De DocUpdate (15 oktober 2018)
1. WHY SLAVERY? (elke werkdag, om 22.55 uur, op NPO2)
‘You may choose to look the other way but you can never say that you did not know.’
Met dat citaat van William Wilberforce uit 1789 als motto besteedt de EO deze week uitgebreid aandacht aan moderne slavernij. Vijf documentaires, elke werkdag rond elf uur te zien op NPO2, houden een 'pleidooi voor bevrijding in binnen en buitenland'.
A Woman Captured (maandag, om 23.05 uur, op NPO2)
Marish doet het hele huishouden en maakt daarnaast twaalf arbeidsuren per dag in een fabriek, waar ze eigenlijk geen cent aan overhoudt. Tussendoor werkt ze staand in de keuken een boterham weg. ‘s Nachts slaapt ze gewoon op de bank. Toch vindt haar meesteres Eta het nog regelmatig nodig om Marish af te bekken. ‘Als je dit vergeet’, zegt ze bijvoorbeeld bits. ‘Dan breek ik je nek.’
A Woman Captured (59 min.) is een schrijnend portret van een afgeleefde Hongaarse vrouw, die noodgedwongen als een soort lijfeigene leeft. Bernadett Tuza-Ritter filmde deze Marish zo’n 2,5 jaar lang. Eigenaresse Eta, die zelf met haar hoofd buiten beeld blijft en voor het filmen een financiële vergoeding heeft ontvangen, gaf daarvoor hoogstpersoonlijk toestemming. Ze houdt Marish al een tijd onder de knoet met ondertekende bewijsstukken van een schuld die de hulp toch nooit kan terugbetalen.
De tragische hoofdpersoon kan intussen geen kant op. ‘Ik trek dit niet langer’, fluistert ze wanhopig in de camera van Tuza-Ritter, die gaandeweg steeds nadrukkelijker de rol van vertrouwelinge en partner in crime op zich neemt in deze rudimentaire film, die erg dicht op de huid van de ‘moderne slaaf’ Marish zit en haar desolate leefomstandigheden op intieme wijze in beeld brengt. Weet ze zichzelf uit haar benarde positie te bevrijden?
Made In Hell (dinsdag, om 23.05 uur op NPO2)
Je kunt er bij ons op kantoor eentje komen uitzoeken in de catalogus. Als ze Arabisch spreekt, kost ze 200 dollar per maand. Anders maar 150. Ze komt twee jaar en drie maanden bij je werken. Elke dag natuurlijk. Vrije dagen krijgt ze niet. En haar paspoort moet je goed bewaren en verstoppen.
Dat krijg je zo ongeveer te horen als je een officieel agentschap benadert voor een zogenaamde Maid In Hell (59 min.). En aan mensenrechten doen we niet, zegt Maher Doumit, die samen met zijn moeder Hasna zo’n tweehonderd vrouwen per jaar afzet. Dat gedoe is in zijn ogen meer iets voor Europa. Niet voor het Midden-Oosten, waar bijna drie miljoen buitenlandse vrouwen werkzaam zijn als huishoudelijke hulp.
In de rest van de wereld moeten ze weinig hebben van het zogenaamde Kafalasysteem. Landen als Ethiopië, de Filipijnen en Nepal hebben al een verbod uitgevaardigd, maar met een beetje goede wil, en wat geld onder de tafel, is daar wel omheen te werken, zo laten de Doumits niet zonder trots weten. Hij gaat er ook echt niet mee stoppen, zegt Maher. Hij helpt op deze manier immers zichzelf en anderen. In die volgorde.
Moeder en zoon Doumit vertegenwoordigen in deze schokkende documentaire van Søren Klovborg, wat mij betreft de beste film uit de Why Slavery?-reeks, de min of meer legale tak van de branche. Elders, in de schaduw, is het nóg slechter voor de vrouwen. De gevolgen laten zich raden: onderdrukking, uitbuiting en mishandeling. Sommige vrouwen weten te ontsnappen en komen terecht in speciale opvanghuizen. Hun verhalen zijn nauwelijks te bevatten.
