De DocUpdate (18 juni 2018)
1. Safari (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Het moet de angstdroom zijn van iedere cinefiel: te moeten leven in een wereld die louter wordt bevolkt door Ulrich Seidl-personages. Het kost weinig moeite om je daarbij een voorstelling te maken. Onuitwisbare beelden uit zijn vele films schieten voorbij. Van seksuele perversiteiten in een oververhitte Weense buitenwijk (Hundstage). De man die in z'n kelder trots zijn nazi-parafernalia toont (Im Keller). Of - ik probeer het beeld terstond te verdringen - de oudere Europese dames die zich in Afrika vermaken met viriele donkere mannen (Paradies: Liebe).
De Oostenrijker Seidl, die in zijn carrière regelmatig schakelt tussen speelfilms en documentaire, houdt er een inktzwart mensbeeld op na - en geeft dat met 'liefde' en 'plezier' door aan zijn publiek. Één blik op de titel van zijn nieuwste documentaire (Safari), de thematiek (plezierjacht) en de filmposter (een stel dat fier poseert bij een gevelde zebra) en de goede verstaander weet alweer genoeg: dit is wederom een film om te bekijken met dichtgeknepen neus, samengeperste billen en een hand die elk moment voor de ogen kan worden geslagen.
Ook het leeuwendeel van de personages in deze schurende film (84 min.) is weer lelijk en dom en houdt er weerzinwekkende denkbeelden op na. Zoals de man die een gnoe liefdevol op zijn kop klopt en bemoedigend toespreekt (‘een goede strijder’) nadat hij hem zelf vanaf een veilige afstand met een geweerschot van het leven heeft beroofd. Met enkele handjes water wordt het dier vervolgens schoongepoetst, en intussen de directe omgeving gefatsoeneerd, zodat de onvermijdelijke heldenfoto kan worden gemaakt van de stoere jager met zijn ontzielde prooi.
Traag en sober registreert Seidl de jacht op kansloze zebra’s en giraffes, die steevast wordt beslecht met een fataal schot, gevierd via een ‘Jagersheil’-groet en vereeuwigd met een fotocamera. Voor buitenstaanders zijn het even trieste als onbegrijpelijke taferelen. Zo nu en dan belicht Safari daarnaast ook de tragikomische aspecten van de plezierjacht. Zo brengen twee dikkige mannen van middelbare leeftijd, boerend en snurkend, urenlang tevergeefs door in een soort schutterscabine. De lulligheid ten top.
Intussen laat Seidl de jagers tijdens zorgvuldig geënsceneerde interviews langzaam maar zeker helemaal leeglopen. Nadat ze de zegeningen van de jacht hebben geteld en hun activiteiten (voor zichzelf) hebben gerechtvaardigd, belanden ze uiteindelijk in troebeler water en brengt Seidl hen in verband met een soort koloniaal racisme, waarbij zwarten letterlijk het vuile werk mogen opknappen voor witte mannen. Het is de venijnige pointe van een vertrouwd ongemakkelijke Seidl-film.
Trophy, één van de beste documentaires die ik dit jaar zag, buigt zich eveneens over de plezierjacht, op de zogenaamde Big Five in het bijzonder. Iedere zichzelf respecterende jager zou een buffel, luipaard, olifant, leeuw en neushoorn moeten hebben geschoten. Filmmaker Shaul Schwartz gaat genuanceerd te werk en belicht meerdere perspectieven op het controversiële thema. Deze film stemt beslist tot nadenken, maar is, voor zover ik weet, nog niet online of op televisie te bekijken.
2. It Will Be Chaos (HBO/Ziggo)
Twee doodskisten worden uit de laadbak van een truck getakeld. Voorzichtig worden ze op de grond gezet. Enkele vrouwen storten zich hevig geëmotioneerd op de kisten. Het hartverscheurende tafereel speelt zich af op het Italiaanse eiland Lampedusa. De Middellandse zee heeft zojuist 367 weerloze mensen verzwolgen, nadat er brand is uitgebroken op hun boot die vervolgens is gekapseisd.
