De DocUpdate (13 november 2017)
1. Geschenk Uit De Bodem (vanavond op NPO2)
De enorme grijparm van een sloopmachine stevent af op de camera, die binnen een Groningse Jarino-woning is opgesteld. Enkele seconden later verpulvert de grijper het raam van de kamer. Het bijbehorende kozijn wordt er vervolgens met donderend geraas eveneens uitgetrokken.
Welkom bij de documentaire Geschenk Uit De Bodem. Welkom ook in Loppersum, waar aardgaswinning ervoor heeft gezorgd dat een ogenschijnlijk comfortabele woonwijk uit de jaren zeventig moet worden gesloopt, zodat er ‘aardbevingsbestendige’ woningen’ kunnen komen.
In dat opmerkelijke gegeven, met de bijbehorende terminologie, zit eigenlijk de gehele Nederlandse verhouding tot het Groningse aardgasveld verscholen. De brenger van welvaart en voorspoed heeft het dagelijks welbevinden in Grunnen inmiddels behoorlijk gedestabiliseerd.
Toch is Geschenk Uit De Bodem (87 min.) bepaald niet de woedende protestfilm, waarop bepaalde actievoerders wellicht hadden gehoopt. De documentaire van Paul Cohen en Martijn van Haalen heeft eerder een tragikomische toon. Omdat in Nederland elk nadeel nu eenmaal ook zijn voordeel heb.
Zo heeft die aardbevingsproblematiek bijvoorbeeld voor extra werk gezorgd, beweert een man tegenover enkele bouwvakkers, die in het kader van hun sloopwerkzaamheden naar een cursus ‘omgaan met gevoelens’ zijn gestuurd. En wat doe je als je ergens komt op visite?, wil een andere gespreksleider weten. ‘Groeten’, antwoordt één van de slopers direct. ‘Precies!’
Je kunt Geschenk Uit De Bodem niet alleen zien en horen, maar soms ook bijna ruiken. Spruitjeslucht, om precies te zijn. Zo sneuvelen goede bedoelingen op Hollandse regelzucht, laten ‘risico’s’ zich volgens een contactpersoon van kritische bewoners direct ombouwen in ‘kansen’ en worden keiharde protestacties gesmoord in pure gezelligheid.
Op het Nederlands Film Festival won de documentaire, die volgens de jury 'een scherp oog voor de absurde kanten van het Nederlandse poldermodel' laat zien, de prijs van de Kring van Nederlandse Filmjournalisten. Welke doorgewinterde polderaar zou het daarmee oneens kunnen zijn?
De aardgaswinning in Groningen, en dan met name de aardbevingen die deze veroorzaakt, is in de afgelopen jaren steeds nadrukkelijk in de belangstelling komen te staan. Dit heeft vanzelfsprekend ook al geresulteerd in documentaires, zoals bijvoorbeeld De Stille Beving.
2. Die Avond In Bataclan (vanavond op NPO3)
Als één Nederlandse documentairemaker de vinger aan de pols heeft bij een jeugdig publiek, dan is het Jessica Villerius. Steeds weer slaagt ze erin om met haar films toegankelijke en aansprekende thema's aan te boren; van eerwraak en loverboys tot automutilatie en anorexia. Met Deal Met De Dood beijverde ze zich dit jaar bovendien - met succes, zo lijkt het - voor de in haar ogen ten onrechte ter dood veroordeelde Texaan Clinton Young.
In zekere zin is het dus niet meer dan logisch dat het juist Villerius is die terugkeert naar Die Avond In Bataclan (44 min.). Op de dag af twee jaar na de gruwelijke terroristische aanslag bij een concert van de Amerikaanse rockband Eagles Of Death Metal in de Parijse rockclub spreekt ze met de Nederlandse overlevende Ferry Zandvliet, de vader van een Frans slachtoffer, een arts die op die fatale avond eerste hulp verleende én Azdyne, de vader van één van de daders, Samy Amimour.
Deze televisiedocumentaire moet het hebben van zijn indringende verhalen, die worden afgewisseld met nieuwsitems en amateuropnamen van de aanslag waarbij in totaal 89 mensen de dood vonden. Dat levert geen spectaculaire nieuwe inzichten op, of enorm emotionele taferelen. Wel een onverwachte prille vriendschap tussen twee hoofdpersonen die allebei duivels hard geraakt zijn door die verdoemde avond in Bataclan en toch de moed en zin hebben gevonden om door te leven (en de aldus opgedane levenslessen door te geven).
Over diezelfde terroristische aanslag werden (natuurlijk) al meer documentaires gemaakt. De aangrijpende film Eagles Of Death Metal: Nos Amis, nog steeds te bekijken op Netflix, richt zich bijvoorbeeld op het rouwproces van de band die op het podium van de Bataclan stond toen de hel los barstte.
