De DocUpdate (16 mei 2022), met o.a. de sexual healing van een lichamelijk gehandicapte vrouw, een sjoemelende vruchtbaarheidsarts, Johnny versus Amber, roze supporters, de Harlem Renaissance en een achtjarig Frans kind dat voortaan een meisje wil zijn
1. Sexual Healing (maandag 16 mei, om 20.25 uur, op NPO2)
‘Ik heb ineens een vrouwenlijf, zeg maar’, constateert Evelien als ze voor het eerst in jaren een beha gaat passen. Ze is zichtbaar blij met wat ze ziet. ‘Potverdikkie!’ zegt ze tegen haar persoonlijk begeleider, die haar ook nog zal meetronen naar een erotiekwinkel, op het spoor zet van een seksverzorger of gewoon eens goed in de spiegel laat kijken. Want dat, het kijken naar en accepteren van jezelf, is een voorwaarde voor een fijne beleving van je eigen lichaam.
Evelien ontdekt in Sexual Healing (55 min.) dat ze ‘meer is dan die handicap en dat spastische lijf’. Ze kent haar lichaam vooral als een kerker, waarbinnen ze gevangen zit. Of als een machinerie die voortdurend ondersteuning nodig heeft, in de vorm van dagelijkse zorg. ‘Het was niet de bedoeling dat ik in dit lijf zou zitten’, vertelt ze. Evelien werd te vroeg geboren. De eerste tien dagen van haar leven had ze volgens eigen zeggen zelfs niet eens een naam. Het lag immers niet in de lijn der verwachting dat ze zou blijven leven, maar zie daar: ruim een halve eeuw later is ze er nog en bovendien op zoek naar intimiteit en genegenheid.
Elsbeth Fraanje volgt de dappere vrouw tijdens een persoonlijke ontdekkingstocht naar hoe ze ook kan genieten van het lichaam dat haar al zoveel kopzorgen heeft opgeleverd. Haar ervaringen met seksualiteit zijn tot dusver beperkt gebleven en veelal negatief van aard. Om dit te veranderen, zal ze eerst anders naar zichzelf moeten leren kijken. Dat is een heel intiem proces, dat eerder om zelfrespect draait dan om lichamelijk genot. Al is ook dat laatste belangrijk. ‘Hoe ik me nu al, heel subtiel, anders voel in mijn eigen lijf’, constateert Evelien onderweg. ‘Ik vind het heel fijn om te ontdekken dat je niet dood bent vanonder, of zo.’
Sexual Healing belicht Eveliens ervaringen van héél dichtbij. Open, onomwonden, plastisch zelfs. En toch subtiel. Menselijk vooral. Met lange close-ups van het gezicht van haar hoofdpersoon, veelal gemaakt vanaf het blad van haar rolstoel, en een slim geconstrueerde monologue interieur, waarin Eveliens gedachten kriskras door haar hoofd lijken te schieten, slaagt Fraanje erin om de kwetsbare persoon binnen dat gemankeerde lijf te openen. Een vrouw die in deze fraaie, moedige en erg aangrijpende film hoopt dat ze, net als een Duitse lotgenoot bij wie ze haar licht heeft opgestoken, een ervaring gaat opdoen die ‘wunder-wunder-wunderschön’ is.
2. Our Father (Netflix)
Is er na de Nederlandse miniserie Het Zaad Van Karbaat en de Amerikaanse tegenhanger daarvan, Baby God, ruimte voor nóg een documentaire over een fertiliteitsarts die, ongevraagd natuurlijk, zijn eigen zaad heeft gebruikt om patiënten te bevruchten en zo een enorm nageslacht blijkt te hebben nagelaten? In tegenstelling tot zijn twee collega’s, Jan Karbaat en Quincy Fortier, is de stiekeme spermadonor van Our Father (97 min.) in elk geval nog in leven. Donald Cline kan zich dus hoogstpersoonlijk in de zaak mengen en verdedigen tegen alle aantijgingen. Als hij dat tenminste zou willen…
Verder voelt deze documentaire van Lucie Jourdan, wellicht simpelweg door de timing van de release, als een wandeling op bekend terrein. Terwijl het verhaal eigenlijk te gek voor woorden blijft. Net als de Cline-geschiedenis een wel erg hoog mosterd-na-de-maaltijd gehalte dreigt te krijgen, neemt de vertelling ‘gelukkig’ een sinistere wending, die associaties oproept met zowel The Handmaid's Tale als het beruchte Lebensborn-project. De achtergronden daarvan zitten kernachtig vervat in Cline’s favoriete Bijbelcitaat: 'Voordat ik u vormde in uw moeders schoot, kende ik u' (Jeremiah, 1:5). Die intrigerende verhaallijn wordt alleen nauwelijks uitgediept.