Zijn het illegalen of vluchtelingen? Voor Giusi Nicolini, de burgemeester van Lampedusa, is dat in 2013 geen vraag. Zij staat voor humane opvang van de nieuwkomers. Het Italiaanse openbaar ministerie besluit tegelijkertijd doodleuk om de overlevenden van de ramp te vervolgen als illegale asielzoekers. Één van hen, de Eritreeër Aregai, moet daarnaast ook nog getuigen tegen de kapitein van de boot. Niet veel later verdwijnt hij in de illegaliteit.
Aregai is één van de hoofdpersonen van It Will Be Chaos (93 min.), een ambitieuze documentaire waarvoor Lorena Luciano en Filippo Piscopo vijf jaar lang (2013-2018) in alle uithoeken van Europa filmden. De vlieg op de muur-documentaire probeert niets minder dan de totale Europese migrantencrisis te vatten. Van Italiaanse vissers die op zee vluchtelingen redden en lijken bergen tot landgenoten die vinden dat diezelfde mensen direct moeten worden gedeporteerd.
De Syrische familie Orfahli besluit nochtans de oversteek naar Europa te maken. In de Turkse stad Izmir wacht vader Wael al dagenlang op bericht van de smokkelaar die voor hen de overtocht zal regelen. Terug naar huis kunnen ze niet meer. Nadat de Orfahli's zijn vertrokken, is hun huis volledig verwoest. Nu wacht een tocht per rubberboot naar het Griekse eiland Lesbos. Luciano en Piscopo volgen hen van dichtbij, op de lange weg naar het Europese vasteland.
Ze verbinden de persoonlijke verhalen van Aregai en de familie Orfahli met korte sfeerimpressies vanuit de veelheid aan plekken waar de vluchtelingenproblematiek aan de orde komt: het Griekse vluchtelingenkamp Idomeni, een partijbijeenkomst van Silvio Berlusconi en het Italiaanse dorp Riace, waar de idealistische burgemeester Domenico Lucano (onlangs ook te zien in Tegenlicht) voor opvang van tweehonderd vluchtelingen heeft gezorgd. It Will Be Chaos offreert zo een veelomvattende kijk op de Europese migrantencrisis. Het is verder geen héél bijzondere film.
3. The Beatles: Eight Days A Week - The Touring Years (donderdag, 22.55 uur, op NPO2)
Wat hebben Whoopi Goldberg, Elvis Costello en Eddie Izzard met elkaar gemeen? En regisseur Richard Curtis, schrijver Jon Savage en acteur Sigourney Weaver? Welnu, ze zijn fan van The Beatles en mogen daarover vertellen in The Beatles: Eight Days A Week - The Touring Years (105 min.). Grootste troef van de documentaire zijn echter nieuwe interviews met Paul en Ringo. Achternaam overbodig.
Beatles-fan Ron Howard, een regisseur die je toch vooral associeert met Hollywood-blockbusters, concentreert zich op de eerste jaren van de groep (1963-1966), toen Beatlemania de wereld stormenderhand in zijn greep kreeg. De periode ook dat er nog een liveband was, genaamd The Beatles. Dat is een andere troef van deze eikenhouten muziekfilm: (obscure) concertbeelden van de band in optima forma, inclusief bloempotkapsels en uitzinnige tieners.
Daarnaast bevat Eight Days A Week backstagebeelden, b-roll materiaal van de wegwerpfilms van de groep en jolige interviews. Netjes ingekaderd en van anekdotes voorzien door de nog levende Beatles Paul en Ringo, enkele direct betrokkenen en dus ook de verplichte celebrities. Met een enkel aardig nieuwtje, zoals bijvoorbeeld het feit dat de band in Amerika nooit in gesegregeerde zalen wilde optreden. Het eindresultaat is precies wat je verwacht: een popdocu die de zegeningen telt van de beroemdste popgroep aller tijden.
Op Netflix is nog altijd How The Beatles Changed The World te bekijken, een film die ik hier beschreef. Deze documentaire bestrijkt de complete carrière van de Britse supergroep, maar moet het zonder Paul en Ringo doen.
