De DocUpdate (14 december 2020), met o.a. #Frontberichten, een mol in Noord-Korea, kunstenaar Rob Scholte en de scheidsrechter....
1. Frontberichten - De Special (zondag 20 december, om 20.20 uur, op NPO2)
Ze komen uit alle uithoeken van Nederland: Uden, Roermond, Diemen, Rosmalen, Nieuwegein, Breda, Heerde, Leeuwarden, Geldrop, Nunspeet, Schiedam, Oldebroek, Utrecht, Ammerzoden, Zwolle, Tynaarlo, Sint-Oedenrode, Almelo, Zaltbommel, Schaijk, Apeldoorn, Haren, Purmerend, Venlo, Warnsveld of Veldhoven.
Ze werken in het dagelijks leven als wijkverpleegkundige, revalidatiearts, gehandicaptenbegeleider, ambulancemedewerker, huisarts, politieagent, IC-verpleegkundige, locatiemanager van een verpleeghuis, intensivist, maatschappelijk werker, overledenenverzorger, verpleegkundige in een verzorgingshuis, geestelijk verzorger, officier bij de geneeskundige dienst van het leger, schoonmaker van de corona-afdeling, doktersassistent, anesthesiemedewerker of longarts.
En ze luisteren naar namen als Angela, Elsje, Maurits, Kim, Miranda, Theo, Ellen, Wouter, Kim, Gor, Michelle, Geert, Nujen, Rob, Janiek, Eduard, Judith, Charly, Annemieke, Marco, Lin, Cindy, Manon, Thijs, Nick, Rooa, Lotte, Aart en Martine.
Applaus hebben ze gehad. Sterker: we hebben onze handen stukgeklapt. Voor hun werk tijdens de pandemie. En ook voor hun rol in het dagelijkse televisieprogramma Frontberichten, waarvoor ze tot 1 juni jongstleden vlogs verzorgden over de eerste golf van het Coronavirus. Nu blikken deze zorgverleners, aan de hand van bedenker en regisseur Geertjan Lassche, terug op die hectische periode in de documentaire Frontberichten - De Special (56 min.).
Het is een tijdloos document geworden over een onwerkelijke tijd. Niet gemaakt door beleidsmakers of deskundigen, maar door gewone mensen. De spreekwoordelijke handen aan, voor, bij, naast, boven, na en achter het bed. Waarbij, in de woorden van revalidatiearts Maurits, vooral de enorme saamhorigheid in het oog springt.
Samen stijgen ze echt boven zichzelf uit in een tijd die daar ook om vraagt. Iets wat door Lassche nog eens wordt benadrukt met korte nieuwsberichten over de dramatische ontwikkelingen rond COVID-19 en die eenvoudige, maar zeer doeltreffende vormgeving, waarmee in één oogopslag duidelijk wordt dat zij deel uitmaken van een groter geheel. Vele handen maken nu eenmaal licht werk. Dat mag meteen tussen aanhalingstekens: “licht werk”.
En nu gaan ze weer, gewoon, aan dat werk. Beter: dat zijn ze allang.
2. The Mole (dinsdag 15 december, om 23.25 uur, op NPO2)
Wie is The Mole? Die vraag ligt voor de hand. Het antwoord ook: Ulrich Larsen, een onopvallende Deense huisvader. Hij begeeft zich als Scandinavische vertegenwoordiger van de Korea Friendship Association jarenlang in schimmige deals met de schurkenstaat Noord-Korea. Als westerse mol welteverstaan, in opdracht van en in samenspraak met regisseur Mads Brügger.
Sinds de Deense documentairemaker in 2009 een kritische film maakte over Kim Jong-Un’s onwezenlijke dictatuur, genaamd The Red Chapel, is hij daar zelf persona non grata. Na de release van die film wordt Brügger echter benaderd door Larsen, die hem alsnog de mogelijkheid biedt om de ware aard van het regime in Pyongyang te tonen.
Voor het zover is, zet de regisseur nog wel even enkele extra pionnen op het bord: Mr. James, een cokedealer in ruste die zich gaat voordoen als potentiële investeerder in Noord-Korea. En een voormalige geheimagente van MI5, Annie Machon, die zowel deze Mr. James als de mol na afloop grondig gaat debriefen. Zie daar de opzet voor de real life-spionagefilm The Mole (125 min.), waarin (waarschijnlijk) niemand is zoals hij/zij zich voordoet.