De Keniaanse senator Emma Mbura, die zelf ooit als maid in de Verenigde Arabische Emiraten werkte, neemt het voor hen op. Als zij serieuze maatregelen voorstelt, merkt ze echter al snel dat die de economische belangen van haar eigen land, dat intensief handelt binnen het Midden-Oosten, natuurlijk niet mogen schaden. Ziedaar de wereld waarbinnen de strijders tegen moderne slavernij moeten opereren. En de wereld waarbinnen die vrouwen moeten werken.
Totdat ze er dood bij neervallen...
I Was A Yazidi Slave (woensdag, om 23.05 uur, op NPO2)
Nadat het leeuwendeel van de mannen van de Koerdische Jezidi-gemeenschap in Noord-Irak in 2014 (letterlijk) een kopje kleiner is gemaakt, besluit de nieuwe bezetter van de stad Sinjar, Islamitische Staat, zijn politiek van de verschroeide aarde ook toe te passen op de vrouwen. Die dienen natuurlijk sowieso maar één doel: het behagen van de mannen.
In I Was A Jazidi Slave (59 min.) reconstrueren enkele vrouwen die in handen vielen van de bebaarde barbaren hun ervaringen als sexslavin. Dat doen ze, eenmaal opgevangen in Duitsland, in een therapeutische context. Zodat ze straks een nieuw leven kunnen opbouwen in Europa. Tegelijkertijd kunnen met hun gedetailleerde getuigenissen de verantwoordelijken IS'ers misschien worden aangeklaagd bij het Internationaal Strafhof in Den Haag.
Deze journalistieke documentaire van David Evans laat behalve de vrouwen zelf ook diverse hulpverleners en mensenrechtenactivisten aan het woord. Zij geven ‘de zaak tegen IS’ gewicht en context, maar zorgen er tevens voor dat de docu, die ook nog is voorzien van een eikenhouten voice-over, erg praterig wordt en uiteindelijk meer aan het hoofd dan aan het hart appelleert. Terwijl Islamitische Staat toch echt onuitsprekelijke ellende heeft aangericht...
Selling Children (donderdag, om 23.05 uur, op NPO2)
In India, dat zichzelf afficheert als de grootste democratie ter wereld, is de handel in kinderen aan de orde van de dag, zo betoogt Selling Children (58 min.). Overal in het immense land zijn rotbaantjes te doen en kloteklusjes op te knappen. Óók in de seksindustrie. Deze journalistieke documentaire presenteert een veelomvattende kijk op de welig tierende mensenhandel, die een spoor van vernieling door het land trekt.
Eerlijk gezegd moest ik zo nu en dan wel een beetje grinniken om regisseur Pankaj Rajinder Johar. Hij fungeert in deze road movie als alomtegenwoordige verteller en claimt op die manier erg veel ruimte in de zoektocht naar kinderhandel(aren), die begint bij de verdwenen dochter van zijn huishoudelijke hulp en hem uiteindelijk in alle uithoeken van India brengt.
Om zijn eigen rol te benadrukken zien we soms in beeld hoe Johar een bepaalde situatie staat te filmen of hoe hij, terwijl diezelfde camera werkeloos op zijn schoot ligt, een slachtoffer interviewt. Blijkbaar heeft hij een cameraman geïnstrueerd om dat te registreren. Daarmee zit de filmer de getuigenissen van de betrokkenen, hun familieleden én mensen die zich ooit schuldig maakten aan ‘trafficking’ (waaronder ook familieleden) soms een beetje in de weg.
De mensen die hun verhalen met hem delen worden nooit meer dan passanten. De enige constante is Johar zelf. Intussen brengt hij de omvang en reikwijdte van de problematiek wel overtuigend in kaart. En overal waar de Indiase filmmaker komt krijgt hij min of meer hetzelfde antwoord op de steeds weer opduikende waarom-vraag: armoede. Alle mensen die worden verhandeld behoren tot India’s laagste kaste en hebben geen nagel om aan hun kont te krabben.
