De DocUpdate (14 juni 2021), met o.a. slachtoffers van stalking, een meestervervalser, Greta Thunberg en een topscheidsrechter aan het werk......
1. Jij Bent Van Mij (maandag 14 juni, om 20.25 uur, op NPO2)
‘Zie je wel dat je van me houdt?’, zei ze, met het kroos nog in haar haren. Toen wist gitarist Harry Sacksioni dat hij echt iets moest gaan doen. De vrouw tegenover hem, die hij net achter zijn huis in een sloot had gesmeten en op het enge af onder water had gehouden, liet zich écht nergens door afschrikken. Al vijftien jaar kon ze op elk onbewaakt ogenblik opduiken in zijn leven, bij zijn huis of een optreden, er rotsvast van overtuigd dat Zij voor elkaar gemaakt waren.
Toentertijd was er nog geen wet tegen stalking. Die kwam er rond de eeuwwisseling alsnog. In eerste instantie ging deze zelfs door het leven als ‘De Wet Sacksioni’, vertelt de gitarist in deze tv-docu van Hetty Nietsch. Hij wilde echter beslist niet de geschiedenisboeken ingaan als ‘de artiest met die stalkster’. Uiteindelijk bood deze wet, en de mogelijkheid om de geobsedeerde vrouw op basis daarvan te straffen, ook geen enkel soelaas. Harry Sacksioni zou nog lang niet van haar af zijn.
Jij Bent Van mij (55 min.) bevat nog enkele andere schrijnende verhalen van mensen die ongevraagd doelwit worden van een obsessieve liefde. Het medium Daniëlle Nijhuis van Astro-TV hield aan haar werk bijvoorbeeld een nauwelijks af te schudden bewonderaar over. Hoe en waarom de belager van Astrid Tillema zich juist op haar richtte, is dan weer niet helemaal te verklaren. In 1994 was ze ‘met’ haar stalker te gast in het praatprogramma De Ronde Van Witteman.
Het is een pijnlijk tafereel: een veel oudere en op het eerste gezicht doorsnee man, die er heilig van overtuigd lijkt dat zij bestemd is voor hem. Astrid houdt intussen haar hand voor haar gezicht en kijkt hem niet aan. Iedereen kan zien dat zijn gedrag zowel ziekelijk als schadelijk is. Iedereen, behalve hij. Intussen voelt de jonge vrouw zich schuldig. Ooit, toen ze nog niet kon weten met wie ze van doen had, is ze bij diezelfde man in de auto gestapt. Heeft ze de ellende zo over zichzelf afgeroepen?
Het is welhaast nóg gecompliceerder als een voormalige partner zich ontwikkelt tot stalker. Na het beëindigen van hun relatie veranderde de vriend van Ingrid Smit – die haar, zo vertelt ze geëmotioneerd, nog zo goed had ondersteund na het overlijden van haar vader – in een engerd die haar bestookt met bedreigende boodschappen. Hij kalkt zelfs haar halve huis vol, een treffende verbeelding van het feit dat de slachtoffers van stalking echt nergens veilig zijn.
Dat is ook letterlijk het geval. Daarvan kan de directe omgeving van Laura Kosman en Hümeyra Ergincanli getuigen. Beide jonge vrouwen zouden de razernij van hun ex-vriend niet overleven. Politie en justitie lijken daarbij niet adequaat te hebben ingegrepen. Tegelijkertijd wordt ook duidelijk dat stalking een buitengewoon gecompliceerde kwestie is. Zolang de belager niets strafbaars doet, is het blijkbaar heel moeilijk om hem of haar te dwingen om te stoppen.
Dat is de somber stemmende slotsom van deze indringende interviewfilm, die een voor alle betrokken partijen tragische patstelling schetst. Harry Sacksioni vat dat treffend samen: als hij eindelijk van zijn belaagster verlost lijkt, voelt hij niet alleen opluchting. Hij ervaart ineens ook een enorme tristesse, over een red(d)eloos verloren leven.