En net als in eerdere films als The John Dalli Mystery en Cold Case Hammarskjöld claimt Mads Brügger hoogstpersoonlijk de vertellersrol. In Engelstalige voice-overs met een moddervette Deense tongval, die welhaast net zo herkenbaar is als het Sauerkraut-Engels van zijn Duitse collega Werner Herzog. Trefzeker koerst Brügger door een internationaal schimmenspel, veelal vastgelegd met verborgen camera’s, dat zich voor een groot deel afspeelt op anonieme hotelkamers en in kale vergaderruimtes en dat soms zo grotesk lijkt dat het ongeloofwaardig wordt.
Hoe ze bijvoorbeeld het Oegandese eiland hebben gevonden om stiekem een wapenfabriek op te starten? ‘Google’, antwoordt Mr. James met een grote grijns op zijn gezicht. Mads Brügger heeft er achteraf wel spijt van dat hij de nepinvesteerder daarna naar China heeft laten vertrekken, waar zijn leven wellicht gevaar loopt. ‘Maar Mr. James is een man die van actie houdt en ik ben een filmmaker die van sensatie houdt. Dus is hij maar gegaan.’
Het is zulke onmiskenbare zelfspot, waarmee zijn serieuze onderzoeksjournalistiek een absurdistisch vernislaagje krijgt, die ook deze nieuwste ambitieuze onderneming van Mads Brügger kenmerkt. Daarmee reikt hij ditmaal niet zo enorm hoog als in bijvoorbeeld zijn onderzoek naar de dood van Verenigde Naties-topman Dag Hammarskjöld - ook doordat The Mole wel erg veel schimmige beelden van schimmige mannen op schimmige locaties bevat - maar laat hij opnieuw zien dat hij een geweldige neus heeft voor waar het stinkt.
Aan het eind resteert alleen nog steeds de vraag: wie is The Mole nu werkelijk? Wat heeft hij in al die jaren precies uitgevreten? En waarom ook alweer?
The Red Chapel is overigens woensdag op NPO2 Extra te zien.
3. Rob Scholte Museum, Tijdelijk Gesloten (woensdag 16 december, om 22.55 uur, op NPO2))
Dit is een gevecht dat hij niet kan winnen. Niet mág winnen, zal hij zelf zeggen. Kunstenaar Rob Scholte en de gemeente Den Helder liggen al enkele jaren op ramkoers. Ze bereiken maar geen overeenstemming over de aankoop van het voormalige hoofdpostkantoor, waar hij al enige tijd woont met zijn gezin en een eigen museum wil vestigen. Met elk gesprek raakt een compromis verder uit zicht.
In eerste instantie leken beide partijen het nog wel eens te kunnen worden, maar tot een echte deal is het nooit gekomen - al verschillen, natuurlijk, ook daarover de meningen. Inmiddels beschieten ze elkaar gedurig vanuit hun eigen loopgraaf. Scholte voelt zich in de steek gelaten en besodemieterd, de burgemeester en verantwoordelijke wethouder beklagen zich openlijk over ‘het temperament’ van de man die van zijn hart nog nooit een moordkuil heeft gemaakt.
In Rob Scholte Museum, Tijdelijk Gesloten (77 min.) betreedt Roy Dames de frontlinie aan de zijde van Scholte, die overtuigd is van zijn missie en zijn gelijk. Na de autobom die hem in 1994 beide benen kostte en die nooit helemaal is opgehelderd, vestigde hij zich als beeldbepalende Nederlandse kunstenaar in het buitenland. Uiteindelijk kwam hij toch terug naar eigen land. Het Rob Scholte Museum moest zijn nieuwe thuis worden en zou tegelijkertijd Den Helder internationale allure geven. Dat was althans het idee.
Terwijl de inleidende beschietingen in de gemeenteraad, openbare bijeenkomsten en de media een steeds serieuzer karakter krijgen en Scholte’s levenswerk echt in gevaar begint te komen, kadert Dames zijn overlevingsstrijd in met flashbacks naar de gebeurtenissen die hem hebben gevormd tot wie hij nu is: een ijzervreter die regelmatig in woede ontsteekt, zich soms wanhopig of moedeloos voelt en toch van geen opgeven wil weten. Dit museum is en blijft zijn thuis. Zijn ze nu helemaal belatafeld!
Intussen draaien de ambtelijke molens onverbiddelijk door en dreigt zelfs de grote Rob Scholte daardoor vermalen te worden. Regisseur Roy Dames documenteert dat gevecht tegen de bierkaai zonder fratsen. Hij rafelt Scholtes strijd uiteen in rudimentaire hoofdstukjes, die gezamenlijk een onvervalst I Fought The Law-gevoel oproepen. Waarbij niet alleen fans van dwarse rockacts zoals The Clash, Bobby Fuller of Dead Kennedys weten wie dat uiteindelijk wint.
