in te spelen. Voor Perlmans muziek wordt in dit portret vanzelfsprekend veel tijd ingeruimd. Tegelijkertijd is er de aardse familieman, honkbalfan en moppentapper Perlman, die al sinds en jaar en dag een onafscheidelijk duo vormt met zijn vrouw Toby en een ogenschijnlijk mooi rond leven opbouwde, dat in deze film nog eens lekker wordt gevierd.
Het is een inspirerend, typisch Amerikaans verhaal: over het overwinnen van tegenslag en het vinden van jezelf. Met de viool als, inderdaad, spiegel van de ziel.
6. Ockels Erfenis (zaterdag, om 21.00 uur, op NPO2)
‘I’m am an astronaut from spaceship earth’, staat er te lezen op het T-shirt dat Wubbo Ockels tijdens één van zijn laatste interviews draagt. Sterker: zulke astronauten zijn we volgens hem allemaal. Van de eerste Nederlandse ruimtevaarder ontwikkelde Ockels zich op latere leeftijd tot een overtuigde klimaatactivist. Vanuit de ruimte had hij hoogstpersoonlijk gezien hoe de aarde de enige plek was waar de mens zou kunnen leven. En dus zouden we in zijn ogen een stuk zuiniger moeten zijn op onze planeet.
In dat kader ontplooide hij het ene na het andere initiatief; van energie opwekkende vliegers en de elektrische superbus tot een duurzaam zeiljacht. Daarbij speelde beslist ook geldingsdrang een rol, bekennen zijn vrouw Joos en kinderen Gean en Martin in het postume portret Ockels Erfenis (51 min.). Wubbo Ockels was, ook nadat hij zich in 1985 als passagier van de Space Shuttle Challenger in Nederland onsterfelijk had gemaakt, altijd op zoek naar erkenning. En overtuigd van zijn eigen visie. Die ter discussie stellen leidde onvermijdelijk tot conflicten.
Zijn gezin zette hij daarbij nadrukkelijk op het tweede plan, vertellen de nabestaanden van de man die op 18 mei 2014 overleed aan de gevolgen van kanker. Zijn kinderen noemen hem in deze interessante televisiefilm van Daan van Alkemade nog altijd ‘Wubbo’ in plaats van papa. Zelfs toen hij ziek werd, bleef er die drang om zijn ideeën, ditmaal een hoopvolle boodschap over het redden van de aarde, te verkondigen en verwerkelijken. Via zulke vergezichten, op basis waarvan oud-collega's en studenten na z'n dood zijn verder gegaan, leeft Ockels in zekere zin nog steeds voort. Zoals hij het zelf ongetwijfeld gewild zou hebben.
7. De klassieker: Just, Melvin: Just Evil (YouTube)
Het is alsof je een volledig vreemde wereld betreedt. De verteller, recht in de camera, oogt nog vertrouwd. James Ronald Whitney speelt piano, was onderdeel van een succesvol dansduo en nam geregeld deel aan allerlei televisiequizjes. Een strebertje, dat wel, maar verder volstrekt normaal. Een typische all American guy. Totdat hij in Just, Melvin: Just Evil (74 min.) uit 2000 zijn volledig verknipte familie voorstelt.
Archetypische white trash, uit het bagger van het één of ander achtergebleven Amerikaans hellehol getrokken. Inteeltkoppen. Zuipogen. Ingevallen monden. Met plompe of juist uitgeteerde lijven. De tijd – zo’n twintig jaren, maar het lijken er véél meer! – heeft ook hun kleding geen goed gedaan. Oversized brillen met jampotglazen. Verwaarloosde kapsels. En verwassen spijkerblouses en campingsmokings die zelfs een wespentaille zouden misstaan. Je kunt er de bijbehorende schimmelige trailers, sloopauto’s en vuilnisbelttuinen moeiteloos bij bedenken.
Het is sowieso geen familie waarin je zou willen opgroeien. Vrijwel elk gezinslid heeft zijn eigen issues met verslavingen, crisissituaties en zelfmoordpogingen. En dat is allemaal de schuld van één godvergeten klootzak: hun stiefvader Melvin Just, die zich aan zo’n beetje elk vrouwelijk familielid zou hebben vergrepen. ‘De walgelijkste persoon die God ooit heeft gecreëerd’, volgens Whitneys behoorlijk gesoigneerde moeder, duidelijk ook een buitenbeentje in de familie. ‘Hij leerde mij om te haten.’ In deze morsige egodocu gaat haar zoon op zoek naar wat die walgelijke Melvin heeft aangericht in de familie.