Even later hervat Our Father zijn vertrouwde – en natuurlijk toch nog schokkende – betoog over die sjoemelende dokter weer. Met ouders die zich ernstig bedrogen voelen en kinderen die zich schamen voor wie ze (blijkbaar) zijn. De vraag dringt zich op: zou dit altijd al usance zijn geweest in de vruchtbaarheidsbusiness? De kans dat de ware aard van het zaad werd ontdekt leek in het pré-DNA tijdperk immers vrijwel nihil. Was het dan vreemd dat deze artsen, die tenslotte vrijelijk over nieuw leven konden beschikken, een soort God-complex ontwikkelden en begonnen te denken dat de wereld er alleen maar beter van zou worden als zij zich lustig zouden vermenigvuldigen?
Inmiddels zijn er in de Verenigde Staten een kleine vijftig van zulke hulpvaardige artsen tegen de lamp gelopen. Donald Cline, tevens kerkouderling in Indiana, geldt vooralsnog als de productiefste. Zijn nazaten hebben alleen weinig met hem op. Hij wordt door hen consequent ‘Cline’ of ‘that man’ genoemd. Voor hen is hij geen vader, eerder een verkrachter. En dat is dan weer vervat in een vrij plastisch tafereel dat Jourdan, net als andere kerngebeurtenissen uit deze onverkwikkelijke geschiedenis, met acteurs en afstammelingen heeft gereconstrueerd: nét voor de bevruchting maakt Cline zich in een zijkamertje letterlijk klaar voor de klus. Zodat er genoeg zaad is…
Het viezige karakter van ‘s mans levenswerk – zijn heilige missie? – wordt daarmee treffend verbeeld. In een film die een flinke dosis persoonlijk leed blootlegt, veroorzaakt door een man die vindt dat hij mag wikken en beschikken over het lot van een ander. Our Father legt het desondanks af tegen Het Zaad Van Karbaat, waarin dezelfde thematiek met meer diepte, nuance en (beeld)poëzie is uitgewerkt.
3. Johnny vs Amber (Discovery+)
Als vrouwenmepper heeft hij in het post #metoo-tijdperk eigenlijk geen toekomst meer in de filmindustrie. En dus sleept acteur Johnny Depp de Britse krant The Sun, die allerlei verhalen over zijn vermeende gewelddadige gedrag heeft gepubliceerd, voor het gerecht. Daar komt hij oog in oog te staan met zijn voormalige echtgenote, de actrice Amber Heard, de vrouw die hem van huiselijk geweld beschuldigt. Een typisch Zij Zegt/Hij Zegt-verhaal, dat voor buitenstaanders niet is te beoordelen. Al is dat voor menigeen – blijkbaar – geen enkel beletsel om het tóch, vaak zonder enige terughoudendheid, te doen.
De hele wereld kan/mag/moet dus meegenieten van Johnny vs Amber (95 min.), een epische echtelijke ruzie die voor het oog van zo’n beetje de halve mensheid wordt uitgevochten. Vuil, onsmakelijk en – blijkbaar – onweerstaanbaar. Want wij, gewone stervelingen, krijgen – blijkbaar – nooit genoeg van oorlog tussen de sterren. Tromgeroffel. Van Tom Cruise/Nicole Kidman, Brad Pitt/Angelina Jolie en Kanye West/Kim Kardashian tot – God betere dit! – Dré Hazes/Monique Westenberg, Marco Borsato/Leontine Ruiters en Lil’ Kleine/Jaimie Vaes.
In z’n film over Depp/Heard splitst regisseur Eliana Capitani de zaak van het Hollywood-paar op in twee delen: Johnny’s versie en Ambers versie. Onder het mom van ‘Who is lying? And who is telling the truth?’ Dat klinkt als een héél slecht idee, maar valt in de praktijk eigenlijk nog best mee. De inhoud is relatief serieus, de toon relatief ingetogen. Geen al te ranzige tabloid-tv dus – al voel je je als kijker natuurlijk tóch een voyeur. Ook omdat je nooit écht in de zaak zelf kunt kijken – als je dat al zou willen – en de naakte feiten kunt beoordelen. Nog afgezien van het feit dat dit ook helemaal niet je taak is, als Onbekende Nederlander.