4. Room 2806: The Accusation (Netflix)
Had ‘Parijs’ de hand in de plotse neergang van Dominique Strauss-Kahn (DSK)? De directeur-generaal van het Internationaal Monetair Fonds werd er in 2011 van beschuldigd dat hij Nafissatou Diallo, een kamermeisje van het New Yorkse Sofitel Hotel, zou hebben misbruikt. En volgens journalist/schrijver Edward Jay Epstein kon dat geen toeval zijn. Die twee hotelbeveiligers, vastgelegd door een beveiligingscamera, maakten niet voor niets een overwinningsdans nadat ze Diallo ervan hadden overtuigd om de politie in te schakelen.
Epstein doet zijn boude bewering in de vierdelige docuserie Room 2806: The Accusation (198 min.), waarin ook Diallo zelf, een alleenstaande moeder uit de Bronx, veelvuldig aan het woord komt. DSK laat verstek gaan, maar wordt vertegenwoordigd door zijn advocaten en enkele (politieke) vrinden. Het contrast tussen de twee kernfiguren in deze geruchtmakende zaak kan bijna niet groter zijn: een anonieme immigrante uit West-Afrika versus de man van de wereld, die veelvuldig wordt genoemd als president van Frankrijk.
Nicolas Sarkozy en Francois Hollande, Strauss-Kahns potentiële rivalen voor die positie, spinnen in elk geval garen bij diens arrestatie. Zeker als daardoor ook DSK’s promiscue leven, in het bijzonder een incident van acht jaar eerder, weer in het middelpunt van de belangstelling komt te staan. De jonge journaliste Tristane Banon beweert dat ze in 2003 is lastiggevallen toen ze hem ging interviewen en schroomt niet om een boekje open te doen over Dominique Strauss-Kahn in deze gelikte politieke thriller van Jalil Lespert.
Intussen laat de bewijsvoering voor Edward Jay Epsteins complottheorie lang op zich wachten. Heeft hij aanwijzingen gevonden voor een smerige campagne om een politieke rivaal kalt te stellen? Of is zijn bewering simpelweg een opzichtige poging van Team DSK om Diallo’s geloofwaardigheid te ondermijnen? En wie is Dominique Strauss-Kahn dan? Een onverbeterlijke Don Juan of toch een ‘male chauvinist pig’?
Het zijn vragen die nog altijd lastig zijn te beantwoorden omdat er van de essentie van dit soort #MeToo-zaken, gebeurtenissen tussen een individuele man en vrouw, doorgaans maar twee getuigen zijn: de dader en het slachtoffer. Als ze dat al zijn.
5. The King (donderdag 17 december, om 23.05 uur, op Canvas)
‘Oh, mán!’ Hij schiet helemaal vol als hij instapt. Een Rolls Royce uit 1963. De auto van Elvis Presley. The King (108 min.). ‘Oh, shit’, herpakt singer-songwriter John Hiatt zich. ‘Sorry.’ ‘Kwam het door iets wat ik zei?’ wil regisseur en bestuurder Eugene Jarecki weten. ‘Nee. Als je in deze auto gaat zitten, voel je gewoon hoe gevangen hij zat. Helemaal gevangen.’
Elvis was volgens John Hiatt een ‘poor mama’s boy from Mississippi’, die vast kwam te zitten bij een ‘kermistype’. Manager Colonel Parker heeft hem schaamteloos heeft geëxploiteerd en intussen zijn ziel afgenomen. Hoogstpersoonlijk zorgde Parker, de Nederlander Dries van Kuijk, ervoor dat Presley transformeerde van onbedorven – of zéér verdorven; tis maar hoe je het bekijkt – rock & roller tot volledig bedorven entertainer.
Elvis was de verpersoonlijking van de American Dream, zo betoogt deze caleidoscopische road trip door het hedendaagse Amerika met de ‘hot wheels’ van The King. En dus ook van de teloorgang van diezelfde droom. Waar Presley zijn ziel op Faustiaanse wijze aan de Duivel verkocht, veranderde het land van hoop en dromen gaandeweg in een soort megalomane versie van Las Vegas, de plek waar Elvis roemloos aan zijn einde kwam.
