De DocUpdate (16 maart 2020). XXL-thuisblijfeditie, met oa Hart Van De Democratie, Dirty Money en oorlogsjournalist Robert Fisk
1. Hart Van De Democratie (vrijdag, om 22.15 uur, op NPO2)
‘Iedereen doet hetzelfde. Want als je iets anders doet, dan mis je iets’, stelt politiek commentator Kees Boonman over zowel de Haagse politiek als de journalistiek die daar bedreven wordt. Hij heeft zich zojuist losgemaakt uit een kluwen verslaggevers, fotografen en cameramensen die een halve cirkel vormden rond de bewindspersoon, die op dat moment ’Het Nieuws’ vertegenwoordigde. ‘Iedereen wil het anders doen’, constateert Boonman. ‘En het wordt steeds moeilijker om iets anders te doen.’
De routinier leidt de kijker als een ervaren gids rond door het Hart Van De Democratie (87 min.). Als tegenpool voeren de filmmakers Suzanne Raes en Liesbeth Witteman de jonge journaliste Charlotte Nijs op, de eerste politieke verslaggever van het SBS6-programma Hart Van Nederland. Via hen gaan ze op zoek naar het antwoord op de vraag of de Nederlandse parlementaire democratie, net als het Tweede Kamergebouw zelf, aan een grondige renovatie toe is.
Boonman spreekt in dat kader prominente politici als Johan Remkes, Khadija Arib en Alexander Pechtold over het veranderde ambt van parlementariër en neemt met hen de staat van ons bestel op. Volgens Pechtold is er bijvoorbeeld geen reden voor ernstige ongerustheid. De democratie heeft gewoon een stevige griep. Maar aan een verwaarloosde griep kun je dood gaan, werpt Boonman tegen. In het volgende shot zit niet geheel toevallig Thierry Baudet piano te spelen in een reportage van Nijs. ‘Weet je wat het is, Charlotte?’ vraagt hij vanachter de vleugel. ‘Een Schuman-kamerconcert ga ik spelen.’ De verslaggeefster kijkt het fragment terug op een montagecomputer. ‘Nou, één soundbiteje lijkt me voldoende’, zegt ze lachend tegen haar editor.
De film telt talloze van zulke lekkere doorkijkjes naar de wisselwerking tussen pers en politiek. Zo is er bijvoorbeeld een prachtige scène waarbij Boonman zuchtend achterblijft nadat hij enkele aalgladde quotes te verduren heeft gekregen van de zojuist gepresenteerde nieuwe fractievoorzitter van D66, Rob Jetten. Daarna werkt hij in zijn eentje een stukje van de bijbehorende feesttaart weg. Even later duidt voormalig kamerlid Gerard Schouw zijn voormalige stagiair Jetten: die jongen is gewoon in en in keurig. ‘Alleen of hij slecht genoeg is... Je moet ook wel een beetje een slecht mens zijn, hè?’ Boonman beaamt. Schouw moet er smakelijk om lachen.
Deze kostelijke documentaire kijkt zo met een antropologische bril naar de Tweede Kamer, waarbij reacties op Twitter de botte, grappige of juist onverschillige respons daarop vanuit de samenleving vertegenwoordigen. Die buitenwereld meldt zich ook letterlijk in het huis van de democratie middels demonstranten, rondleidingen en een reünie van kabinet Den Uyl. De mores en omgangsvormen mogen dan veranderen, het Hart Van De Democratie blijft onverminderd kloppen: soms wild, dan weer lui of onregelmatig.
2. Dirty Money - Season 2 (Netflix)
In de eerste reeks exploreerde de documentaireserie Dirty Money, geproduceerd door het bedrijf van de gerenommeerde filmmaker Alex Gibney, de wereld van het smerige geld, met afleveringen over onder andere de sjoemelsoftware van Volkswagen, stuitend gemanipuleer met medicijnprijzen en de Amerikaanse evenknie van Dirk Scheringa, een linkmiegel met zijn eigen autoraceteam.
Dit zesdelige tweede seizoen van Dirty Money (349 min.) waaiert wederom breed uit; van het witwassen van criminele opbrengsten met goud (en de gevolgen daarvan voor gewone gouddelvers in Peru) en de nietsontziende haaienmentaliteit bij de Amerikaanse bank Wells Fargo tot Maleisisch gemeenschapsgeld waarmee The Wolf Of Wall Street is gefinancierd (ook al onderwerp van de fijne docu The Kleptocrats) en grootschalige grond- en watervervuiling in Texas door een plasticfabrikant uit Taiwan, die zich nergens wat van aantrekt. Daarbij gaat het er soms stevig aan toe. ‘Wanneer je bang begint te worden weet je dat je de juiste weg bent ingeslagen’, meent Diane Wilson bijvoorbeeld, die actie voert tegen de vervuiler Formosa.