American Jail (vrijdag, om 23.05 uur, op NPO2)
‘Hier noemde iemand me voor het eerst nikker’, herinnert Roger Ross Williams zich als hij zijn geboortestad Easton in Pennsylvania binnenrijdt. ‘Zijn moeder zei nog: “doe dat niet, anders branden die mensen ons huis plat”.’
Williams, die onlangs voor een Oscar werd genomineerd met het prachtige Life, Animated, onderzoekt in zijn nieuwe film American Jail (95 min.) het Amerikaanse justitiesysteem. Hij start daarvoor in zijn eigen jeugd. Terwijl hij zelf journalistiek ging studeren en zich ontwikkelde tot een gelauwerde documentairemaker, werden enkele van zijn jeugdvrienden vaste klant van de Amerikaanse gevangenisindustrie.
Hij reconstrueert bijvoorbeeld het verhaal van Tommy. Een goeie gast, aldus Williams. Na een onschuldig vergrijp belandde hij echter achter slot en grendel. De ene straf leidde vervolgens tot de andere. Al snel ging Tommy zich ook gedragen als een bajesklant. Door het systeem gereduceerd tot een soort ‘dead man walking’: een zwarte draaideurcrimineel die zijn eigen ondergang tegemoet gaat. Een verpletterde familie achterlatend.
American Jail is niet minder dan een pamflet. Tegen een inhumaan gevangenissysteem, volgens Williams gewoon een moderne variant op slavernij, dat zwarten ontmenselijkt en goedkope arbeidskrachten, slaven dus, van hen maakt. Onderdeel van een industrie, die zich inmiddels binnen en buiten de gevangenismuren heeft vertakt en overal tot wantoestanden leidt. Neem de man die vanwege een elektronische enkelband niet in aanmerking komt voor een baan, maar pas van die enkelband af mag als hij een baan heeft. Je zou van minder hoorndol worden - of gewoon in de cel belanden.
Het systeem moet rehabiliteren in plaats van criminaliseren. Zoals ze dat zo geweldig doen in Nederland, constateert Williams wat ongemakkelijk tijdens een bezoek aan ons land - zeker als je bedenkt dat deze, met fraaie animaties geïllustreerde film deels met een Nederlands team is gemaakt. Dat uitstapje naar ons land voelt een beetje als een fremdkörper in dit verder glasheldere betoog voor een humaner en kleurenblind Amerika.
Over de Amerikaanse war on drugs, gevangenis en opsluiting van een groot deel van de zwarte bevolking maakte Eugene Jarecki in 2012 al de indrukwekkende documentaire The House I Live In, die in zijn geheel op YouTube is te bekijken. Michelle Alexander schreef over dezelfde thema's het indrukwekkende boek The New Jim Crow: Mass Incarceration In The Age Of Colorblindness.
2. Toen Ma Naar Mars Vertrok (maandag, 20.55 uur, op NPO2)
Ze hebben allebei hun geboorteland achter zich gelaten, maar verder hebben moeder en dochter El-Fassi weinig met elkaar gemeen. Moeder Noha kwam ooit vanuit Marokko naar Nederland om zich bij haar man Ali te voegen. In Zeeland werd ze huisvrouw en moeder. Haar dochter Zoulikha is voor haar werk naar Hongkong vertrokken en voelt zich daar nu, zonder man of kinderen, vrijer dan ooit.
Als vader El-Fassi zijn dochter gaat opzoeken, blijft moeder gewoon thuis in Oost-Souburg. Voor hun zoon Abdelkarim is dat een prima gelegenheid om het huwelijk van zijn ouders door te lichten. In Hongkong gaan zijn vader en zus met elkaar in gesprek. Intussen bevraagt Abdelkarim zelf zijn moeder, die zich nooit helemaal thuis heeft gevoeld in Nederland. Intussen wil ze er echter niet meer weg.
Toen Ma Naar Mars Vertrok (47 min.) is de tweede egodocumentaire van Abdelkarim El-Fassi. Eerder reisde hij al met zijn vader naar het Marokkaanse Rifgebergte voor de documentaire Mijn Vader, De Expat. Papa El-Fassi is nu opnieuw veel in beeld. De camera van zijn zoon houdt van hem, zogezegd. Moeder daarentegen blijft vrijwel de gehele film anoniem. Zoals ze vast haar leven ook leidt; dienend, in de schaduw van haar man en gezin.