Ooit een baken van vrijheid, maar inmiddels allang verworden tot een symbool voor het ultieme kapitalisme. Al valt er op die droom, volgens de rapper Immortal Technique niet meer dan ‘de nachtmerrie van een dronkenlap’, ook wel één en ander af te dingen. Want dat was natuurlijk vooral een blank ideaalbeeld. Dat werd gepersonifieerd door Elvis, de zanger die zwarte muziek toegankelijk maakte voor wit Amerika.
‘Elvis was a hero to most, but he never meant shit to me’, rapte Chuck D. al in de Public Enemy-hit Fight The Power. ‘Straight up racist that sucker was.’ Hij mag ook zijn licht laten schijnen over The King, in de ogen van de rapper het symbool van hoe Wit Amerika Zwart Amerika ringeloorde, in deze lappendeken van een documentaire, waarin een hele stoet landgenoten het lot van Elvis met dat van zijn land verknoopt.
Van acteurs als Alec Baldwin, Ethan Hawke en Ashton Kutscher tot spin doctor James Carville, The Wire-bedenker David Simon en oud-anchorman Dan Rather. Intussen wordt er ook nog gloedvol gemusiceerd in die Rolls Royce, die vanuit de stilaan Vernederde Staten van Amerika linea recta ons collectieve hart binnenrijdt met deze eigenzinnige en ambitieuze film.
6. There’s Still Someone In The Woods (vrijdag 18 december, om 20.30 uur, op NPO2 Extra))
Met hoeveel ze precies zijn weet niemand. Sommigen van hen hullen zich al tientallen jaren in stilzwijgen, anderen zijn simpelweg dood. Ruwe schattingen lopen uiteen van 25.000 tot 50.000. Zoveel vrouwen, meisjes en mannen zouden er begin jaren negentig zijn verkracht tijdens de oorlog in Bosnië en Herzegovina. Het was een onvervalste oorlogsdaad. De geweldplegers zorgden er soms zelfs voor dat onteerde vrouwen geen abortus konden ondergaan. Zodat er ook nog eens kinderen zouden komen...
Zeker vierduizend schijnen het er te zijn geworden. Al is maar een klein deel daarvan erkend. Sommige baby’s werden bij hun geboorte verdronken, andere direct in de steek gelaten. In There’s Still Someone In The Woods (52 min.) worden enkele van die kinderen geportretteerd. Ze zijn inmiddels halfweg twintig. Van Lejla is er bijvoorbeeld tragisch beeldmateriaal hoe ze als achttienjarige voor het eerst zichzelf ziet als baby. De Britse journalist Dan Damon filmde hoe ze hulpeloos op een stretcher lag. Achtergelaten. Hij zou haar later adopteren.
Lejla had destijds nog helemaal geen naam en haar biologische moeder, een moslima die was verkracht door een Servische man, weigerde om naar haar te kijken. ‘Ik wil dat kind niet’, zegt ze, onherkenbaar in beeld gebracht. Wie het kind wil, mag het wat haar betreft hebben. ‘Gelukkig is het geen zoon. Anders zou het een toekomstige vijand kunnen worden.’ Haar dochter probeert de bittere woorden van moeder weg te lachen. In de navolgende jaren zal ze toch contact met haar proberen te leggen. Want het bloed kruipt...
Het tragische relaas van oorlogskinderen zoals Lejla wordt in deze documentaire van Teresa Turiera-Puigbò Bergadà en Erol Ileri Llodella gepaard aan de getuigenissen van enkele vrouwen die destijds met bruut geweld werden overweldigd en die nu, ruim 25 jaar later, alsnog hun recht proberen te halen. Hun indringende getuigenissen zijn omkleed met onheilszwangere sequenties, die de naargeestige gebeurtenissen van toentertijd symboliseren.
Het resulteert in een schrijnende en soms ook wat onevenwichtige film, die de gevolgen van één brute oorlogsmisdaad, de ultieme vernedering van zowel de individuele persoon als de bijbehorende gemeenschap, in kaart brengt.
7. De klassieker: Les Arbitres (YouTube)
De vader van de Engelse arbiter Howard Webb maakt zich zorgen. Zijn zoon heeft zojuist een doelpunt goedgekeurd tijdens de voetbalwedstrijd Oostenrijk – Polen. Maar was die bal nou buitenspel? Vanaf de tribune heeft pa het niet goed kunnen zien, maar een fout zou Howards kansen op een topwedstrijd tijdens het Europees Kampioenschap van 2008 in Oostenrijk en Zwitserland aanzienlijk kunnen verkleinen.
