De DocUpdate (18 november 2019)
1. De Schrijver, De Moordenaar En Zijn Vrouw (maandag, om ... uur, op NPO2)
Het is één van de meest tot de verbeelding sprekende Nederlandse misdaden van de afgelopen vijftig jaar: de ontvoering van Gerrit Jan Heijn op 9 september 1987. Niet door een bende ordinaire criminelen, maar door een nette Nederlandse mijnheer. Ferdi E., een werkloze vliegtuigbouwkundige. Hij had Heijn vrijwel direct doodgeschoten, maar diens nabestaanden nog maandenlang in spanning gelaten en rücksichtslos afgeperst.
Schrijver Tim Krabbé, die eerder al een boek schreef over de school shooting in Columbine, is direct gefascineerd door het misdrijf. Zeker als de dader een man blijkt te zijn die meer op hem lijkt dan hem lief is. Hij besluit E. te gaan opzoeken in de gevangenis. ‘Ik was benieuwd naar het menselijke van een uniek exces', zegt hij in deze televisiedocu tegen interviewer Twan Huys. 'Een monster, roepen ze dan. Wat moet je daarmee? Natuurlijk is dat geen monster. Daarmee schuif je de verantwoordelijkheid af.’
Krabbé wilde koste wat het kost kunnen begrijpen hoe Ferdi E., ogenschijnlijk een doodgewone man, tot zijn daad was gekomen, vertelt hij in De Schrijver, De Moordenaar En Zijn Vrouw (74 min.). Hij komt in contact met de ontvoerder via diens echtgenote Els, met wie de auteur al snel flirterige brieven uitwisselt en zelfs een korte romance heeft. Uiteindelijk zal hij in de gevangenis 142 ontmoetingen hebben met Ferdi en een boek over de kwestie schrijven, Vrienden, dat dit najaar uitkomt.
Huys, die de moordenaar zelf ook regelmatig sprak, bevraagt Krabbé uitgebreid over de kwestie. Dat interview wordt geïllustreerd met oude nieuwsitems, televisie-interviews en de schokkende beelden van hoe E. minutieus zijn eigen gruweldaad reconstrueert voor de politie. Die opzet is meteen ook de beperking van deze docu: het wordt nooit meer dan een aangeklede getuigenverklaring, van iemand die dat bizarre misdrijf ook alleen uit de tweede hand kent.
2. Don't Be A Dick About It (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Vier jaar had hij nodig om moed te verzamelen. En toen trok Benjamin Mullinkosson de stoute schoenen aan en vroeg hij zijn tante Mary Jo of hij een zomer bij hen in de kelder mocht logeren om zijn neven te filmen. Elk jaar tijdens vakanties had hij gezien hoe Peter en Matthew elkaar voortdurend in de haren vlogen. Diep van binnen wist Mullinkosson al die tijd dat daar een film inzat. Maar om er dan over te beginnen…
Die film is er nu toch gekomen: Don’t Be A Dick About It (69 min.), de onbetwiste publieksfavoriet van het International Documentary Festival Amsterdam van 2018. Dat enthousiasme is niet vreemd. Slechts weinig documentaires bieden zoveel gelegenheid om hard en vaak te lachen. Om de dwarse puber Matthew, die een enorme angst voor honden te boven probeert te komen. Maar vooral om zijn oudere broer Peter.
Peter is permanent verwikkeld in zijn geheel eigen variant op de realityshow Survivor. Met veel theater speelt hij de dramatische ontknoping van het televisieprogramma na. Steeds weer. Wie wordt er weggestemd? En waarom? Vaak gaat het om een familielid of kennis waarmee Peter toevallig nog een appeltje heeft te schillen. Die voortdurende stroom eliminaties, aangezet met volvette muziek, levert hilarische scènes op, die de rode draad vormen voor deze kostelijke film.
Een kanttekening is daarbij op zijn plaats: Peter heeft een autismespectrumstoornis. En net als Kees Momma en Owen Süskind, de autistische hoofdpersonen van respectievelijk Het Beste Voor Kees en Life, Animated, heeft de rossige twintiger de lach aan zijn kont hangen en weet hij zo een groot publiek, mijzelf incluis, aan zich te binden. Maar waar lachen die mensen eigenlijk om?
Leedvermaak? Nee, want Mullinkosson gaat liefdevol met zijn subjecten om. Matthew is volgens zijn neef dan ook trots op de film, al kan hij hem ook niet zo goed zien. Peter heeft er volgens de maker geen problemen mee als mensen om hem moeten lachen. Sterker: hij vindt zichzelf óók ‘fucking hilarious’. En wie ben ik dan om het daarmee oneens te zijn?
