De DocUpdate (16 september 2019)
1. De Schuldmachine (woensdag, om 21.20 uur, op NPO3)
‘Ik had eerst 4.000 en waarschijnlijk nu zelfs minder’, zegt het ene meisje tegen het andere. Die bekent: ‘Ik zit wel op 13.000 euro of zo.’ Zomaar een gesprek in Amsterdam-Zuidoost tussen twee jongeren met een uitstaande schuld. Één op de vijf Nederlandse jongeren zou inmiddels met problematische schulden kampen. In De Schuldmachine (58 min.) volgt Camiel Zwart enkele van hen. Zij worden begeleid door een vrijwilligersinitiatief dat kiest voor een heel persoonlijke aanpak, onder de noemer ONSbank.
Cliënt Mirelva belt tijdens een gesprek met financieel adviseur Willem Los, die in het dagelijks leven werkt bij Delta Lloyd, bijvoorbeeld de belastingdienst om zicht te krijgen op de schuld die ze daar heeft opgebouwd. De jonge vrouw, werkzaam in de kinderopvang, kijkt alsof ze elk moment door een bliksemschicht kan worden getroffen als de man aan de andere kant van de lijn de schade opmaakt. Die valt niet mee: 37.648 euro, inclusief eventuele dwangbevelen. Samen met Los en de ONSbank moet Mirelva een weg uit haar benarde situatie zien te vinden.
Willem Los en zijn medestanders krijgen van doen met bijzonder complexe problematiek die niet met eenvoudige interventies is te verhelpen. Waarbij de schuld van deze jongeren bovendien meestal bepaald niet op zichzelf staat en de Nederlandse schuldenindustrie, die bovenop de nominale schuld vaak (exorbitante) kosten en rente zet, de situatie alleen maar lijkt te verergeren. De jongeren zelf, met wie je soms echt krijgt te doen, zien door de bomen allang het bos niet meer.
En dan is er nog dat woud van regels. Mag je een kind, als ze meerderjarig wordt, bijvoorbeeld opzadelen met rekeningen die haar ouders nooit hebben betaald? Of een moeder ervoor verantwoordelijk stellen dat de kinderopvang waar haar kinderen werden opgevangen failliet is gegaan? Het zijn zulke vragen die de bevlogen medewerkers van ONSbank in dit boeiende inkijkje in de schuldhulpverlening moeten zien te tackelen. Teneinde hun cliënten de broodnodige 'schuldrust' te bezorgen.
De Schuldmachine is thematisch verwant aan de docuserie Schuldig en de documentaire Lost Boys, 5 Jaar Later, twee producties die ook cliënten van de Nederlandse schuldenindustrie portretteren en allebei nog online zijn te bekijken.
2. Surviving R. Kelly (vanaf vrijdag op Videoland)
‘Age ain’t nothing but a number’, zong de vijftienjarige zangeres Aaliyah in 1994. ‘Take my hand and come with me. Let me show you to ecstacy. Boy be brave, don’t be afraid. Cause tonight we’re gonna go all the way.’ De hitsingle Age Ain’t Nothing But A Number werd geschreven door de twaalf jaar oudere Robert Sylvester Kelly, oftewel R&B-superster R. Kelly, met wie ze later dat jaar, zogenaamd als achttienjarige, kortstondig in het huwelijk zou treden. De affaire werd een flinke mediahype, die voor de man in kwestie verder geen serieuze consequenties had.
Een voorliefde voor jonge meisjes hoeft geen onoverkomelijke kwestie te zijn voor popsterren of rock & rollers. ‘I’ll do anything for my sweet sixteen, zong Billy Idol niet voor niets. Jerry Lee Lewis zag er ook geen kwaad in en trouwde zijn dertienjarige nichtje. ‘I can see that you’re fifteen years old’, sneerde Mick Jagger enige tijd later in de Rolling Stones-evergreen Stray Cat Blues. ‘No, I don’t want your ID.’ Zijn bandmaatje Bill Wyman, tegen de vijftig inmiddels, zou later de daad bij het woord voegen en werd verliefd op de dertienjarige Mandy Smith. Toen ze achttien was, konden ze trouwen. Net voordat het huwelijk stuk liep, trouwde Wymans oudste zoon nog met Smiths moeder.