2. A Genuine Forger (donderdag 17 juni, om 21.30 uur, op NPO2 Extra)
Guy Ribes maakte geen kopieën van Picasso, Chagall of Modigliani. Hij kopieerde gewoon hun werkwijze en gaf er vervolgens een eigen draai aan. Zo ontstonden in ruim dertig jaar duizenden pastiches - niemand weet precies hoeveel - eigen kunstwerken die perfect in het oeuvre van wereldberoemde kunstenaars pasten. Verduiveld knap. En volstrekt illegaal, dat ook. Want ze werden natuurlijk verhandeld als echte Picasso’s, Chagalls of Modigliani’s.
In de documentaire A Genuine Forger (88 min.) van Jean-Luc Leon uit 2016 vertelt Ribes zijn complete levensverhaal en demonstreert hij tevens hoe hij te werk gaat, als een echte ambachtsman. Hij laat het effe zien. Zo maak je een vroege Picasso. Fernand Léger is met een beetje goede wil ook best te doen. En bij Matisse moet je hierop letten. Zoals Ribes het uitlegt, lijkt het heel gemakkelijk. Goud geld verdienen, met enkele uurtjes werk. En dat de schilderijen niet ‘echt’ zijn doet in wezen niets af aan de kwaliteit of schoonheid ervan.
Waar zijn werk uiteindelijk is beland? De rechtbank van Créteil staat er in elk geval mee vol. Alles moet worden vernietigd. Tegelijk zijn Ribes schilderijen ook doorgedrongen tot privécollecties, veilinghuizen en musea. Dat ligt echt heel gevoelig. Sommige werken die hij zich nu toe-eigent mogen dan ook niet worden getoond in deze film. Anders sneuvelen er reputaties van connaisseurs, krijgen Ribes’ handlangers met justitie te maken en gaan de bezitters ervan gigantisch de boot in - of beter: wordt publiekelijk bekend dat ze erin zijn gestonken.
De schimmige wereld van kunstvervalsingen is al vaker en ook met meer bravoure binnenstebuiten gekeerd dan in deze wat stroperige film. Guy Ribes is een interessant personage, maar hij krijgt wel erg veel ruimte om zijn relaas te doen. Waarbij het punt dat de Fransman maakt steeds min of meer hetzelfde is: hij was onderdeel van een systeem, dat nog veel meer fake-schilderijen heeft afgeleverd. Een deel ervan houdt zich verborgen in ‘s werelds kunstcollecties.
Een scherpere selectie zou deze film, waarin ook kunstkenners, handelaren en medewerkers van justitie aan het woord komen, een stuk puntiger hebben gemaakt. Zodat Ribes’ wonderlijke ambacht krachtiger over het voetlicht komt.
3. Greta Thunberg: A Year To Change The World (vanaf vrijdag, om 20.35 uur, op Canvas)
Greta Thunberg heeft haar schoolcarrière weer een jaar op pauze gezet. Niet om te backpacken in Azië, Zuid-Amerika of Australië, maar om overal haar boodschap over de zorgwekkende toestand van de aarde kracht bij te zetten. Te beginnen in oktober 2019, bij een groots opgezette klimaatdemonstratie tegen de gevolgen van oliewinning in Canada.
Een maand eerder heeft ze tijdens een klimaattop in New York de leiders van die wereld nog van onder uit de zak gegeven. ‘Hoe durven jullie?’ voegde ze hen woedend toe tijdens een speech, die haar definitief tot ‘s werelds bekendste klimaatactivist zou maken. Het bizarre tafereel - van een tiener die haar woede ongegeneerd botviert op de machtigste mannen op aarde - vormde tevens de krachtige climax van het meeslepende portret I Am Greta (2020).
