De DocUpdate (19 maart 2018)
1. Take Your Pills (Netflix)
Waar de zelfmedicatie van de Amerikaanse white trash, middels verwoestende heroïne- en meth-verslavingen, inmiddels voor een heuse ‘opioid crisis’ heeft gezorgd, is in de hogere echelons van de Amerikaanse samenleving het gebruik van smart drugs als Adderall, Ritalin en Concerta enorm toegenomen.
Het consumeren van deze stimulerende middelen, al dan niet officieel voorgeschreven, gaat gelijk op met het aantal diagnoses ADD en ADHD. En Amerika zou Amerika niet zijn als daaromheen niet een heuse ADHD-industrie zou zijn ontstaan, die een groeimarkt zag in deze middelen en alles in het werk stelde om de vraag ernaar te vergroten. Dat is gelukt. Inmiddels is gebruik van smart drugs min of meer algemeen geaccepteerd. Van studenten en computerprogrammeurs tot topsporters en bankiers.
Regisseur Alison Klayman maakt in Take Your Pills (87 min.) samen met gebruikers, doktoren en wetenschappers de balans op; is er eigenlijk een wezenlijk verschil tussen Adderall, Concerta en Ritalin enerzijds en beruchte harddrugs als heroïne en cocaïne anderzijds? Behalve de beoogde doelgroep dan. Hoe verhouden deze middelen zich eigenlijk tot voorlopers als benzedrine, LSD en amfetamine? En waarom is er in de huidige westerse maatschappij zoveel behoefte aan?
'Ik grap wel eens dat ze in mijn studententijd drugs gebruikten om te ontspannen', legt neuropsycholoog Anjan Chatterjee de vinger op de zere plek. 'Nu doen ze het bij inspanning. Dat zegt wel iets over onze cultuur.' Deze informatieve documentaire is in dat opzicht niet alleen een vlot exposé over smart drugs maar ook een staalkaart van deze tijd, waarin mensen zich soms in de vreemdste bochten moeten wringen om bij te blijven. Smartdrugs kunnen daarbij helpen, zoveel is duidelijk, maar brengen onvermijdelijk ook risico’s met zich mee.
2. Schimmenspel: Poetins Onzichtbare Oorlog (vanavond, 21.00 uur, op NPO2)
Wat is het verband tussen extreem-rechtse bomaanslagen in Gotenburg, een cyberaanval van IS op de Franse televisiezender TV5Monde en het spionageschandaal rond een medewerker van een rechtse Zweedse partij? Op de achtergrond trekt steeds dezelfde man, ongetwijfeld met sardonisch genoegen, aan de touwtjes: Vladimir Poetin.
Dat beeld is te aantrekkelijk om niet ten volle uit te nutten. Het betoog in de journalistieke documentaire Schimmenspel: Poetins Onzichtbare Oorlog (49 min.) wordt dan ook op gezette tijden onderbroken door manhaftige beelden van de grote Russische leider, liefst met ontbloot bovenlijf en ondersteund door een mysterieus muziekje. Poetin als kwade genius bij de ontwrichting van de westerse wereld.
Of de Russische president daadwerkelijk zelf bij die acties betrokken was, valt te betwijfelen. Jacco Versluis en Luuk Mulder maken wel aannemelijk dat Rusland, het hackleger Pawn Storm in het bijzonder, een rol heeft gespeeld. Samen met kopstukken uit de inlichtingenwereld, die zelden het achterste van hun tong laten zien, proberen Versluis en Mulder Ruslands modus operandi in kaart te brengen en de beweegredenen achter deze strategie te ontdekken. Hun spoor leidt uiteindelijk naar... juist: Nederland.
In de handen van een Amerikaanse documentairecrack als Alex Gibney, die met Zero Days al eens een film over het beruchte Stuxnet-virus maakte, waren Ruslands cyberaanvallen ongetwijfeld uitgemond in een enerverende spionagethriller met Hollywood-allure. Met relatief veel pratende hoofden, ‘algemene beelden’ en een voiceover van Hans Goedkoop (Andere Tijden) kiezen Versluis en Mulder voor een meer onderzoekende en analytische benadering, waardoor Schimmenspel weliswaar over de hele linie interessant blijft, maar nooit écht spannend wordt.
3. The Vietnam War (woensdag, 22.15 uur, op Canvas)
Woensdag start op Canvas de epische documentaireserie The Vietnam War (990 min.) van Ken Burns en Lynn Novick, het definitieve verhaal van Amerika’s meest traumatische oorlog. Ik schreef al eerder over deze serie, maar wil hem nogmaals onder de aandacht brengen.