Het tienersterretje Aaliyah is inmiddels al achttien jaar dood, in 2001 gestorven tijdens een vliegtuigongeluk. Haar voormalige echtgenoot R. Kelly kan zich zo langzamerhand gaan opmaken voor een bestaan als Robert K. De man, toepasselijke ‘survivor’-tattoo op de onderarm, waant zich al decennia onaantastbaar, maar het net begint zich nu toch echt te sluiten rond de glibber die een miljoenenpubliek wijs heeft gemaakt dat hij kan vliegen. De zesdelige televisiedocu Surviving R. Kelly (297 min.), waarvan Kelly uitzending heeft proberen te voorkomen, is een nieuwe nagel aan de doodskist van het seksuele roofdier, dat zich tot dusver door niets of niemand heeft laten kooien.
Sinds hij begin jaren negentig carrière begon te maken als zanger en songschrijver wordt R. Kelly omgeven door hardnekkige geruchten over seksueel misbruik. Volgens diverse getuigen in deze vet aangezette serie, volgepompt met slicke shots en dreigende muziekjes, hing hij als twintiger al geregeld rond op middelbare scholen, hongerig naar nieuw tienervlees. Sindsdien heeft Kelly zijn modus operandi alleen maar geprofessionaliseerd. Als een volledig oversekste rattenvanger van Hamelen, een imago dat hem ook als artiest wel past, is hij altijd op zoek gebleven naar ambitieuze zangeresjes, die goedschiks dan wel kwaadschiks hun carrière een zetje in de goede richting willen geven.
Ook z'n fans zijn niet veilig voor R. Kelly. Jerhonda Pace bijvoorbeeld is veertien als ze haar held in 2008 ontmoet bij de rechtbank, waar hij zich moet verdedigen vanwege het bezit van kinderporno, in het bijzonder een videotape waarop hij seks zou hebben met een minderjarig meisje. Jerhonda wordt bij hem thuis uitgenodigd. Ze is nog maagd. ‘Dat komt goed uit’, zou Kelly hebben gezegd. ‘Dan kan ik je zelf trainen en van je maagdelijkheid verlossen.’ Als het zover komt, is de zanger nog in de veronderstelling dat ze meerderjarig is. Hij laat zich echter niet ontmoedigen door haar identiteitsbewijs. ‘Blijf tegen iedereen zeggen dat je achttien ben’, zou hij haar hebben geadviseerd. ‘En gedraag je als 21.’
Alle getuigenissen in deze serie van Dream Hampton tezamen – van familieleden, medewerkers, journalisten, deskundigen, familieleden en talloze misbruikte meisjes, waaronder zijn ex-vrouw Andrea – schetsen een onthutsend beeld van R. Kelly als een ongelooflijke machtswellusteling, die jarenlang vrijelijk zijn gang mocht gaan en zijn eigen sekssekte kon stichten. Omdat zijn hele entourage, die wel degelijk op de hoogte was van Kellys lopende band met véél te jonge meisjes en de gretige afname daarvan door ‘daddy’ zelf, besloot om niet in te grijpen, de lippen stijf op elkaar te houden en eventuele geruchten erover de kop in te drukken. Ook toen er geweld, videocamera’s en gevangenschap aan te pas kwamen.
Die attitude is in zekere zin nog altijd in Surviving R. Kelly te herkennen. Waar in vrijwel elke muziekdocu een hele trits popsterren zijn licht over de hoofdpersoon laat schijnen, telt deze er welgeteld één: John Legend. Anderen wilden (of durfden) blijkbaar hun vingers nog altijd niet te branden aan de dirty old man van de zwarte Amerikaanse muziek, die een volledig verknipte relatie met seksualiteit lijkt te hebben (gekregen). Het gevolg is een #metoo-kwestie in het kwadraat, waarvoor deze gelikte en erg lange documentaireserie, inclusief bevrijdingsactie met verborgen camera, een enorme berg bewijsmateriaal overlegt aan het grote publiek, dat nu voor ‘judge’ en ‘jury’ mag fungeren.
Robert K. ontkent, natuurlijk, alles.
De makers van Surviving R. Kelly werken inmiddels aan een vervolg. Tegelijkertijd is ook Surviving Jeffrey Epstein aangekondigd, over de biljonair die wordt verdacht van seksueel misbruik van tienermeisjes. Hij maakte echter onlangs in de gevangenis een einde aan zijn leven. Wat dat betekent voor de serie weet ik niet.
3. Jetske’s Race - Op Weg Naar De Alzheimerpil? (zaterdag, om 21.10 uur, op NPO2)
’Alsof er met een enorme guillotine dertig jaar van mijn leven werd afgehakt.’ Zo ervoer de 38-jarige Jetske van der Schaar de mededeling van haar arts dat ze het gen voor erfelijke Alzheimer heeft. Net als haar moeder, oom, opa en diverse andere familieleden. Het lijkt een soort doodvonnis. Jetske zal op jonge leeftijd, waarschijnlijk als ze begin vijftig is, gaan dementeren. Het is ook verpletterend nieuws voor haar broer en zus, die de DNA-test nog niet hebben gedaan.