De vormkeuze om moeder nooit echt herkenbaar in beeld te brengen pakt goed uit. Verder voelt deze documentaire echter enigszins gekunsteld. Het camerawerk (met veel droneshots van bovenaf) is fraai, de muziek treffend en de montage gelikt, maar de gesprekjes tussen ouder en kind ogen wat opgeprikt. Je ziet aan alles dat er zorg is besteed aan de setting en cameravoering. En zodra het rode lampje van de camera’s gaat branden, doen de gesprekspartners inderdaad hun kunstje.
Van spontaniteit is slechts beperkt sprake. Daarbij wreekt zich ook een beetje dat het verhaal van Ali en Noha El-Fassi weinig echt drama bevat. Sommige gesprekjes ontstijgen het keukentafelniveau niet. Maar wellicht was dat precies de bedoeling en staan de beide echtelieden simpelweg model voor een generatie Marokkaanse stellen, die zich binnen een geheel andere cultuur opnieuw hebben moeten wortelen.
3. George Best: All By Himself (maandag, om 22.25 uur, op Canvas)
‘Herinner me maar vanwege het voetbal’, zegt voormalig stervoetballer George Best twee maanden voor zijn dood tegen een interviewer. Het is één van zijn laatste quotes in de documentaire George Best: All By Himself (92 min.). Best realiseert zich dat hij ook onder een andere noemer de geschiedenisboeken in zou kunnen gaan.
Als de vijfde Beatle bijvoorbeeld, één van de allereerste voetbalidolen. Als een onvervalste playboy, die geen Miss World kon weerstaan. Of, het meest voor de hand liggend, als de onverbeterlijke drinkebroer die zijn talent verzoop.
Deze fraaie documentaire besteedt gelukkig ook ruim aandacht aan Georgie Best, de kwikzilveren aanvaller die Manchester United twee landstitels en die felbegeerde Europa Cup I bezorgde, maar ontkomt er niet aan om ook de schaduwzijden te belichten van de man die ooit over zichzelf zei: ‘In 1969 ben ik gestopt met vrouwen en alcohol. Het waren de beroerdste twintig minuten van mijn leven.’
4. Jane Fonda In Five Acts (HBO/Ziggo)
Zij is inmiddels tachtig, maar zo oud wil ze natuurlijk niet lijken. In die zin is Jane Fonda nog altijd een typische Hollywood-diva. Aan de uitreiking van de Golden Globes gaat dus een hele beautysessie vooraf, zodat haar make-up, kapsel en kleding helemaal tiptop in orde zijn en ze onbevreesd richting de rode loper kan. Stralend als een jonge blom.
Jane Fonda In Five Acts (134 min.) is een tamelijk lang uitgevallen biografie van de bekende Amerikaanse actrice, activiste en fitnessgoeroe. De vijf bedrijven van deze film zijn opgehangen aan de mannen uit haar leven: vader Henry (de befaamde acteur, die volgens Janes broer Peter een script nodig had om zijn vaderrol te kunnen spelen) en drie exen: regisseur Roger Vadim, burgerrechtenactivist Tom Hayden en entrepreneur Ted Turner. Het afsluitende bedrijf, act five, heet simpelweg Jane.
Die structuur vertelt eigenlijk het gehele verhaal in deze verder traditioneel opgezette, nét iets te gladde biopic van Susan Lacy. Bij elke man vindt Jane zichzelf opnieuw uit, compleet met nieuw uiterlijk en activiteitenpatroon. Totdat ze helemaal aan het eind, zoals je van een Hollywood-verhaal mag verwachten, eindelijk terugkeert bij zichzelf.
Waarna je je heel even afvraagt of de hoofdpersoon in de voorafgaande twee uur zichzelf heeft laten zien of heel overtuigend Jane Fonda heeft geacteerd.