3. Death In The Terminal (woensdag op NPO2)
18 Oktober 2015. De radiozender Radio Darom laat ‘hete, mediterrane muziek’ neerdwarrelen over het Beersheba-busstation in Israël. Mensen zijn op weg naar hun bus, pinnen nog even of wachten op hun verbinding. En dan, in de vorm van enkele oorverdovende knallen, barst de spreekwoordelijke bom.
De aanslag, waarbij uiteindelijk drie dodelijke slachtoffers zullen vallen, veroorzaakt blinde paniek en chaos. Het beeld wordt zwart. In vuurrode letters verschijnt de titel van de documentaire: Death In The Terminal (50 min.). We zijn nauwelijks twee minuten onderweg. Beveiligers, militairen en onverschrokken helden snellen toe. De jacht op de schutter(s) is geopend.
Het verhaal van die klopjacht wordt in deze beklemmende film, die vorig jaar tot beste middellange documentaire werd verkozen tijdens het IDFA, verteld met beelden van mobiele telefoons en beveiligingscamera’s op het busstation. Beelden die zijn gelekt naar de Israëlische filmmakers. Tali Shemesh en Asaf Sudry laten daarnaast ook diverse ooggetuigen aan het woord, die elk vanuit hun perspectief de gebeurtenissen reconstrueren (en elkaar daarbij soms ook tegenspreken).
Al snel hebben de jagers hun prooi te pakken: een man uit Eritrea, waarop de omstanders maar al te graag hun woede willen koelen. Noem het gerust een volksgericht. Zou deze ususal suspect ook nog een bomgordel om hebben? En waarom loopt hij rond op sandalen?
4. Venus (donderdag op NPO3)
Zet een stoel midden in de kamer, laat enkele jonge vrouwen daarop plaatsnemen en praat met hen over hoe ze hun seksualiteit beleven. Veel meer heeft de documentaire Venus (57 min.) van Lea Glob en Mette Carla Albrechtsen niet om het lijf.
De vrouwen die centraal staan in de Deense film, vorig jaar op het IDFA bekroond met de EDA Award voor best female-directed documentary, kwamen in eerste instantie op een castingoproep af. Voor een speelfilm over de seksuele verlangens en frustraties van vrouwen. Dat filmidee heeft gaandeweg plaats moeten maken voor deze praatdocu.
Venus, een titel die natuurlijk verwijst naar de Romeinse godin van de liefde, had met gemak een puberale aangelegenheid kunnen worden. Met platvloerse, exhibitionistische of juist treurige verhalen. De film ontwijkt die valkuilen echter met verve en toont gewone (en erg openhartige) jonge vrouwen in al hun intimiteit en kwetsbaarheid.
Ook als er wordt gesproken over hoe ze een orgasme beleven, pijnlijke sekservaringen of hoeveel bedpartners ze hebben gehad, leidt dit niet tot Spuiten & Slikken-achtige taferelen. Zelfs als de maaksters de geïnterviewden vragen om te flirten met de camera of zich in het zicht van de kijker te ontkleden, gaat Venus geen moment gebukt onder effectbejag.
5. La Chana (vrijdag op NPO2)
‘Als ik danste, was ik gelukkig’, zegt Antonia Santiago Amador met gebroken stem. ‘Want ik ben geboren om te dansen.’ Die constatering spat werkelijk vanaf de allereerste seconde van La Chana (83 min.). Als de muziek weerklinkt, haar handen en voeten dat duizelingwekkende ritme vinden en ze haar kin weer fier omhoog steekt, wordt Antonia wie ze in wezen altijd is gebleven: de grootste flamencoster van haar tijd.
In deze intense documentaire, de publieksfavoriet van het IDFA in 2016, is ook een andere Amador te zien, die in weinig doet denken aan de gewezen flamencodanseres La Chana: een bejaarde zigeunervrouw die lam is geslagen door het leven, nadat ze dertig jaar geleden van het ene op het andere moment de schijnwerpers moest verlaten die haar zo gesierd hadden.
In het uiterst sfeervolle La Chana van regisseur Lucija Stojevic neemt de Spaanse danseres nog eenmaal de handschoen op. Hoewel ze tegenwoordig breekbaar oogt en bovendien minder goed ter been is, besluit Amador uit haar eigen schaduw te stappen en opnieuw de bühne, die haar ooit zo vertrouwd was, op te stappen en de confrontatie aan te gaan met haar publiek.
6. An Open Secret (Vimeo)
#MeToo. Sinds de schandalen rond onder anderen Harvey Weinstein, Kevin Spacey en Job Gosschalk is seksuele intimidatie, en de bijbehorende doofpotcultuur, 'the talk of town' in zowel Hollywood als Hilversum. Drie jaar geleden maakte Amy Berg al een film over dit thema, An Open Secret (99 min.)