Niet alle afleveringen zijn even sterk: de bewijsvoering in deel 5 voor misbruik van voogdijschap bij (gefortuneerde) ouderen is bijvoorbeeld niet altijd even overtuigend. De bejaarden zouden niet meer voor zichzelf kunnen zorgen en worden vervolgens helemaal leeggeplukt door gewiekste bewindvoerders en hun entourage. Één van de slechts twee opgevoerde ouderen komt zelf echter helemaal niet aan het woord. Alleen zijn veel jongere vrouw en haar belangenbehartigers. Dat maakt wat wantrouwig.
Over het algemeen wordt er in deze ambitieuze serie echter stevige (onderzoeks)journalistiek bedreven, waarmee tegels worden gelicht in maatschappelijk relevante dossiers. Óók rond Bekende Amerikanen. In de eerste Dirty Money-serie was bijvoorbeeld een aflevering gewijd aan de dubieuze deals van de Amerikaanse president Donald Trump, ditmaal komt zijn schoonzoon Jared Kushner aan de beurt in een ontluisterende episode genaamd 'Slumlord Millionaire'. Diens schandelijke praktijken als huisjesmelker en onroerend goed-man (die er zowaar een bedrijf met de naam 666, het duivelsgetal, op nahoudt) vormen de basis voor de sterkste aflevering, geregisseerd door Daniel DiMauro en Morgan Pehme, van deze tweede afdaling in de beerput van het grote geld.
3. Op De Tast: Tussen Verbeelding En Herinnering (maandag, om 20.25 uur, op NPO2)
‘Je groeit natuurlijk mee met zo’n stad’, zegt Marianne Polderman. ‘Maar op een gegeven moment is de maat vol en denk je: het is tijd om weg te zijn hier.’ Samen met haar eveneens blinde echtgenoot Ronald woont ze al veertig jaar op tweehoog in een flat in Amsterdam-Slotervaart. De stad wordt langzamerhand echter te druk voor het oudere echtpaar, dat zich Op De Tast: Tussen Verbeelding En Herinnering (55 min.) door de wereld beweegt.
In de openingsscène van deze observerende documentaire van Thomas Doebele en Maarten Schmidt moeten ze zo ook hun nieuwe woning leren kennen. Met hun handen volgen Marianne en Ronald de contouren van de muur en proberen ze zich te oriënteren op de plek waar hun leven zich voortaan zal afspelen: Het Schild, een beschermde woonomgeving voor blinden en slechtzienden op de Veluwe.
Deze film is echter nog grotendeels gesitueerd in de wereld waarvan zij vrijwel hun hele leven deel hebben uitgemaakt: een levendige en rumoerige stad, die voortdurend onderhavig is aan veranderingen en waarin het leeftempo steeds verder wordt opgeschroefd. Totdat ’t voor het echtpaar Polderman nauwelijks meer is bij te benen. Een doodgewoon middagje boodschappen doen wordt al snel een onzekere ontdekkingstocht.
Doebele en Schmidt slaan hun hoofdpersonen van enige afstand gade en slagen er zo perfect in om dat gevoel tastbaar te maken. Als kijker zie je voortdurend potentieel gevaar waarvan de hoofdpersonen op dat moment nog geen vermoeden hebben. Dat geldt zelfs voor de nieuwe leefomgeving van het echtpaar, die weliswaar aangepast en voorspelbaar is, maar voor hen in eerste instantie net zo onoverzichtelijk en onvoorspelbaar oogt als hartje Amsterdam.
4. This Is Not A Movie (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Dit is geen speelfilm.
‘Je kunt een Hollywood-crew hiernaartoe brengen en een film maken’, zegt de Britse oorlogsjournalist Robert Fisk terwijl hij in 2018 door de volledig verwoeste Syrische stad Homs loopt. ‘Alleen kunnen de doden niet praten en zijn de levenden allemaal weg.’ Op deze plek, zo realiseerde hij zich enkele jaren geleden, begint het verhaal van de mensen die uiteindelijk als vluchteling in Griekenland, Hongarije en Duitsland zijn beland. ‘Hier is de lont naar het kruitvat aangestoken.’
Nogmaals: This Is Not A Movie (108 min.).
Regisseur Yung Chang volgt de vermaarde Midden-Oosten correspondent naar conflictgebieden als Syrië, Libanon en Bosnië en laat Fisk aan het woord over de ervaringen die hem nog altijd achtervolgen. Zoals de slachting onder Palestijnse burgers bij Sabra & Shatila, volgens Fisk het hedendaagse equivalent van nazi-oorlogsmisdaden. Die traumatische gebeurtenis in 1982, onder het oog van Israëlische militairen, bevrijdde hem van elke vorm van schroom om te berichten over de werkelijkheid zoals hij die zag. Gewoon de ongemakkelijke feiten. Zonder de behoefte om daarbij beide partijen aan het woord te laten en een soort (vals) evenwicht te creëren.