Wij zijn als de keizer zonder kleren, doceert de Zweedse tiener nog maar eens bij de start van Greta Thunberg: A Year To Change The World (173 min.). En alleen een kind durft daarover de waarheid te zeggen. In deze driedelige BBC-serie wordt de activiste gevolgd tijdens haar jaar vrijaf, waarin het Coronavirus (als aankondiging van nóg ingrijpendere ontwrichting?) de aarde in zijn greep zal krijgen en ook Greta zelf te pakken neemt.
Samen met vader Svante, die zijn dochter gaandeweg los zal moeten laten, bezoekt ze niet alleen conferenties en demonstraties, maar ook de plekken waar klimaatverandering nu al voor problemen zorgt. Het Californische stadje Paradise bijvoorbeeld, dat ten prooi viel aan natuurbranden. Lapland, waar de plaatselijke Sami-bevolking merkt dat hun rendieren steeds moeilijker kunnen overleven. Of de Poolse regio Silezië, waar de laatste mijnwerkers bang zijn dat ze hun baan kwijtraken.
Dat reizen gebeurt overigens consequent zonder vliegtuig. Want idealen beleid je nu eenmaal niet alleen met je mond. Als Greta in november 2019 met een zeilboot de Atlantische Oceaan wil oversteken, beleeft Svante ‘de meest stressvolle dag van mijn leven’. Voor hun reis van de Amerikaanse oostkust naar Madrid zullen ze opnieuw enkele weken op zee moeten verblijven, in een tijd van het jaar waarin die woest tekeer kan gaan.
De persoonlijke wederwaardigheden van Thunbergs reis en het publieke leven waarvoor ze, ondanks zichzelf, heeft gekozen, staan in deze serie echter nadrukkelijk in dienst van het educatieve karakter van haar missie. Greta’s tocht, die ook ontmoetingen met geestverwant David Attenborough en allerlei deskundigen omvat, is doorsneden met quotes van wetenschappers die de door haar geschetste klimaatcrisis van een feitelijke fundering voorzien.
En dan gooit de Coronacrisis ook bij haar roet in het eten, moet Greta Thunberg zich in deze gedegen serie bezinnen op haar ideaal en hoe dat het beste kan worden verwezenlijkt en staat er tenslotte ook weer een nieuw schooljaar voor de deur.
4. Das Spiel (zondag 20 juni, om 20.05 uur, op NPO2)
Alleen als hij volstrekt onzichtbaar is, kan hij eigenlijk uitgroeien tot de beste man van het veld. Het is de tragiek van de scheidsrechter. Man in het zwart. Geliefde pispaal van alles en iedereen. Hondenlul zelfs. En de hoofdpersoon van de hele fijne korte documentaire Das Spiel (17 min.). Fedayi San, om precies te zijn. Een Zwitserse arbiter die het Super League-duel tussen Young Boys en Lugano leidt.
Soeverein, zo lijkt het. Op basis van deze korte film, die verwantschap vertoont met de fascinerende scheidsrechtersfilm Kill The Referee (2009), krijg je daar echter slechts beperkt zicht op. Want regisseur Roman Hodel heeft nauwelijks oog voor de wedstrijd zelf. Behalve de scheidsrechter en zijn assistenten observeert hij de fans op de tribune, de commentatoren en de crew die de televisie-uitzending in goede banen leidt. En Sans trotse vader die een mooie plek in het stadion heeft gekregen.
Alles, behalve de bal eigenlijk. In de hele docu is ‘het lederen monster’ nauwelijks te zien. Of het moet zijn in die ene heerlijke scène van een steward, die met zijn rug naar het veld staat en geconcentreerd de tribune in de gaten houdt. De man met het gele hesje kijkt nauwelijks op of om als de doelman achter hem een doelpunt incasseert. Voetbal is echt de belangrijkste bijzaak in zijn wereld.