En een geheim zou het ook blijven. Er kraaide geen haan naar de film, die nochtans was gemaakt door een gerenommeerde filmmaakster die enkele jaren daarvoor nog een Oscar-nominatie had gekregen voor Deliver Us From Evil. In die documentaire richtte Berg zich op seksueel misbruik binnen de katholieke kerk. Toen ze haar aandacht verlegde naar Hollywood, kwam daar echter aanmerkelijk minder respons op.
Is An Open Secret simpelweg aan de aandacht ontsnapt of - samenzwerinnggg! - doelbewust onschadelijk gemaakt? Wie zal het zeggen? Omdat de film nu ineens heel actueel is geworden, heeft Amy Berg hem in zijn geheel op Vimeo gezet. Zodat iedereen alsnog kan kijken naar het relaas van enkele kinder- en tieneracteurs die in handen vielen van onvervalste Hollywood-roofdieren.
De film begint met fragmenten uit een aflevering van de populaire eighties-sitcom Diff'rent Strokes, waarin een oudere man het schattige joch Arnold probeert te verleiden. Voor de acteur Todd Bridges, die Willis speelde in de Amerikaanse televisieserie, kwam dat nét iets te dichtbij. Hij liep al enkele jaren rond met een geheim, dat hij maar niet kreeg kwijtgespeeld.
En daarin blijkt Bridges bepaald niet de enige. In deze schokkende documentaire komen zowat alle situaties en voorbeelden voorbij, die in de afgelopen weken al zoveel tumult hebben veroorzaakt in Medialand. De slachtoffers zijn alleen (nog) jonger. Afgaande op de beerput die in An Open Secret voorzichtig open wordt getrokken, zal de stroom geruchten, beschuldigingen en ontkenningen/bekentenissen uit de entertainmentindustrie voorlopig niet opdrogen.
7. De klassieker: Arna's Children (IDFA)
Even registreren op de website van het documentairefestival IDFA, dat woensdag van start gaat in Amsterdam, en je kunt talloze documentaires, veelal gratis, bekijken. Zoals bijvoorbeeld Arna's Children (57 min), een aangrijpende film uit 2003 over een Palestijnse kindertheatergroep, die tijdens de tweede Intifada, waarbij Israël en de Palestijnen weer eens lijnrecht tegenover elkaar stonden, op het podium met allerlei gevoelens leerde omgaan.
Juliano Mer Khamis vertelt het verhaal van zijn onverzettelijke moeder Arna, een Joodse vrouw die een Palestijnse man trouwde en in de jaren negentig een theater runde in het vluchtelingenkamp Jenin. Arna en haar zoon probeerden een groepje Palestijnse kinderen enthousiast te maken voor acteren, in de hoop hen daarmee te kunnen behoeden voor de burgeroorlog die rondom hen woedde.
Enkele jaren later, vijf jaar na de dood van zijn moeder en het opdoeken van haar theatertje, keert Juliano terug naar Jenin om de balans op te maken. Wat is er geworden van de enthousiaste theatermakers? Hebben ze zich weten te ontworstelen aan de voetangels en klemmen van hun dagelijks bestaan? Of zijn ze 'gewoon' onderdeel geworden van het alles verslindende conflict en uitgegroeid tot martelaar (of terrorist, afhankelijk vanaf welke kant je naar het conflict kijkt)?
Het antwoord in deze bekroonde documentaire stemt helaas weinig hoopvol. Daarbij speelt ook het lot van de filmmaker, Juliano Mer Khanis, een belangrijke rol. In 2011 werd hij bij het verlaten van het theater, waarmee hij samen met zijn moeder de wereld wilde verbeteren, neergeschoten door een gemaskerde schutter. Drie jaar eerder had hij zijn dood zelf al voorspeld. Voor deze moord is tot dusver overigens niemand veroordeeld.
Tot besluit...
Dit was ‘m voor deze week. Een Dubbeldikke DocUpdate met zeer uiteenlopende films.
Volgende week in deze nieuwsbrief: drie hele fijne films (Pilotenmasker, Piet Is Weg en Independent Boy) die in première gaan op het IDFA en tevens binnenkort worden uitgezonden door de NPO.
Tot slot: er is, vrij naar Theo Maassen, blijkbaar behoefte aan, dus wie ben ik dan om daar niet aan te voldoen? Vandaar dat je hier een alfabetisch overzicht vindt van alle documentaires die ik tot dusver heb beschreven in De DocUpdate.
Gegroet,
Helmut
PS
Er was al dat ene klassieke boek van Truman Capote, In Cold Blood, dat werd gevolgd door maar liefst twee speelfilms, Capote en Infamous. En zaterdag gaat de tweedelige documentaire Cold Blooded: The Clutter Family Murders, die ook is te zien op het IDFA, in première op Sundance TV. Ik ben erg benieuwd wat de docu nog kan toevoegen aan wat we al weten over de koelbloedige moord op een plattelandsfamilie uit Kansas in 1959.