Dit is immers geen speelfilm.
Fisks parool is en blijft: challenge authority. Teneinde, ergens, de waarheid te vinden. Dit gedegen portret van de strijdbare correspondent, die zich al een halve eeuw in ‘s werelds voornaamste brandhaard bevindt en liefst zelf ter plekke, met pen en papier in de hand, poolshoogte gaat nemen als er iets gebeurt, werkt tevens als een aanklacht tegen oorlog in het algemeen en het allereerste slachtoffer daarbij: diezelfde waarheid. En die zal de inmiddels 73-jarige Robert Fisk, met alles wat hij in zich heeft, tot zijn allerlaatste ademtocht blijven zoeken. Wat anderen - of het nu gaat om de autoriteiten of zijn eigen eindredacteuren - daar ook van vinden...
Dit. Is. Echt.
5. A Fool's Paradise (donderdag, om 23.05 uur, op NPO2)
‘Ben ik dan racistisch opgevoed?’, vraagt Saskia Vredeveld zich hardop af. ‘En heb ik me daar nooit van losgemaakt?’ De documentairemaakster groeide op in Kaapstad, toen Zuid-Afrika nog volledig in de ban was van Apartheid. In de witte wijk waar de kleine Saskia woonde, was het leven echter perfect. Veilig en vrij. Je zag er geen zwarten.
Het was A Fool’s Paradise (78 min.), vindt ze nu. Je schaamt je ervoor dat je er ooit gelukkig was. Behalve de plekken van haar jeugd bezoekt de Zuid-Afrikaanse Nederlandse voor deze film ook de plaatsen waar ze destijds uit de buurt moest blijven, townships die je als witte alleen met zwarte begeleiding kunt betreden. Zou ze zich nog altijd thuis kunnen voelen in het land, dat ze op zeventienjarige leeftijd verliet voor de geboortegrond van haar ouders, Nederland?
Zo wordt deze bespiegelende roadmovie, langs plaatsen met vertrouwd klinkende plaatsnamen als Haarlem, Middelburg en Amersfoort, een heel persoonlijke zoektocht door heden en verleden van Zuid-Afrika. Vredeveld zelf fungeert daarbij als gids. Haar familiefilmpjes – waarin de comfortabele achterkant van het Apartheidsregime, van bevoorrechte blanken zoals de prille Saskia, wordt getoond – vormen daarbij een prima routebeschrijving: wat staat er op die beelden en voor welke herinneringen zorgen die? En, vooral, wat ontbreekt er in dat ogenschijnlijk idyllische verleden?
Ze ontmoet gewone Zuid-Afrikanen, zwarte inwoners en Afrikaners, en portretteert hen binnen hun eigen uithoek van het land dat ze dacht te kennen. Samen maken ze de balans op over het huidige Zuid-Afrika, waarbij de filmmaakster haar eigen geschiedenis, denkbeelden en (schuld)gevoelens steeds verbindt met de turbulente recente historie van het nog altijd door tegenstellingen, armoede en geweld verscheurde land.
A Fool’s Paradise is zeker geen rozige, slechts door weemoed ingegeven trip nostalgia. Vredeveld, tegelijkertijd insider en buitenstaander, gaat in deze moedige film tevens de confrontatie aan met haar eigen (vroegere) vooroordelen en probeert in het reine te komen met het roomblanke leven dat ze leidde in een inktzwarte periode van haar (voormalige) vaderland. In ‘Dat Andere Zuid-Afrika’ dat nooit meer terugkomt en toch steeds weer op haar netvlies verschijnt.
6. Unstoppable: Sean Scully And The Art Of Everything (zaterdag, om 23.05 uur, op NPO2)
Als gekooide tijgers staan ze naast elkaar. Grijnzend en loerend. Tegenwoordig zijn ze allebei gevierde kunstenaars, maar ooit, in het New York van de jaren tachtig, was Sean Scully de leraar en Ai Weiwei de leerling. ‘Hij heeft me ontwapend’, zegt die laatste. ‘Ik zei dat hij niet moest schilderen’, vult Scully aan. ‘Ik heb z’n leven gered. Anders was hij een waardeloze schilder geworden.’ Ai Weiwei vertelt dat hij toentertijd regelmatig in Scully’s atelier kwam. ‘Stapels schilderijen. Betere schilderijen dan hij nu maakt.’