3. Maradona En Sinaloa (Netflix)
Diego Maradona als nieuwe trainer van de zieltogende Mexicaanse voetbalclub Dorados de Sinaloa uit Culiacán. Dat kan natuurlijk alleen een ordinaire publiciteitsstunt zijn. Of, op zijn minst, een erg doorzichtige poging om een schokeffect te weeg te brengen. Geen enkele voetbalclub ter wereld zal de voormalige Argentijnse topspeler immers als coach aanstellen vanwege zijn bewezen capaciteiten als leider.
Maradona is een typisch voorbeeld van, om met voormalig topcoach Co Adriaanse te spreken, een geweldig paard dat nooit een overtuigende ruiter is geworden. Sterker: het is tegenwoordig nauwelijks voor te stellen dat die onverbeterlijke paljas ooit een echt raspaard was - al bewijzen zijn wereldberoemde doelpunten, die natuurlijk ook in Maradona En Sinaloa (230 min.) niet ontbreken, overtuigend het tegendeel.
De man is geen schim meer van wie hij ooit geweest moet zijn en wordt in deze zevendelige documentaireserie ook geen moment echt tot leven gewekt. Hoewel het Argentijnse fenomeen met zijn nieuwe team gedurig achter de schermen wordt gefilmd, stapt hij geen enkele keer uit zijn rol van De Karikatuur Maradona. De Argentijn knuffelt, danst, scheldt en bezigt clichés dat het een lieve lust is, maar wie er werkelijk in de Michelinmannetjes-versie van de legendarische voetballer schuilt blijft volstrekt onduidelijk.
Ook filmmaker Angus MacQueen gebruikt Diego Armando Maradona vooral als grotesk uithangbord voor zijn serie en focust zich daarnaast op de voorzitter, spelers en fans van de voetbalclub uit de thuisbasis van drugsbaas El Chapo en diens beruchte kartel. Hij volgt hen als ze proberen te promoveren naar de hoogste Mexicaanse divisie, een weg die de club aan de (wereldberoemde) hand van Maradona, die intussen door Jan en alleman continu wordt bewierookt, zowaar lijkt te vinden.
De opmars van Dorados de Sinaloa, opgeleukt met de verplichte incidenten rond de gewezen wereldster, vormt de rode draad van deze flinterdunne voetbaldocusoap, die vooral laat zien wat een schertsfiguur de legende Diego Maradona is geworden. En, alle slechte toneelstukjes ten spijt, lijkt iedereen dat ook te beseffen. Behalve de grote kleine man zelf, waarschijnlijk.
Dit jaar werd ook de documentaire Diego Maradona van Asif Kapadia (Senna en Amy) uitgebracht. Dat is een totaal ander verhaal: een zinderende film over Maradona’s gouden jaren in Napels, die hem bijna ten gronde richtten. Een tragisch exposé ook over een (bijna) fatale combinatie van talent, succes en roem. En misschien wel de beste sportdocu van 2019.
4. Ademtocht, De Vele Gevechten Van Maite Hontelé (donderdag, om ... uur, op NPO2)
Ze is niet ‘big in Japan’, maar groot in Colombia. De Nederlandse trompettiste Maite Hontelé begon ooit in een plaatselijke fanfare, maar is als ‘lange blonde Nederlandse’ toonaangevend geworden in Colombia. Toen ze er ruim vijftien jaar geleden voor het eerst optrad, verloor ze haar hart. Aan de salsamuziek, het land én een lokale muzikant/producer.
In Nederland staat ze aan de zijlijn, zegt ze in deze documentaire van Marlou van den Berge, maar hier - en dat is sinds acht jaar Colombia - kan ze topsport bedrijven. Met die sterstatus komen ook verantwoordelijkheden. Naar haar eigen carrière en band, maar ook als het gaat om het heersende schoonheidsideaal voor en de positie van vrouwen in Colombia.
En juist daar zit inmiddels ook persoonlijke thematiek, die botst met de conservatieve normen en waarden van haar nieuwe landgenoten. Kan en mag Maite (openlijk) zichzelf zijn in een omgeving die conservatiever blijkt dan haar lief is? Van den Berge verleidt haar hoofdpersoon in Ademtocht, De Vele Gevechten Van Maite Hontelé (60 min.) om het gordijn stukje bij beetje tóch open te doen.
