De DocUpdate (15 januari 2018)
1. Waiting For The Sun (dinsdag, 23.15 uur, op NPO2)
'Ik ben geen goed mens', zegt een Chinese man huilend tegen zijn drie tienerkinderen, nadat hij ze tips heeft gegeven voor de rest van hun leven. 'Geen goede vader, geen goede burger.' Hij verschanst zich beschaamd in zijn jas. 'Dat ben je wel', probeert één van zijn dochters nog, maar de zaak lijkt reddeloos verloren. Papa gaat naar de gevangenis en krijgt waarschijnlijk ook de doodstraf. Zijn kinderen vertrekken naar Sun Village in Beijing.
Dat is het hartverscheurende startpunt van Waiting For The Sun (55 min.), een documentaire van de Deense regisseur Kaspar Astrup Schröder over het weeshuis van juf Zhang, een oudere vrouw die ooit gevangenbewaarder was. Liefdevol vangt ze kinderen op van ouders, die in de gevangenis zijn beland. Kinderen die anders volledig aan hun lot zouden worden overgelaten en gestigmatiseerd.
Neem die ontwapenende drieling van nog maar acht. Moeder zit vast omdat ze hun gewelddadige vader heeft gedood. In de fleurige paviljoens van oma Zhang en haar trouwe steun en toeverlaat huismeester Su, een voormalige militair, hebben ze een nieuw thuis gevonden, waar ruimte is voor hun gevoelens, niet vreemd wordt opgekeken als ze worstelen met zichzelf of elkaar en ook hun veroordeelde mama welkom is.
'Was ik maar een wees', sombert één van de Sun Village-kinderen. 'Wezen zijn beter af. Die hebben geen ouders. Die hebben geen vreselijke herinneringen.' De tragiek van willekeurige kinderen die worden opgezadeld met de dramatische keuzes van volwassenen, verbeeld met brieven en tekeningen voor hun ouders, maakt van het kalme en verzorgde Waiting For The Sun een aangrijpende film.
2. Dead Donkeys Fear No Hyenas (woensdag, 22.55 uur, op NPO2)
Kan een land waar nog altijd mensen de hongerdood sterven tegelijkertijd voedsel exporteren naar het buitenland? Filmmaker Joakim Demmer ziet het voor zijn ogen gebeuren in Addis Abeba, de hoofdstad van Ethiopïe. Als je iedereen in het Afrikaanse land te vriend wilt houden, zijn dat echter geen vragen die je stelt, zo ondervindt de plaatselijke journalist Argaw al snel aan den lijve.
De Ethiopische regering heeft intussen de rode loper uitgelegd voor buitenlandse investerdeerders, constateert Demmer in de verontrustende documentaire Dead Donkeys Fear No Hyenas (58 min.). Zij zien dat er goed geld is te verdienen en slaan dus onmiddellijk toe. ‘Ze vroegen een beruchte Amerikaanse bankovervaller ooit waarom hij banken overviel’, stelt vermogensbeheerder Paul McMahon droog. ‘Omdat daar het geld te halen is.’
Buitenlandse investeerders zoals Saudi Star zijn in het bijzonder geïnteresseerd in landbouwgrond. En als de plaatselijke boeren daarvoor moeten wijken, dan is dat maar zo. Je verzint er gewoon een mooi verhaal omheen (schoon water, gezondheidszorg en voedselhulp) en bedenkt er een lekkere term bij waarom ze moeten verhuizen: villagization. Voordat ze goed en wel door hebben wat er aan de hand is, zijn ze afgevoerd naar een vluchtelingenkamp.
En zo worden de verhoudingen steeds verder op scherp gezet in deze krachtige documentaire, waarin ook ‘do gooders’ aan het woord komen die het tij proberen te keren. Dead Donkeys Fear No Hyenas borduurt thematisch voort op de klassieke documentaire Darwin’s Nightmare, waarmee Hubert Sauper in 2004 op schrijnende wijze aantoonde hoe westerse belangen werkelijk alle facetten van het leven in een Afrikaanse land kunnen schaden. Deze film laat zien dat die thematiek bijna vijftien jaar later nog steeds actueel is.