4. De klassieker: The Staircase (Netflix)
Is ze van de trap gevallen of zijn die hoofdwonden doelbewust toegebracht? Die vraag houdt amateurdetectives al sinds 2001 bezig. Eerst was er de achtdelige documentaireserie The Staircase (2004). Daarna volgde in 2013 een uitgebreide update. En nu zijn er weer drie nieuwe afleveringen over de enigmatische Michael Peterson, die wordt verdacht van moord op zijn vrouw Kathleen.
Netflix heeft de onvervalste true crime-klassieker uitgebouwd tot een dertiendelige reeks. Zodat je nog eens van voor af aan kunt beginnen aan de geruchtmakende strafzaak die door de Franse filmmaker Jean-Xavier de Lestrade zo meeslepend is opgetekend. Het is een kwestie die harten verscheurt; de Peterson-kinderen worden uiteen getrokken tussen enerzijds het verdriet om hun dode moeder en anderzijds de bezorgdheid - en zo nu en dan ook de twijfel - over hun vader, de verdachte.
Het jarenlange filmen van De Lestrade is intussen een rol gaan spelen in de zaak zelf. Zonder de documentaireserie waarmee alle aspecten van de rechtsgang tegen Peterson in beeld zijn gebracht, zou de man allang voor de rest van zijn leven achter slot en grendel zijn verdwenen. Zo meent hij tenminste zelf. The Staircase heeft zijn zaak levend gehouden - en hem tegelijkertijd voor het leven getekend. Geen mens maalt meer om de boeken die hij ooit publiceerde of de columns die hij schreef. Hij is Michael Peterson, moordverdachte van beroep.
Als hoofdpersoon van een true crime-documentaire contrasteert hij met de helden van andere klassiekers uit het genre, zoals Randall Adams (The Thin Blue Line Line), Damien Echols (de Paradise Lost-trilogie) en Steven Avery (Making A Murderer). Dat zijn stuk voor stuk mannen die sowieso al in de hoek zaten waar de klappen vielen. Peterson leek zijn schaapjes behoorlijk op het droge te hebben toen hij werd getroffen door het noodlot (of was hij 't toch gewoon zelf?). Intussen droeg hij natuurlijk wel enkele geheimen met zich mee. Dat was ook voor De Lestrade, die na de Oscar-winnende documentaire Murder On A Sunday Morning (waarin een arme zwarte jongen ten onrechte wordt beschuldigd van moord) nu eens een bevoorrechte verdachte zocht, een onverwachte verrassing.
Met de jaren is The Staircase wel een beetje van toon en inhoud veranderd. Waar de oorspronkelijke serie 't moest hebben van onverwachte verhaalwendingen en spannende cliffhangers, is het verteltempo in de nieuwe afleveringen wat omlaag gegaan en de nadruk steeds meer komen te liggen op de impact van de zaak op de samengestelde familie Peterson én het functioneren van het Amerikaanse rechtssysteem. Heeft Michael Peterson destijds een eerlijk proces gehad? En heeft dat geresulteerd in een rechterlijke dwaling of toch gewoon gerechtigheid? Daarover verschillen de mening nog altijd, blijkt in de zinderende finale van deze klassieke serie.
Tot besluit...
Dat was 'm weer, De DocUpdate van deze week. Met het WK-voetbal nu in volle gang en de (sport)zomer in aantocht lijkt het aantal documentaires op televisie minder te worden (al kun je vanavond op NPO3 ook nog kijken naar een kostelijke documentairevariant op Heel Holland Bakt, Kings Of Pastry van het legendarische filmduo D.A. Pennebaker en Chris Hegedus). Wellicht wordt dat ook zichtbaar in de komende nieuwsbrieven.
Zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan in het alfabetische overzicht van De DocUpdate, met inmiddels meer dan driehonderd films.
Volgende week in De DocUpdate: de massa-executie van ter dood veroordeelden in Arkansas, een nieuwe kans voor straatkinderen uit Manilla en het schokkende verhaal van een relatie die helemaal uit de hand loopt.
Gegroet,
PS
De nieuwe film van John Appel, Sprekend Nederland, gaat op zaterdag 29 september in première op het Nederlands Film Festival in Utrecht. De documentaire probeert via speeches een portret van het hedendaagse Nederland te schetsen.