En daarachter blijkt een kwetsbare vrouw verscholen te gaan, die steeds meer begint te verlangen naar een leven naast de muziek. Big in Colombia is in elk geval niet meer genoeg. Dat intense gevecht van enkele jaren, gevoegd bij Hontelés vloeiende muziek, stuwt dit portret voort, naar een onverwachte en persoonlijke ontknoping.
Maikes laatste album Cuba Linda was overigens genomineerd voor een Latin Grammy Award. Afgelopen week bleek dat ze die niet heeft gewonnen.
5. A 3 Minute Hug (Netflix)
Familie 1 tot en met 15 mogen naar voren komen, roept een man met een megafoon. Ze gaan in de rij staan voor A 3 Minute Hug (28 min.). Op de achtergrond prijkt een groot spandoek: #hugsnotwalls.
Het is 12 mei 2018. Tussen El Paso en Juarez. Van beide zijden van de Amerikaans-Mexicaanse grens stromen mensen toe. Ouders met kinderen. Geliefden. Opa’s en oma’s. Ze hebben hun verwanten van de andere kant van de grens vaak jarenlang niet gezien. ’Families klaar….’ En dan zijn er enkele luttele minuten om die ander aan te raken, eens goed vast te pakken en diep in de ogen te kijken.
Everardo González observeert slechts in deze korte film als immigranten die toegang hebben gekregen tot de Verenigde Staten familieleden ontmoeten van wie de asielaanvraag werd afgewezen. Woorden schieten tekort en blijven dus ook achterwege. De beelden, veelal in slow-motion, vertellen alles en krijgen extra lading door vet aangezette, indringende muziek van de Vlaamse componist Wim Mertens.
Na enkele ogenblikken ontlading volgt de doffe realiteit: ‘de tijd is om’. Het afscheid. En daarna weer een leven zonder elkaar.
6. Devil's Pie - D'Angelo (zaterdag, om 21.55 uur, op NPO3)
Hij deed wat een artiest van zijn kaliber niet doet. Op het hoogtepunt van zijn roem verdween de Amerikaanse soulzanger D’Angelo van de aardbodem. Zijn baanbrekende album Voodoo was in 2000 ontvangen als een absoluut meesterwerk en hijzelf werd vervolgens gebombardeerd tot superster en sekssymbool. En toen kwam de Noorderzon langs en ging D’Angelo er, voorgoed?, achteraan.
Veertien jaar lang leek de artiest D’Angelo dood en begraven, terwijl de man erachter, Michael Eugene Archer, gewoon doorleefde en voornamelijk schimmige verhalen over drugsgebruik, ongelukken en arrestaties voortbracht. ‘Hij is Superman’, zegt zijn voormalige drummer Questlove, die zelf furore maakte met de hiphopgroep The Roots. ‘Maar hij is ook Clark Kent, met kryptoniet gevangen in zijn ziel.’
Volgens de drummer had D’Angelo, die door hem overtuigend in een traditie van getroebleerde zwarte genieën wordt geplaatst, moeite om ‘the chosen one’ te zijn. ‘Op een bepaald moment ging ik elke avond naar bed’, vertelt D’Angelo’s manager Alan ‘Pops’ Leeds, die eerder werkte met lastpakken als James Brown en Prince, met gevoel voor drama. ‘En dan bad ik dat ik niet gebeld zou worden dat hij was opgepakt, dat hij in gevaar was of dat er, God verhoede, nog iets ergers was gebeurd.’
Die dreiging is in de broeierige documentaire Devil’s Pie – D’Angelo (84 min.) van filmmaker en D’Angelo-fan Carine Bijlsma nog altijd voelbaar. Ze benadert haar idool in eerste instantie omzichtig als hij voor het eerst in jaren weer gaat optreden en laat vooral zijn directe omgeving aan het woord. Gaandeweg verschijnt de man zelf steeds nadrukkelijker voor Bijlsma’s camera. ‘Als je op het podium staat, in de studio bent of muziek schrijft en alles geeft en ze je daarvoor betalen’, zegt hij tegen haar. ‘Weegt dat geld dan op tegen wat je geeft?’ Hij geeft zelf antwoord: ‘Nee. Dus wat voedt je ziel als je alles hebt gegeven op het podium? Dat is God. Maar wat dan? Hoe voed je jezelf daarmee?’
Het lijkt één van de centrale dilemma’s in het leven van de soulzanger, die in een godsvruchtige omgeving opgroeide en later op zeer seculiere wijze, met muziek van de duivel, carrière maakte. Muziek als redding en zondeval tegelijk, zoiets. Devil’s Pie is intussen zowel een intiem portret van het gecompliceerde mens D’Angelo zelf als van de groep mensen om hem heen, die ontzag heeft voor zijn talent en alles in het werk stelt om dat te faciliteren. Voor hen is hij zoiets als de Black Messiah, tevens de titel van de langspeler waarmee hij in 2014 zijn comeback zou maken.