Eerst en vooral is Das Spiel (Engelse titel: The Game) echter een psychologisch portret van een topscheidsrechter in het heetst van de strijd. Rennend, fluitend en gebarend. Voortdurend communicerend met spelers. Corrigerend ook. Fedayi San is bovendien altijd in contact met zijn assistenten, via een audioverbinding die ook in de documentaire is te horen. En haalt zich – hoe kan het ook anders? – regelmatig de woede op de hals van de ‘Schlachtenbummler’ uit Bern of Lugano.
In de rust kijkt hij samen met zijn assistenten op z’n smartphone een twijfelachtig moment uit de eerste helft terug. Penalty of niet? Ze weten het niet zeker. En dan roept de wedstrijd weer in dit prachtige portret van het spel zonder bal.
5. De klassieker: The Last Days (Netflix)
Terwijl duidelijk werd dat de oorlog verloren was, gingen de Duitsers onverminderd door met het uitroeien van Joden. ‘Als ze zes maanden voor het einde van de oorlog waren gestopt en al die energie hadden gestoken in het versterken van hun eigen verdediging, hadden ze het vast langer volgehouden’, zegt Holocaust-overlever Bill Basch aan het begin van The Last Days (87 min.). ‘Maar het doden van Joden was belangrijker voor hen dan het winnen van de oorlog.’
Het hart van deze Oscar-winnende documentaire van James Moll uit 1998 wordt gevormd door de getuigenissen van vijf Hongaarse Joden. Zij overleefden alle ontberingen, maar die domineren ruim vijftig jaar later (natuurlijk) nog altijd hun leven. ‘Ik kende niemands naam’, vertelt Basch als hij met zijn zoon Martin het vernietigingskamp bezoekt waar ze letterlijk over lijken moesten stappen. ‘Ik heb nooit iemand willen leren kennen. Ik wilde het nooit weten, voor het geval iemand die persoon kende wiens schoenen ik uittrok toen hij stierf.’
De bijbehorende beelden zijn groot en afschrikwekkend. Graatmagere, naakte mannen die lijken op wezenloze zombies. Stapels verweesde schoenen of koffers. En eindeloze lijsten, waarop mensenlevens worden gereduceerd tot zielloze gegevens. Tegelijkertijd zijn er talloze delicate details: de diamanten die Irene Zisblatt bewaarde door ze in te slikken, het badpak waaraan Renée Firestone zich vastklampte als laatste tastbare herinnering aan haar vader en de zelfgemaakte menora die de Amerikaanse militair Paul Parks kreeg van een Joodse man die hij uit Dachau bevrijdde.
De herinneringen van de overlevenden worden in deze klassieke Holocaust-film vergezeld door gesprekken met een Duitse arts die in Auschwitz werkte, een lid van het zogenaamde Sonderkommando dat in een kamp lijken moest afvoeren en enkele Amerikaanse soldaten die aan het eind van de oorlog werden geconfronteerd met de (on)menselijke catastrofe van deze plekken des doods. Ergens in die onbeschrijfelijke ellende vonden al deze gewone mensen de moed en kracht om door te gaan met hun bestaan, er in de navolgende halve eeuw zelfs nog iets van te maken.