Nadat ze samen met hoogleraar neurologie Philip Scheltens te gast is geweest in de talkshow Pauw ontwikkelt Jetske zich tot een soort poster girl voor mensen die op jonge leeftijd dementie (gaan) krijgen. In Jetske’s Race - Op Weg Naar De Alzheimerpil? (45 min.) wordt haar persoonlijke relaas verbonden met de pogingen van Scheltens en vakgenoten om een omvangrijk wetenschappelijk onderzoek op te zetten, op zoek naar een medicijn dat (de kwaliteit van) het leven van Jetske en haar lotgenoten kan verlengen.
Deze televisiedocumentaire van regisseur Gisèla Mallant en Frénk van der Linden toont hoe beleidsmakers daarbij steeds weer nieuwe drempels opwerpen. Om eventuele risico's voor arts en patiënt op voorhand uit te sluiten, zeggen Scheltens en andere pleitbezorgers. Voor Jetske is het getalm van de bureaucraten, die zelf overigens niet aan het woord komen, volstrekt onverteerbaar. Terwijl al die commissies - en uiteindelijk ook minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Hugo de Jonge - zich over hun plannen buigen, treft die ziekte in haar lijf alle voorbereidingen voor z’n lafhartige aanval.
4. Father Figure (zondag, om 23.25 uur, op NPO2)
’Op een gegeven moment merkte ik wel gewoon van: oké, ik heb geen gevoelens naar vrouwen’, vertelt Guilliano Pinas, de hoofdpersoon van Father Figure (24 min.). ‘En toen, uiteindelijk, bestempelde ik mezelf ook gewoon als homo.’ Hij kijkt erbij alsof-ie zich er nog steeds een beetje voor schaamt. Regisseur Bibi Fadlalla laat het shot nét iets te lang staan, waardoor het ongemak goed binnenkomt: zelfs dit prominente lid van de vaderlandse ballroom-scene, een gekende thuishaven voor de LGBT-gemeenschap, worstelt soms nog altijd met zijn geaardheid.
Guilliano's bestiert als zijn alter ego Typhoon de Rotterdamse dansgroep Kiki House Of Angels die zich bezighoudt met Voguing, de ravissante stijlvorm die ooit door Madonna naar de mainstream werd gebracht. De bijbehorende ballroom-scene bestaat voor een groot deel uit jonge zwarte homoseksuelen. Het is een beschermde omgeving waarbinnen ze zich even helemaal kunnen uitleven. Dat is ook nodig. ‘Being black and gay’, constateert Guilliano, ‘zijn eigenlijk al twee streepjes waar je dan mee achterligt.’
De extravagante ballroom-scene werd eerder geportretteerd in de klassieker Paris Is Burning uit 1990 en Mother's Balls, een recente film van de Nederlandse maakster Catherine van Campen. Father Figure borduurt thematisch voort op die films en behandelt, enigszins vluchtig, ervaringen van Guilliano en andere dansers met homofobie en racisme. Wat dat betreft biedt de korte documentaire geen nieuwe inzichten. Regisseur Fadlalla heeft het geheel wel voorzien van een visuele flair, die uitstekend aansluit bij de flamboyante scene waarbinnen deze film zich grotendeels afspeelt.
5. De klassieker: Street Fight (YouTube)
Als Democratische presidentskandidaat lijkt Cory Booker het in de voorverkiezingen van 2020 te gaan afleggen tegen Joe Biden, Elizabeth Warren of Bernie Sanders. De documentaire Street Fight (81 min.) uit 2005 laat echter zien dat de Afro-Amerikaanse outsider nooit helemaal kan worden uitgevlakt.
In deze voor een Oscar genomineerde campagnedocu van Marshall Curry bindt gemeenteraadslid Booker de strijd om het burgemeesterschap van de Amerikaanse stad Newark in New Jersey aan met de gedoodverfde favoriet Sharpe James. Deze eveneens zwarte bulldog is al zestien jaar burgervader, heeft nog nooit een verkiezing verloren en haalt werkelijk alles uit de kast om bij zijn opponent een stok tussen de spaken te steken. Samen strijden ze om de zegen van de verpauperde stad.
De sympathie van de kijker, en maker Curry, ligt automatisch bij de uitdager Booker, die vanaf het begin van de campagne, als nauwelijks iemand in zijn kansen gelooft, wordt gevolgd met de camera. ‘Volgens een oude grap in Newark kan een ‘incumbent’ slechts op twee manieren zijn ambt verlaten: dood of veroordeeld’, stelt Curry die tevens als verteller van deze 'fly on the wall'-documentaire fungeert. ‘Maar Cory denkt dat hij een andere manier heeft gevonden.’