3. The Untold Tales Of Armistead Maupin (Netflix)
Hij was de man die acteur Rock Hudson vlak voor zijn dood ongevraagd outte. Schrijver Armistead Maupin kwam zelf pas op latere leeftijd uit de kast als homoseksueel en vond dat hij de Hollywood-held Hudson, die stervende was aan aids, moest helpen met schoon schip maken. Of de vermeende womanizer dat nu wilde of niet.
Het is één van de weinige keren dat The Untold Tales Of Armistead Maupin (91 min.) een weerhaakje vindt bij de chroniqeur van de gayscene van San Francisco, die met zijn eigen rubriek Tales Of The City in de plaatselijke krant een menselijk gezicht gaf aan de ontluikende LGBT-cultuur in de Verenigde Staten. Maupin had in deze zachte en ook wat veilige film van Jennifer M. Kroot, waarin zijn schrijfwerk een prominente plek krijgt en celebrities als Laura Linney en Ian McKellen de loftrompet over hem steken, soms wel wat scherper bevraagd mogen worden.
Hij oogt tegenwoordig als de gedistingeerde Republikeinse heer, die zijn conservatieve ouders ooit voor ogen moeten hebben gehad in de tijd dat hij, nog altijd stevig in de kast, een baantje had bij de rabiate homohater, senator Jesse Helms. Sindsdien is Maupin opgeschoven naar de andere kant van het politieke spectrum, naar homo-activisme. Toen het HIV-virus ongenadig huishield in de Amerikaanse homoscene en er, ook voor Armistead Maupin, geen weg terug meer was naar de bloeiperiode van San Francisco’s gaywijk Castro, die hij ooit zo treffend had opgetekend.
Harvey Milk, de 'burgemeester' van de homowijk van San Francisco, komt overigens ook nog heel even voorbij in het portret van Armistead Maupin. Over hem werd eerst een Oscar-winnende documentaire gemaakt, The Times Of Harvey Milk. Later won Sean Penn nog een Oscar voor zijn vertolking van de gay-activist in de speelfilm Milk.
4. Magnus (vrijdag, 21.30 uur, op NPO3)
Is het eigenlijk een zegen of een vloek als je van jongs af aan voorbestemd lijkt voor grote dingen? Kun je als 'wonderkind' de torenhoge verwachtingen ooit helemaal waarmaken? En wat moet je daar dan voor laten? Het zijn vragen die deze kinderen zich vroeger of later altijd stellen. Of ze nu virtuoos viool spelen, dansen alsof hun leven ervan afhangt óf - zoals bij de Noorse bolleboos Magnus Carlsen - net zoveel zetten vooruit kunnen denken als een schier onfeilbare schaakcomputer.
De huidige nummer een op de wereldranglijst is nog altijd slechts 27 jaar oud. Sinds zijn dertiende is hij schaakgrootmeester. De enerverende documentaire Magnus (75 min.) van Benjamin Ree volgt hem, via familiefilmpjes en oude televisiereportages, vanaf zijn jongste jeugdjaren als vader Carlsen ontdekt dat zijn zoontje een fotografisch geheugen heeft en moeiteloos allerlei scenario's op het bord kan uitdenken (nee: gewoon voor zich ziet in zijn geestesoog). Gezamenlijk zetten ze de tocht naar de absolute top in, die diverse memorabele momenten oplevert.
Zoals die ene keer als Magnus in 2004 tegenover de toenmalige nummer één van de wereld, Garry Kasparov, mag plaatsnemen. Terwijl zijn ouders en zusjes toekijken vanaf de tribune houdt Carlsen ogenschijnlijk moeiteloos stand. Kasparov wrijft intussen gedurig door zijn gezicht en schudt zo nu en dan mismoedig het hoofd. De beste schaker van zijn tijd sleept ternauwernood een remise uit het vuur tegen het 13-jarig broekie, de nummer 786 van de wereld.