5. De klassieker: Hated: GG Allin And The Murder Junkies (YouTube)
Je kunt hem punker noemen. Performancekunstenaar. Of gewoon: volledig gestoord. De openingstekst van deze geruchtmakende documentaire uit 1993 over het gewezen punkicoon laat er echter geen misverstand over bestaan. 'GG Allin is een entertainer met een boodschap voor een zieke samenleving. Hij laat ons daarnaar kijken, zodat we kunnen zien wie we zelf zijn.'
De schrijver concludeert: 'Vergis je niet, achter wat hij doet zit beslist een brein.' Was getekend niet minder dan John Wayne Gacy, succesvol aannemer, de ideale clown voor uw kinderfeestje en, o ja, berucht seriemoordenaar. Welkom in de verknipte wereld van GG Allin, de ideale representant van punk die nog oprecht gevaarlijk kon en wilde zijn.
Todd Philips, die later Hollywood-comedy's als The Hangover zou regisseren, probeert het fenomeen te vatten in de ronduit onsmakelijke film Hated: GG Allin And The Murder Junkies (52 min.). Hij gaat met de ‘zanger’ en zijn band op tour door Amerika en spreekt met mensen uit zijn heden en verleden. GG zelf heeft hem verder weinig te melden. Het is met name zijn broer Merle, getooid met een uit de hand gelopen Hitlersnor, die voor duiding van deze geboren provocateur moet zorgen.
GG doet vooral van zich spreken met zijn spraakmakende performances. Wat een optreden van de held zoal inhoudt? GG schreeuwt. Slikt van alles. Spuugt. Draagt een nazihelm. Scheldt. Vecht. Dreigt met zelfmoord. Kotst. Verwondt zichzelf. Schijt. En eet dat weer op. Intussen probeert hij uit de cel te blijven. Een gemiddeld optreden beëindigt Allin helemaal buiten zinnen, zwaar bebloed en piemelnaakt. Een trouwe schare devote fans achterlatend.
Een ideale vent kortom, om te laten opdraven in de schreeuwerige talkshows waar de Amerikaanse televisie al decennia het patent op heeft. En laat het maar aan, een bijkans kwijlende, presentator Geraldo Rivera over om Allin vervolgens vakkundig ten toon stellen voor zijn kijkerspubliek van ‘average Americans’. Waarmee de punkscene reden te meer heeft om GG Allin, die later aan de verplichte heroïne-overdosis zou bezwijken, op het schild te hijsen als een vleesgeworden middelvinger.
En dat is precies wat deze film doet.
In de korte documentaire Live Fast Die: The GG Allin Story uit 2008 probeert Jay McBeth met GG's moeder, broer en liefhebbers ene Kevin Michael Allin te vinden, de man achter deze punkvariant op een bezopen circusact.
Tot besluit...
Tot zover de DocUpdate van deze week. Donderdag herhaalt NPO2 indringende documentaire The Child Soldier's New Job en zondag zendt Canvas De Ondergang Van De Van Imhoff uit.
Zonder tegenbericht verschijnt er overigens elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de nieuwe DocUpdate-website, waarop ruim 350 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, thema en trefwoord.
Volgende week in De DocUpdate: leven met elektrosensitiviteit en een echte true crime-klassieker.
Gegroet,
PS1
Ik ben erg benieuwd naar de nieuwe documentaire van Lord Of The Rings-regisseur Peter Jackson. Voor They Shall Not Grow Old kleurde hij beelden van de Eerste Wereldoorlog in en plaatste er geluid bij. Zoals eerder Brett Morgen al deed bij zijn film over chimpansee-onderzoeker Jane Goodall.
PS2
Van woensdag 14 tot en met zondag 25 november vindt het jaarlijkse International Documentary Festival Amsterdam weer plaats. Hoofdgast is ditmaal de Tsjechische filmmaakster Helena Třeštíková. Inmiddels zijn ook de eerste films bekend gemaakt. Nieuw werk van erkende festivalfavorieten als Errol Morris, Werner Herzog en Victor Kossakovsky bijvoorbeeld.