Ken Burns is een levende legende binnen de Amerikaanse filmwereld. Als een soort filmende evenknie van Geert Mak heeft hij de recente historie van de Verenigde Staten toegankelijk gemaakt voor een breed publiek; van grote politieke thema’s als The Civil War, de drooglegging en de Amerikaanse bijdrage aan de Tweede Wereldoorlog tot de geschiedenis van honkbal, jazz en de Amerikaanse natuurparken.
The Vietnam War is de nieuwste loot aan de boom. In tien afgewogen afleveringen van in totaal zo'n 16,5 uur (!) diepen Burns en zijn vaste partner in crime, producer/regisseur Lynn Novick, werkelijk alle aspecten van ‘Nam uit. Ze laveren daarbij duivels knap tussen het grote, geopolitieke verhaal en de 'kleine’ menselijke verhalen van gewone Amerikanen en Vietnamezen, zowel Vietcong-strijders als handlangers van de Verenigde Staten.
Acteur Peter Coyote fungeert intussen als alwetende verteller die de kijker met zijn pregnante stem majestueus door ruim vijftien jaar dood en verderf loodst. The Vietnam War is sneller gemonteerd en moderner vormgegeven dan Burnes’ oude werk, waarbij met name de spannende soundtrack van Atticus Ross en Trent Reznor (van de industrial metalband Nine Inch Nails) echt iets toevoegt aan toch wat uitgekauwde Vietnam-evergreens als Paint It, Black, Bad Moon Rising en The “Fish” Cheer / I-Feel-Like-I’m-Fixin’-To-Die-Rag.
Het hart van The Vietnam War wordt echter als vanouds gevormd door een indrukwekkende verzameling bijzonder archiefmateriaal, gestut door krachtige, verhelderende en ontroerende getuigenissen van direct betrokkenen. Zodat die oorlog waarvan je alles wel dacht te weten toch nog onvermoede kanten blijkt te hebben.
Je kunt overigens nóg verder inzoomen op de oorlog in Vietnam. De televisiedocumentaire My Lai belicht bijvoorbeeld de oorlogsmisdaden die een groepje Amerikaanse militairen in 1969 beging bij het gelijknamige Vietnamese dorp, terwijl Last Days In Vietnam van Rory Kennedy, dat voor een Oscar werd genomineerd, zich volledig concentreert op de smadelijke aftocht van de Amerikanen en het verpletterde land dat ze achterlieten.
4. I Am Not Your Negro (zondag, 22.25 uur, op Canvas)
De Black Lives Matter-beweging vormt het tastbare bewijs dat het gedachtegoed van James Baldwin dertig jaar na zijn dood nog altijd actueel is. De documentaire I Am Not Your Negro (93 min.) is voor een deel gebaseerd op Remember This House, het boek dat de auteur/activist wilde schrijven over drie iconen van de burgerrechtenbeweging die hij persoonlijk had gekend.
Zoals Medgar Evers, Malcolm X en Martin Luther King, die alle drie vóór hun veertigste verjaardag werden kalt gesteld, nooit de verkiezing van Barack Obama tot Amerikaans president zouden meemaken, zo zou de Afro-Amerikaanse intellectueel Baldwin de vervolmaking van zijn eigen manuscript door regisseur Raoul Peck nooit aanschouwen.
De Haïtiaanse filmmaker heeft Baldwins machtige woorden over de verkrampte relatie van de Verenigde Staten met zijn zwarte burgers laten inspreken door acteur Samuel L. Jackson en op virtuoze wijze aangekleed met beelden. Hij maakt daarbij natuurlijk gebruik van interviews met en speeches van de eloquente schrijver zelf en archiefmateriaal van ijkpunten uit Amerika’s (inkt)zwarte historie, maar legt ook dwarsverbanden met de positie van Afro-Amerikanen in het hedendaagse Amerika.
De film voelt daardoor uiterst actueel. Of volstrekt tijdloos – als je ‘m beschouwt als een universele vertelling over hoe meerderheden met minderheden omgaan. Peck belicht hoe beeldvorming daarin van oudsher een sleutelrol vervult. Waar Wit Amerika mocht opgroeien met helden als Johnny Weissmuller en John Wayne, kreeg Zwart Amerika rolmodellen voorgeschoteld als Oom Tom en de bloeddorstige inboorlingenstam die een blonde vamp offert aan King Kong.