Dan rest vooral verbazing over dit ongegeneerde ‘trial by media’ in het likkebaardende ‘court of public opinion’, dat met scherp formulerende medestanders, advocaten, privédetectives en de onvermijdelijke entertainment-deskundigen en een smoezelige grabbelton vol persoonlijke berichten en (stiekeme) beeld- en geluidsopnamen wordt opgetekend. Zo lijkt Johnny vs Amber een bijzonder onappetijtelijk portret van een gewezen droomkoppel te schetsen, maar in werkelijkheid zijn wij het zelf, de zichzelf aan alles wat maar naar ‘celebrity’ ruikt vergapende meute, die onder het vergrootglas en aan de leugendetector liggen.
En zo bezien is dit tweeluik niets minder dan een teken van deze tijd: het met afgewend hoofd voorzichtig oplichten van de deksel van een gezamenlijke beerput, waarvan je uiteindelijk zelfs met dichtgeknepen neus licht onpasselijk wordt.
4. De Roze Supporters (maandag 16 tot en met donderdag 19 mei, om 22.15 uur, op NPO3)
Terwijl er op het veld (officieel) nog altijd geen homoseksuele speler rondloopt, vullen de tribunes bij het Nederlandse betaald voetbal zich heel voorzichtig met LHBTIQ+-supporters. In Den Haag zorgt de supportersvereniging De Roze Règâhs al een jaar of acht voor een tolerantere atmosfeer in het stadion. Volgens voorzitter (en oud-hooligan) Maron Pots worden er bij ADO tegenwoordig een stuk minder homo-onvriendelijke slogans gescandeerd.
Ook enkele Feyenoord-supporters zijn van zins om een speciale fanclub op te richten. Zodat er voortaan een bijgewerkte versie van het befaamde clublied van de tribunes schalt: ‘Hand in hand, tegen homofobie’. Zover is het echter nog lang niet. De officiële oprichting van Roze Kameraden komt voorzitter Paul van Dorst op ernstige bedreigingen te staan. Zelfs zijn sportschool wordt doelwit van homofobe hooligans. En de club Feyenoord laat intussen nauwelijks van zich horen.
De vierdelige serie De Roze Supporters (172 min.) belicht deze en andere pogingen van LHBTIQ+-supporters in de rest van het land om, zoals de voormalige Haagse wethouder Rabin Baldewsingh het treffend uitdrukt, gewoon ‘erbij te horen’. In Duitsland is dat volstrekt normaal, toont deze fijne docuserie van Marieke Slinkert, waarvoor Klaas van Kruistum de voice-over verzorgt. Elke zichzelf respecterende Bundesliga-club heeft een roze supportersgroep. En in stadions hangt een inclusieve sfeer.
Elders in Europa hebben homoseksuelen – niet alleen de voetbalsupporters – het soms zwaar. Zo vertrekken de rivalen uit Den Haag en Rotterdam in de zomer van 2021 bijvoorbeeld gezamenlijk naar Boedapest om daar tijdens het Europees Kampioenschap het Nederlands elftal te ondersteunen. Hongarije heeft dan net anti-homowetgeving aangenomen en zit dus bepaald niet te wachten op Oranje-fans met ‘Gay is oké’-shirts of regenboogkleding. Maar die willen toch echt het stadion in…
De Roze Supporters brengt zo van binnenuit de emancipatie van LGBTIQ+-supporters in beeld. Hoewel de situatie, met name bij Feyenoord, soms echt een grimmig karakter krijgt, blijft de grondtoon van deze empowerment-serie positief: die inclusieve voetbalwereld gaat er komen. Hoe dan ook. Of, zoals opper-Roze Règâh Maron Pots het kort en bondig samenvat: ‘Heel Nederland zal moeten toegeven dat het betaalde voetbal gezelliger is met LHBT-mensen op de tribune.’
En dan, zou je zeggen, volgen de homoseksuele spelers vanzelf. Zodat ‘ons voetbal’, indachtig de officiële KNVB-slogan, gaandeweg écht van iedereen wordt.