In de bioscoop
Petite Fille (vanaf donderdag in de bioscoop)
Zou zij de genderdysforie van haar kind hebben veroorzaakt? Karine Kovac vraagt het zich af. Zij wilde dolgraag een meisje. Na diverse miskramen. Het voelde als een klap in haar gezicht toen ze hoorde dat het toch een jongetje zou worden. Heeft ze Sasha – toevallig haar enige kind met een naam die bij beide geslachten past – zo opgescheept met de diepgevoelde behoefte om als meisje door het leven gaan? Een Petite Fille. LEES VERDER
Gunda (vanaf donderdag in de bioscoop)
Gunda ligt uitgeteld op haar zij. Ze is net te zien door een opening van de schuur. Minutenlang gebeurt er ogenschijnlijk niets. En dan kruipt er ineens een biggetje over het moedervarken heen. Nog één. En nog één. Twaalf in getal. De zoektocht naar de tepel kan beginnen. Het gevecht om melk. En daarna het leven. De openingsscène voor deze nieuwe film van Victor Kossakovsky zet direct de toon: dit wordt een (vrijwel) mensloze film. LEES VERDER
Zappa (vanaf donderdag in de bioscoop)
In het huis dat hij ooit bewoonde is in een aparte vleugel zijn complete oeuvre opgeslagen. De weerslag van bijna 53 jaar Frank Zappa. Méér dan een mensenleven eigenlijk kan bevatten. Regisseur Alex Winter kreeg voor deze definitieve biografie toegang tot het persoonlijke archief van de muzikant, provocateur en ‘experimentalist’ Zappa, die in 1993 na een veelbewogen leven en carrière zijn laatste adem uitblies. LEES VERDER
IN-EDIT festival
Van woensdag tot en met zondag vindt op diverse plekken in Amsterdam het muziekdocumentairefestival IN-EDIT plaats. Daar zijn films over onder anderen Ozzy Osbourne, New Order en The Go-Go's te zien.
Ik wil drie documentaires onder de aandacht brengen, te beginnen met de openingsfilm van het festival:
Crock Of Gold - A Few Rounds With Shane MacGowan
Het goede nieuws: Crock Of Gold - A Few Rounds With Shane MacGowan is geen routineuze popdocu, waarin de held chronologisch zijn eigen carrière doorloopt, alle tijd wordt ingeruimd voor zijn beste songs en vakbroeders intussen ongegeneerd de loftrompet over hem en zijn oeuvre laten schallen.
Het slechte nieuws: Crock Of Gold – A Few Rounds With Shane MacGowan is geen routineuze popdocu, waarin de held chronologisch zijn eigen carrière doorloopt, alle tijd wordt ingeruimd voor zijn beste songs en vakbroeders intussen ongegeneerd de loftrompet over hem en zijn oeuvre laten schallen. LEES VERDER
My Darling Vivian
In de geschiedschrijving is ze gereduceerd tot een soort voetnoot in het leven van zanger Johnny Cash. De vrouw die hij uiteindelijk zou inruilen voor de flamboyante June Carter. Exemplarisch is in dat verband de Cash-biopic Walk The Line uit 2005, waarin Joaquin Phoenix en Reese Witherspoon een onweerstaanbaar koppel neerzetten als Johnny en June. Zij, Vivian Liberto, kreeg in die Hollywood-hit een volstrekt ondergeschikte rol toebedeeld: die van de ontevreden echtgenote die achterbleef met vier dochters terwijl Zij de wereld veroverden. LEES VERDER
Jimmy Is Punk – The Story Of Panic
Veroorzaken zij nu die kolkende massa in de zaal? Of was deze energie er allang en mogen zij ermee vandoor gaan? Feit is dat alle remmen losgaan op die derde mei van 1978 in zaal Kunstmin te Gouda. Springen, beuken, dansen is het parool van de uitzinnige meute. Vuist in de lucht, spuiten met bier en alles wat je in je handen krijgt linea recta naar het podium smijten. LEES VERDER
Tot slot
Outcry, de true crime-serie over een American football-speler die wordt beschuldigd van seksueel misbruik, was afgelopen week op NPO3 te zien en start maandag op Canvas.
De Nederlandse documentaire Noodweer, Ik Ben Niet Begonnen, over slachtoffers van een misdrijf die dader worden, wordt dinsdag herhaald op NPO2.
Die zender herhaalt woensdag The Beatles: Eight Days A Week - The Touring Years.
Donderdag is op NPO3 Marijn Franks Vleesverlangen opnieuw te zien.
Canvas vertoont donderdag The World According To Radiohead.
Over deze nieuwsbrief
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop bijna 1400 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Via de zoekbalk rechtsboven kun je zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO. Schrijf je hier in.
En in de podcast 2Doc Belt Met Boeijen bespreek ik wekelijks met Kitty Munnichs een actuele documentaire.