I Am Not Your Negro, vorig jaar genomineerd voor een Oscar, ontrukt zo een moedige en vrijzinnige denker aan de vergetelheid en fungeert tevens als een vlijmscherp portret van Amerika, toen en nu, dat niet zozeer je hartspier beroert als wel de luiken van je brein wijd openzet. Een niet te onderschatten prestatie.
5. De klassieker: De Vijfde Bruid (2doc)
In een ander leven had ze misschien barones in ‘Het Land Van Ooit’ kunnen worden. In dit leven werd Petra Timmermans vrouw nummer vijf van kunstenaar Anton Heyboer (1924-2005). Ze oogt als een volledig losgeslagen freule, die niet had misstaan in het inmiddels opgedoekte attractiepark: overdadig aangebrachte make-up, ravissante kleding in de felste kleuren en een enorme hoeveelheid opzichtige sieraden.
Rogier Timmermans heeft zijn tante vijftien jaar niet gezien als hij haar in 2001 opzoekt. Ze woont in een huisje tegenover de woning waar kluizenaar Heyboer met zijn vier andere vrouwen leeft en houdt zich daar onledig met de verkoop van zijn kunst. Ze weet nog precies wanneer het begon, vertelt ze trots tegen haar neef: 3 juni 1982. De dag waarop Petra haar lotsbestemming vond: ene Anton Heyboer.
Die ontboezeming vormt het startpunt van De Vijfde Bruid (68 min.), een fascinerende film uit 2007 waarin Timmermans, aan de hand van het levensverhaal van z’n tante, de geschiedenis van zijn eigen getroebleerde familie ontrafelt. Zijn oma speelt daarin een sleutelrol. Haar dochter Petra blijkt uiteindelijk niet meer dan ‘een inruilwagen’ voor Heyboer, die haar leven op geheel eigen wijze structuur heeft gegeven. Zíjn structuur.
De almachtige man die met strakke hand de lijnen uitzet (en intussen alom wordt aanbeden door zijn eigen harem). Waar hebben we die vaker gezien? Binnen zijn eigen kleine context beschikt Anton Heyboer, die in deze slim opgebouwde documentaire soms overkomt als een raaskallende ouwe zonderling, blijkbaar over een enorme aantrekkingskracht. Hij maakt het leven, in elk geval dat van Petra, klein en overzichtelijk en geeft het tegelijkertijd op een tamelijk verwrongen manier ook weer zin.
Tot besluit...
Ik heb van enkele lezers van deze nieuwsbrief begrepen dat ze hem niet elke week ontvangen. Vervelend!
IJs en weder dienende ligt De DocUpdate echt elke maandagochtend rond zeven uur op je digitale deurmat. Laat het me anders weten.
Je kunt de nieuwsbrief overigens een handje helpen door mij bij je mailprovider toe te voegen aan je contactpersonen. Dat schijnt te voorkomen dat De DocUpdate in de spambox terecht komt.
Alle DocUpdates zijn overigens hier te vinden. Dus als je onverhoopt toch eens een nieuwsbrief niet hebt ontvangen...
En volgende week is er natuurlijk gewoon weer een editie. Met een serie over hoe de Bhagwan-beweging een eigen stad bouwde in Oregon (waarvan de eerste afleveringen beslist naar meer smaken), allerlei documentaires die worden uitgezonden ter gelegenheid van het Movies That Matter Festival in Den Haag en een klassieker over de zangeressen achter wereldsterren als Bruce Springsteen, The Rolling Stones en Phil Spector.
Gegroet,
PS
Maasja Ooms (Alicia), Aliona van der Horst (Liefde Is Aardappelen) en Alex de Ronde (Doof Kind) zijn genomineerd voor een DirectorsNL Award voor beste documentaire. Marijn Frank, Nathalie Crum en het drietal Thomas Vroege, Floor van der Meulen en Issa Touma dingen met de jeugddocu’s Slagershart, De Belofte van Slek en Greetings From Aleppo bovendien naar een award voor beste korte film.
PS 2
Is het een documentaire? Soort van. Dit scrolly-portret van Stijn van den Brekel (die ik ken van zijn tijd als student op de Fontys Hogeschool Journalistiek) is in elk geval zeer inspirerend. Stijn heeft de ziekte van Duchenne, zit al jaren in een rolstoel en doet als lijsttrekker van de SP mee aan de gemeenteraadsverkiezingen van Goirle.