De filmmaker praat met zijn tantes en spreekt zijn broze grootmoeder Fay aan, de vrouw die de bullebak ooit in de familie introduceerde en hem daar blijkbaar gewoon zijn gang liet gaan. En ook Melvin zelf, inmiddels een oude vent mét bierbuik, zónder kunstgebit en ín rolstoel wordt ter verantwoording geroepen. ‘Dat heb ik nooit gedaan, gore klootzak’, werpt hij alle beschuldigingen ver van zich. ‘Als ik in staat was om uit deze rolstoel te komen, dan sloeg ik je nu helemaal de tering.’ Het is geen verheffend tafereel, zowel van de geïnterviewde als van zijn kleinzoon die hem voor de camera voor het blok zet. Maar wellicht heiligt het doel in dit geval de middelen.
Ook de andere familieleden maken van hun hart geen moordkuil en doen hun, door scheldwoorden en verwensingen overwoekerde, relaas. Met de nodige galgenhumor en een rokerslach, waarmee vervolgens elke vorm van ellende op de één of andere manier draaglijk wordt gemaakt. ‘Kijk, ik heb tegenwoordig tieten!’ roept één van Whitneys tantes bijvoorbeeld naar haar neef, terwijl ze met een blik bier op de achterbak van een oud brik zit. Waarna tante demonstratief haar shirt omhoog doet en haar volwassen boezem laat zien. Gevolgd door weer zo’n uitzinnige lach.
Het is in eerste instantie alsof je naar een afzichtelijke freakshow zit te kijken, waarin gewone, kwetsbare mensen volledig verdwaald zijn geraakt. Het zelfportret, omlijst met Bijbelcitaten, van een trailer trash-familie, die volledig is ontwricht door een systeem van misbruik. Dat decennialang, van generatie op generatie, in stand wordt gehouden. En iedereen zit er nu volledig in vast – ook al zouden ze zo graag anders willen. Het is de treurige slotsom van een vieze film.
Tot besluit...
Tot zover de DocUpdate van deze week.
Op Videoland is ook nog de aardige korte documentaire Levenslang te zien. Daarin ontmoet de vader van Joes Kloppenburg, die in 1996 slachtoffer werd van zinloos geweld, de man die toen door tussenkomst van zijn zoon overleefde. Op de plek waar het allemaal gebeurde, de Amsterdamse Voetboogstraat.
Donderdag herhaalt NPO2 Racing Extinction, een film over een team dat met verborgen camera’s de illegale handel in uitstervende dieren vastlegt.
Zondagmiddag wordt Tedje & Meijer: De Belofte Van De Liefde herhaald. Over een ouder Joods echtpaar dat elkaar na de Tweede Wereldoorlog leerde kennen bij de Gemeentelijke Inhaalcursus Voor Ondergedoken Leerlingen.
Die avond wordt op Canvas een film uitgezonden waarnaar ik heel benieuwd ben: Wonderful Losers: A Different World, een documentaire over 'de knechten en monniken' van het wielerpeloton.
Zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop bijna 600 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Onder de noemer Boeijen Bekijkt 't schrijf ik ook elke maand een bijdrage voor de website 2Doc.nl, de website voor de documentairefilms van de Publieke Omroep. Ditmaal over De Vreemde Waarheid.
Volgende week in De DocUpdate: Ratko Mladic, Muhammad Ali, Sylvia Plath, Bill Clinton én een man zónder filmcamera.
Gegroet,
PS1
Enige tijd geleden werd er een documentaire aangekondigd over één van de beste voetballers aller tijden, Diego Maradona. De film van Asif Kapadia (Senna/Amy) gaat in première tijdens het Filmfestival van Cannes. En nu is er een trailer...
PS2
Vanaf donderdag is mijn favoriete film van 2018 eindelijk te zien in de Nederlandse bioscoop: Three Identical Strangers. Ik zou gaan kijken...