5. The Photograph (woensdag 18 mei, om 23.15 uur, op NPO2)
Sherman de Jesus kent hem alleen van die ene verweerde zwartwit-foto. Gemaakt in de befaamde Harlem Studio te New York, ongeveer honderd jaar geleden. Zijn opa Juan de Jesus, een zeeman en handelaar uit Curaçao. Fier kijkt hij in de camera. Een donkere man in zijn nette pak. Een knappe kerel ook, vindt Donna Mussenden, de weduwe van de toenmalige fotograaf James van der Zee (1886-1983) die ook diens erfgoed beheert.
In de eerste helft van de twintigste eeuw vereeuwigde Van der Zee de Afro-Amerikaanse gemeenschap van New York tijdens de zogenaamde Harlem Renaissance, toen zwarte muziek, kunst en literatuur floreerden. De mannen, vrouwen en kinderen van de zogenaamde ‘New Negro Movement’ staan er op hun paasbest op. Het zijn trotse foto’s, van mensen die aan zichzelf en de rest van de wereld, waar racisme en segregatie nog aan de orde van de dag zijn, willen laten zien dat ze iets voorstellen.
In het hedendaagse New York gaat Sherman de Jesus, met The Photograph (tv-versie: 52 min.) in de hand, de gangen na van de fotograaf, die later ook zwarte iconen als Muhammad Ali en Bill Cosby portretteerde, en schetst de wereld waarin deze leefde. De Nederlandse filmmaker laat zich, begeleid door dampende jazzmuziek, bovendien rondleiden door fotografen, historici en andere chroniqueurs en luistert naar hun verhalen over uiteenlopende onderwerpen als de vermaarde Cotton Club, lynchpartijen, burgerrechtenpionier Marcus Garvey, de crackepidemie en gentrificatie.
De Jesus geeft ook zijn ogen – en de onze – goed de kost. Hij vangt zo kalm de atmosfeer op straat in Harlem en vereeuwigt op zijn beurt de gezichten van de Afro-Amerikaanse gemeenschap die zich daar ophoudt. Het is een kleurrijke omgeving, waar de Harlem Renaissance een kleine eeuw later nog altijd voelbaar is en waar hij zich ook zelf senang voelt.
6. Petite Fille (donderdag 19 mei, om 22.20 uur, op NPO2)
Zou zij de genderdysforie van haar kind hebben veroorzaakt? Karine Kovac vraagt het zich af. Zij wilde dolgraag een meisje. Na diverse miskramen. Het voelde als een klap in haar gezicht toen ze hoorde dat het toch een jongetje zou worden. Heeft ze Sasha – toevallig haar enige kind met een naam die bij beide geslachten past – zo opgescheept met de diepgevoelde behoefte om als meisje door het leven gaan? Een Petite Fille (84 min.).
Op school begrijpen ze in elk geval weinig van Sasha. Tot grote wanhoop van Karine en haar echtgenoot. Zij roepen de hulp in van een kinderpsychiater. Die moet de schoolleiding en leerkrachten ervan overtuigen dat hun achtjarige kind na de zomer als meisje naar school mag komen. Dat is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. De andere kant zit helemaal niet te wachten op dat gesprek.
Regisseur Sébastien Lifshitz observeert het delicate proces dat Sasha doormaakt. Het meisje heeft nog nauwelijks zicht op het krachtenveld om haar heen, maar voelt het haarfijn aan als ze wordt buitengesloten. Dit wordt wel bijzonder schrijnend als Sasha, enthousiast aangesproken met ‘vent’, bij de balletles van haar juf als enige een kostuum in een andere kleur krijgt aangereikt. Als ze gaan dansen, oogt Sasha eenzamer dan een kind mag zijn. Aan zijn/haar lot overgelaten.
Lifshitz benadert zijn protagonist veelal vanaf ooghoogte en met veel compassie. Kleine kwetsbare scènes zoals het dragen van een badpak aan het strand, kijken in een lachspiegel of dansen als een elfje krijgen daardoor een enorme emotionele lading, die nog eens wordt versterkt met weelderige klassieke muziek. Intieme interviews met Sasha’s ouders, die bang zijn dat hun kind wordt buitengesloten of juist als kermisattractie wordt behandeld, completeren dit delicate portret.
Sasha is zomaar een kind dat de dingen doet die een kind doet. De wetenschap dat ze een jongetje was – en feitelijk nog is – plaatst echter alles wat ze onderneemt in een ander licht en maakt van de kleine stapjes die elk kind moet zetten in haar geval reuzensprongen. Als Sasha met verdrietige ogen voor zich uitstaart, kan bovendien geen mens wegkijken. En als ze lacht, trekt de hemel open.