De filmmaker wordt zelf al snel een personage in zijn eigen film. Team James beschouwt hem als onderdeel van ‘de vijand’ en begint hem ook als zodanig te behandelen. Hij is ‘de Cory Booker-man’. Als Curry niet stopt met filmen, dan nemen ze hem zijn camera af. Desnoods met geweld. Sharpe James’ eigen communicatieadviseur, stiekem gefilmd, kan er niet over uit. De man zal het nog druk krijgen: bij James liggen er nog de nodige lijken in de kast.
Street Fight wordt zo precies het gevecht waar liefhebbers van campagnefilms op hopen: een vuile tweekamp tussen een verfijnde jonge uitdager, op elitescholen klaargestoomd voor een publieke functie, en de gevreesde zwaargewicht, die eraan gewend is geraakt dat hij elke tegenstander kan slopen. Pas als de gong heeft geklonken wordt duidelijk wie de burgemeesterswoning mag betrekken. En wie er liggend op de grond, versuft en bloedend, achterblijft.
Het campagnegevecht tussen Booker en James uit 2002 kan tevens worden gezien als een microversie van de strijd om het hart van zwart Amerika (waarin ene Barack Obama zich dan nog moet gaan mengen). Of een doodgewoon, maar erg vermakelijk moddergevecht, waaruit ook de okselfrisse Cory Booker niet brandschoon lijkt te kunnen komen.
Intussen schijnt de camera van Marshall Curry overuren te draaien tijdens de Democratische voorverkiezingen, waar de ambitieuze Booker dus alweer een 'uphill battle' uitvecht. Voor een eventuele Street Fight-sequel.
+ Bioscooptip: The Last Male On Earth
Vanaf donderdag in de bioscoop: The Last Male On Earth, een film van Floor van der Meulen over de laatste mannelijke noordelijke witte neushoorn. 'Met de mensen om hem heen, van zijn vaste verzorgers en bewakers tot de medewerkers van de toeristenshop en dagjesmensen, laat Van der Meulen zien dat Sudan echt niet ‘zomaar een dier’ is. Hij is op zijn oude dag niets minder dan een symbool geworden, een perfecte posterboy voor een marketingcampagne over bedreigde diersoorten.' Trailer & bespreking op De DocUpdate-website.
Tot slot
Op Netflix is nog de documentaire Evelyn te zien. Daarin maken filmmaker Orlando von Einsiedel en zijn familie een wandeltocht door Groot-Brittannië om de zelfdoding van hun broer/zoon Evelyn een plek te geven.
Verder slaat Fidan Ekiz vanavond op NPO2 de Strijd Om Istanbul gade en vertoont Canvas zondag een portret van de Belgische cineast Manu Bonmariage, die inmiddels kampt met Alzheimer.
De gelikte achtdelige serie El Corazon De Sergio Ramos, waarin de Real Madrid-verdediger en zijn entourage heel overtuigend de Real Madrid-verdediger en zijn entourage spelen, zou ik overigens mijden. Promo verpakt als docu. De makers hebben alleen het verkeerde voetbalseizoen gekozen om hun (super)held te volgen. Teleurstelling volgt op teleurstelling.
Deze week zijn ook de nominaties voor de Gouden Kalveren bekend gemaakt. Voor beste korte documentaire zijn genomineerd: Vader, Turn! en De Waarheid Over Mijn Vader. Het Gouden Kalf voor beste lange documentaire gaat naar Devil's Pie - D'Angelo, Ik Ben Er Even Niet, Kabul, City In The Wind, Living The Light - Robby Müller of Het Wonder Van Le Petit Prince.
Mijn voorkeuren? Turn! enne... Ja, wat zou ik nu eigenlijk de beste lange Nederlandse documentaire van het jaar noemen? Misschien toch: Armando: Het Voorval En De Mythe. Die film is echter niet genomineerd. Een heel duidelijke favoriet (zoals vorig jaar: The Bastard) heb ik echter niet.
Enne... de natuurserie Our Planet en Leaving Neverland, de omstreden aanklacht vanwege seksueel misbruik tegen Michael Jackson, wonnen een Emmy.
Volgende week in De DocUpdate: Marten & Oopjen, de onbegrijpelijke dood van Mitchel en Het Hut Syndicaat.
PS
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop zo’n 650 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Onder de noemer Boeijen Bekijkt 't schrijf ik ook elke maand een bijdrage voor de website 2Doc.nl, de website voor documentairefilms van de Publieke Omroep. Ditmaal: Zijn Wij Dit?