Naderhand gaat het hele gezin Carlsen gewoon een hapje eten bij het bekendste fastfood-restaurant van de wereld. Zoals gewone families doen. Maar Magnus Carlsen is dan allang geen gewone tiener meer. Hij wordt gebombardeerd tot 'de Mozart van het schaakspel’ en als idool in de dop gelanceerd op televisie en in de bladen. Intussen wil de introverte Noor het liefst gewoon pingpongen of volleyballen met vrienden. Weet hij, te midden van de mediastorm die rondom hem opsteekt, het hoofd koel te houden voor zijn tweekamp met de Indiase wereldkampioen Anand, die hij zijn titel wil ontfutselen?
Wellicht krijgt Magnus Carlsen binnen afzienbare tijd te maken met één van de telgen van het Nederlandse schaakgeslacht Van Foreest, dat afgelopen jaar werd geportretteerd in een documentaire van Thomas Doebele en Maarten Schmidt (waarover ik hier al schreef). Ook niet te versmaden: de spannende documentaire over het excentrieke schaakgenie Bobby Fischer.
5. De klassieker: The Man Who Would Be Polka King (Netflix)
Netflix geeft je op dit moment de keuze: verkies je de werkelijkheid of de Hollywood-versie daarvan? Concreet: de gloednieuwe speelfilm The Polka King, met de comedian Jack Black in de hoofdrol, óf de documentaire waarop die is gebaseerd, The Man Who Would Be Polka King (67 min.) uit 2009. Het mogelijk duidelijk zijn voor welke film ik heb gekozen.
Beide films vertellen het wonderlijke verhaal van Jan Lewan(dowski), een Poolse zanger die begin jaren zeventig naar de Verenigde Staten vlucht om er de American Dream te gaan leven. Daar, ver van huis, herontdekt hij de muziek van thuis, de polka. Niet veel later heeft hij een heus polka-imperium opgebouwd, inclusief een bedrijf dat Poolse snuisterijen verkoopt en reisjes regelt waarbij gefortuneerde landgenoten op de foto mogen met prominente Polen als Lech Walesa en Paus Johannes Paulus II.
Intussen troggelt hij iedereen in zijn directe omgeving geld af, in een soort polka-variant op het pyramidespel waarmee Bernie Madoff enkele jaren later de Amerikaanse financiële sector zou ontwrichten. Lewan kon een iglo aan een eskimo verkopen, zegt een van de gedupeerden in deze smakelijke documentaire van John Mikulak en Johua Brown, die nog diverse andere larger than life-personages presenteert, zoals Lewans echtgenote Rhonda, een (krokodillen)tranen plengende voormalige Mrs. Pennsylvania, én de morsige verteller van deze film, de kroegtijger Stan Tadrowski.
Op basis van alleen de trailer van de speelfilm, waarin Jack Black een koddige versie van de geboren charlatan neerzet, durf ik gerust te beweren dat ook in dit geval 'truth' echt weer 'stranger than fiction' is. Alhoewel waarheid? Ook het kostelijke The Man Who Would Be Polka King bevat een vleugje Hollywood en helpt de werkelijkheid soms een handje: tijdens de aftiteling blijkt dat de schmutzige verteller Stan Tadrowski een typetje is van de acteur Greg Korin. Een inhoudelijke keuze die, achter bezien, prima aansluit bij het 'too good to be true'-karakter van dit verhaal.
Tot besluit...
Volgende week is er natuurlijk weer een DocUpdate, met in elk geval aandacht voor de zoektocht naar een betaalbaar vrouwencondoom en een klassieke Nederlandse documentaire over een klein Limburgs dorpje dat zijn rituelen en tradities probeert te behouden.
O ja, als je stukken uit deze nieuwsbrief wilt teruglezen: hier is een alfabetisch overzicht.
Gegroet,
PS
Heb je deze reportage over de transfer van de Deense speler Emiliano Marcondes naar Brentford of Bröndby al gezien? Via Michiel de Hoog van De Correspondent kwam ik dit aardige inkijkje in de wereld van modale voetballers en clubs op het spoor.