7. De klassieker: Life According To Sam (HBO Max)
Hij oogt als een hoogbejaard kind. Sam Berns heeft Progeria, een aandoening waardoor hij vroegtijdig veroudert. In de hele wereld zijn er zo’n 250 kinderen met Progeria. Er bestaat geen remedie. De meeste van hen worden niet ouder dan dertien of veertien. Dan vallen ze ten prooi aan ouderdomskwalen of een hartinfarct.
Sam uit Foxborough, Massachusetts, is inmiddels dertien. Zijn ouders, Leslie Gordon en Scott Berns, zijn allebei arts en runnen hun eigen stichting, The Progeria Research Foundation. Ze hebben inmiddels het gen ontdekt dat Progeria veroorzaakt en het medicijn Lonafarnib gevonden, dat ze willen gaan uittesten op een kleine dertig kinderen uit zestien verschillende landen. De tijd dringt. Ze hopen dat hun kind nog de vruchten van hun inspanningen kan plukken.
Dat is de startpositie voor Life According To Sam (94 min.), waarin het echtpaar Sean Fine en Andrea Nix Fine zes kinderen en hun ouders volgt. Vanuit India, Canada, Italië, Pakistan en de Verenigde Staten participeren zij in het wetenschappelijke onderzoek van Sams ouders. Ze variëren in leeftijd van zes tot en met achttien jaar oud en hopen stuk voor stuk, waarschijnlijk tegen beter weten in, dat ze die dodelijke ziekte achter zich kunnen laten.
Intussen zoomen de Fines ook in op de gedreven Leslie en Scott, hun zoon en de race tegen de klok waarin zij al sinds zijn geboorte zijn verwikkeld. ‘Ik ga heel anders met de dood om dan de meeste andere mensen’, zegt Sam in deze documentaire uit 2013. Hij is in de voorgaande jaren al de nodige vriendjes kwijtgeraakt. ‘Kinderen met Progeria kunnen het gevecht soms niet winnen en komen te overlijden. Daaraan probeer ik niet al te veel te denken.’
Sam is natuurlijk meer dan zijn aandoening. Een gelauwerde leerling, om maar eens wat te noemen. Toch wordt zijn leven wel degelijk gedomineerd door Progeria. Het is bijvoorbeeld mooi en wrang tegelijk om te zien hoe de jongen als een soort eregast wordt ontvangen bij een optreden van zijn favoriete groep, The Dave Matthews Band. Vader Scott, zelf ook fan, zou echter graag afzien van deze voorkeursbehandeling, bekent hij, als dat zou betekenen dat Sam gezond en gewoon kind kon zijn.
In werkelijkheid is de familie Berns, dat maakt deze aangrijpende documentaire heel tastbaar, veroordeeld tot leven met een zandloper die zienderogen door zijn korrels heen begint te raken. En tot de hoop, die je als ouder nu eenmaal nooit mag laten varen, dat er toch nog op tijd een remedie wordt gevonden.
Hoe het Sam Berns en zijn ouders ná Life According To Sam is vergaan, is hier te lezen.
Tot slot
Op HBO Max is Steve McQueen: The Lost Movie te bekijken. Een docu over de liefde voor autoracen van de befaamde acteur en de film die hij daarover wilde maken.
Dinsdag start op Canvas de vijfdelige voetbalserie Fever Pitch: The Rise Of The Premier League.
Canvas zendt donderdag de kostelijke muziekdocu Rockfield: The Studio On The Farm uit.
NPO2 Extra vertoont vrijdag een portret van vier Israëlische Transkids.
En op NPO3 is vrijdag vanaf 21.20 uur het tweede deel van de Social Media Murders-serie te zien: The Murder Of Grace Millane.
God Schittert Door Afwezigheid, waarin Erik Fransman met (atheïstische) familieleden onderzoekt waarom hij en zij zich wel/niet Joods voelen, is zondagmiddag te zien op NPO2.
Over deze nieuwsbrief
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke maandag een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 1800 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Via de zoekbalk rechtsboven kun je zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO. Schrijf je hier in.
En in de podcast 2Doc Belt Met Boeijen bespreek ik met Kitty Munnichs een actuele documentaire.