Webbs assistent-scheidsrechter Mike Mullarkey realiseert zich in de rust dat ze inderdaad fout zaten en – vooral – dat hij het was die had moeten vlaggen. Het is één van de sleutelscènes van Les Arbitres (75 min.), waarin het hectische bestaan van topscheidsrechters van binnenuit wordt getoond. Vlak voor het einde van de wedstrijd geeft Webb nog een omstreden strafschop aan het thuisland. Thuis in Engeland hebben ze allang gezien dat zoonlief nu de juiste beslissing heeft genomen, zegt een andere tribuneklant tegen zijn vader. Het was zonder enige twijfel een penalty. ‘Super. Dat is goed nieuws.’
In de catacomben krijgt zijn zoon niettemin van onder uit de zak van Leo Beenhakker, de coach van Polen. ‘Niemand trok er aan een shirt’, sneert de Nederlander tegen de mannen in zwart in deze observerende documentaire van Yves Hinant, Eric Cardot en Delphine Lehericey uit 2009. ‘Absoluut niet. En dan ineens wel. Het is een ‘fucking disgrace’.’ Met die woedende woorden kan de ‘Engelse scheidsrechter’ – uit de mond van Beenhakker klinkt het als een ernstige belediging – ‘t even doen. Mullarkey probeert Webb na afloop gerust te stellen: ‘Op televisie zien ze wel dat het een penalty was.’
Bij de wedstrijdevaluatie komt alleen toch weer dat buitenspeldoelpunt aan de orde. ‘Dat is vreselijk voor het toernooi’, aldus de voormalige Nederlandse toparbiter Jaap Uilenberg die tegenwoordig namens de Europese voetbalbond scheidsrechters begeleidt. ‘Ik kan de televisiebeelden niet negeren die de hele wereld over gaan. Over het geheel was het oké.’ Maar daar koop je dus weinig voor, als leidsman met de ambitie om de finale te fluiten. En zijn assistent, die zijn vlag naar de grond hield, voelt zich duidelijk schuldig.
Behalve Webb en zijn team worden in deze intieme kijk in de scheidsrechterswereld (Engelse titel: Kill The Referee) nog drie andere arbiters gevolgd tijdens het EK: de Spanjaard Manuel Mejuto, de Zweed Peter Fröjdfeldt en de Italiaan Roberto Rosetti. Met name de communicatie tijdens de wedstrijd van de scheids met zowel de spelers als zijn assistenten, waarmee je als kijker stiekem mag meeluisteren, geeft een ongekend beeld van hoe zo’n topper zich van zijn taak moet kwijten in de heksenketel die het moderne voetbal kan zijn.
En gaandeweg komt ook de tragische positie van scheidsrechters tijdens zo’n kampioenschap in het oog. Als hun nationale elftal doorstoot naar een volgende ronde, wordt de kans dat zij zijn uitgefloten tijdens het toernooi steeds groter. Één van hen kan slechts uitkomen in de finale. De anderen moeten vervolgens, met een mengeling van bewondering en jaloezie, toekijken hoe hun collega één van de hoogtepunten uit zijn carrière beleeft.
Het is een even vanzelfsprekende als treffende apotheose voor deze prachtige sportfilm.
Op het IDFA werd onlangs een nieuwe scheidsrechtersfilm vertoond, Das Spiel, die komende zomer op NPO2 is te zien.
In de bioscoop
‘Dus je ziet hem in de scène zelf niet drinken?’
‘Klopt’
‘Dan kan hij net doen alsof hij dronken is.’
‘Nee, doen alsof werkt niet. Dat zou er verschrikkelijk uitzien.’
‘Maar wat dan, Jorge?’
‘Daarom moeten we het echt doen.’
‘We gaan hem dus laten drinken voor de scène?’
‘Ja, laat hem drinken.’
‘Verdomme, man!’
Regisseur Jorge Thielen Armand is onverbiddelijk. De fles zal er aan te pas moeten komen. De man die zich dadelijk aan de rum gaat overgeven ligt nu nog rustig in een hangmat, te wachten totdat hij weer aan de bak moet. Alle aanwezigen weten hoe zijn vader dan wordt. LEES VERDER
Tot slot
De Netflix-serie The Surgeon's Cut portretteert vier artsen. Hun persoonlijk leven wordt gekoppeld aan hun urgente werk. Erg gelikt, zo nu en dan aangrijpend en soms ook onuitstaanbaar Amerikaans.
Canvas vertoont zondag de documentaire Listen To Me Marlon (Brando).
Over deze nieuwsbrief
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop bijna 1200 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Via de zoekbalk rechtsboven kun je zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO. Schrijf je hier in.