Die opmerking blijft nog wel even hangen. ‘Het kan me echt geen moer schelen wat hij denkt’, zegt Scully even later. Maar twijfelt hij dan nooit aan zichzelf? wil filmmaker Nick Willing weten. ‘Nee, ik ken geen twijfel’, beweert hij. ‘Volgens mij heeft twijfel geen enkel nut.’ Die onverschrokken benadering - van zijn kunst en het leven in het algemeen - loopt dwars door Unstoppable: Sean Scully And The Art Of Everything (54 min.), een geladen portret van de Britse topkunstenaar.
Deze film volgt hem van de ene naar de andere expositie en loopt ondertussen leven en carrière door van de man die aan zijn jeugd in een Londense arbeidersbuurt echt een vechtersmentaliteit overhield en volgens eigen zeggen abstracte kunst uit de handen wil grissen van de mensen met gefronste wenkbrauwen en wil teruggeven aan het gewone volk. Al moet je dan wel blijven uitleggen wat je waarom doet. ‘Je kunt niet iets maken dat zo arrogant is als een abstract schilderij’, stelt hij in deze stevige documentaire. ‘En dan zeggen: zoek het maar uit, anders ben je dom.’ Waarvan acte.
7. De klassieker: There's Something Wrong With Aunt Diane (YouTube)
Op zondag 26 juli 2009 komt er via alarmnummer 911 een melding binnen bij de politie van Sleepy Hollow. Op de Taconic State Parkway heeft een spookrijder een gruwelijke ongeluk veroorzaakt. Acht mensen zijn dood: de bestuurster van het rode busje zelf, haar tweejarige dochter Erin, drie nichtjes van acht, zeven en vijf, en de drie passagiers van een tegenligger. Alleen het vijfjarige zoontje Bryan van de automobiliste overleeft de ramp. En dan komen de testresultaten binnen: had de 36-jarige Diane Schuler werkelijk gedronken en ook nog eens geblowd?
Zes maanden na de ramp benadert filmmaker Liz Garbus Dianes familie en gaat samen met hen op zoek naar wat er gebeurd kan zijn. Haar echtgenoot, broer, zwager en vriendinnen kunnen zich niet voorstellen dat de vrouw die zij kennen onder invloed achter het stuur is gaan zitten. Garbus zoekt tevens contact met ooggetuigen en familieleden van de slachtoffers uit de SUV waarop Diane frontaal is gecrasht. Met deze bronnen, officiële bewijsstukken en het audioverkeer tussen de hulpdiensten reconstrueert ze de fatale autorit, de aanloop daarnaartoe en de verpletterende gevolgen ervan.
There's Something Wrong With Aunt Diane (100 min.), zou één van de nichtjes tijdens een paniekerig telefoongesprek tegen haar ouders hebben gezegd, toen hun tante zich onderweg niet goed leek te voelen en ronduit roekeloos begon te rijden. Had ze te veel Wodka gedronken, uit een fles die vreemd genoeg sowieso standaard in de auto lag? Was het de medicatie vanwege tandpijn, die onderweg met haar op de loop ging? Of werd Diane tóch plotseling overvallen door het één of andere medische probleem?
Die laatste theorie wordt in elk geval door Dianes verwanten aangehangen. Garbus mengt zich samen met hen actief in het onderzoek naar het tragische ongeval. Zo hopen ze in deze indringende film uit 2011 dichter bij de waarheid te komen - óf bij acceptatie van het noodlot dat over/door Schuler is afgeroepen. Want zit onder die weigering om de officiële lezing van de fatale crash te accepteren niet gewoon, en heel begrijpelijk, het onvermogen om te dealen met de (verborgen) gebreken van een geliefd familielid?
+ Bioscooptip: Punt Uit - Schluss Aus - Full Stop
Sinds afgelopen donderdag in de bioscoop: Punt Uit - Schluss Aus - Full Stop. Hij is niet meer de man die hij ooit was en wordt nog steeds elke dag een beetje minder die man. Michael Hellgardt is in de allerlaatste fase van zijn bestaan aanbeland. ‘Mijn leven is voorbij’, meent hij. Michael besluit dat hij wil stoppen met eten. Heeft Rosie, zijn levensgezel, dat goed gehoord? Staat het op camera? Was er geluid? Welnu, dan is er dus bewijs. Trailer & bespreking op de DocUpdate-website.
Tot slot
Dinsdag wordt op NPO2 de bekroonde egodocu A Family Affair herhaald. Tom Fassaert bezoekt daarin zijn mysterieuze grootmoeder Marianne in Zuid-Afrika en probeert met haar zicht te krijgen op de verstoorde familieverhoudingen.
PS
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 900 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Via de zoekbalk rechtsboven kun je zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO en andere platforms. Schrijf je hier in.