7. De klassieker: Belovy (YouTube)
‘De tsaar komt mijn werk inspecteren’, sneert de Russische boerenvrouw Anna Feodorovna Belova over haar broer Mikhaïl, die even een kijkje komt nemen op hun gezamenlijke akker. ‘Peter de Grote!’
De knoestige ‘Peter’, ook wel liefkozend Misha genoemd, liet eerder, in de openingsscène van de zwart-witte documentaire Belovy (58 min.) van Victor Kossakovsky, al uitgebreid zijn gezicht aflikken door hun hond. ‘Als er snot in mijn neus zit, likt zij die schoon', vertelde hij toen lachend, terwijl het dier uitgebreid zijn gang ging.
Mikhaïl is een typische ongeli... eh gelikte beer. Zo'n man die nooit een blad voor de mond neemt en er geen idee van heeft dat je toon en volume kunt matigen. Hij lijkt ook vrijwel ongelimiteerd te kunnen praten. Oreren. Raaskallen, soms. Zeker als de drank hem in zijn greep heeft. Over het leven, de staat of hun eigen familie. Misha vindt zelf dat hij over de gave van het woord beschikt.
Zijn zus is meer van het melodrama. Twee echtgenoten heeft ze al moeten afgeven, vertelt ze op gedragen toon. En dat is eigenlijk niet meer dan logisch: op last van haar ouders liet ze ooit haar grote liefde lopen. En boontje komt nu eenmaal om zijn loontje. Goedgeluimd probeert ze het verdriet uit haar leven te zingen en dansen. Dat lukt alleen niet helemaal - al ziet het er wel geweldig uit.
In de gesprekken tussen broer en zus waart op de achtergrond voortdurend de geest van het oude Rusland rond en zijn de kwellingen van de Sovjet-Unie regelmatig onderwerp van gesprek. Anna en Mikhaïl mogen dan vechten als kat en hond, maar (blijkbaar) kunnen ze ook niet (meer) zonder elkaar(s verwensingen). En als er familie op bezoek komt, raken de gemoederen nog eens extra verhit.
Kossakovskys verstilde portret van broer en zus Belov, waarin de camera nauwelijks beweegt en dikke muziek de sowieso al grootse emoties nog eens aanzet, neemt de kijker echt mee naar een andere wereld: het Russische platteland, waar de tijd stil lijkt te staan. Het is nauwelijks te geloven dat Belovy slechts 25 jaar oud is en stamt uit 1993, het jaar waarin de documentaire op het International Documentary Festival Amsterdam zowel de Award for Best Feature-Length Documentary als de Publieksprijs won.
+ Festivaltip: International Documentary Festival Amsterdam
Woensdag start het IDFA, waar je tot en met zondag 1 december weer talloze boeiende, mooie, schrijnende, grappige en inspirerende documentaires kunt gaan bekijken.
Op de speciale IDFA-pagina op de DocUpdate-website kun je nu al over meer dan 25 films lezen. Waaronder toppers als The Cave, Midnight Family, King Of The Cruise, Colectiv, Push, For Sama, Shooting The Mafia en Searching Eva.
Tot slot
Tot zover de DocUpdate van deze week.
Dinsdag wordt Senna nog herhaald op NPO3, donderdag The Other Side Of Everything op NPO2.
Donderdag zendt Canvas ZZ Top - That Little Ol' Band From Texas uit.
En zondag is de topdocu Genesis 2.0 te zien op Canvas. Over wetenschap die voor God speelt. Van het combineren van bestaande diersoorten tot het klonen van overleden huisdieren. Zelfs het reanimeren van een mammoet is op termijn geen brug te ver.
Volgende week in De DocUpdate: een hele zwik IDFA-films. Over Nederlandse probleemjongeren die in Frankrijk weer op het rechte pad moeten zien te komen, de Chinese éénkindpolitiek en een Israëlische advocate die consequent Palestijnen bijstaat.
Ook volgende week: nieuws over een nieuw familielid van De DocUpdate!
PS
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 750 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Onder de noemer Boeijen Bekijkt 't schrijf ik ook elke maand een bijdrage voor de website 2Doc.nl, de website voor documentairefilms van de Publieke Omroep. Ditmaal over The Eye Of The Beholder.