De DocUpdate (2 april 2018)
1. Trump: An American Dream (Netflix)
Is er iets óver, ván of mét Donald Trump te bedenken wat we nog niet weten (en wat we dan ook nog zouden wíllen weten)? Of is onze honger om alles te vernemen over de Amerikaanse president werkelijk niet te stillen? De vierdelige documentaireserie Trump: An American Dream (221 min.) zoekt het in elk geval niet in nieuwe schandalen of pijnlijke onthullingen, maar probeert via zijn publieke leven de man achter de (zelf gecreëerde) mythe te vinden en schetst intussen een portret van het hedendaagse Amerika.
Niet op de hap-slik-weg manier, waarbij boude statements, scherpe veroordelingen of overtrokken loftuitingen elkaar afwisselen - op zijn Trumps, zeg maar. Maar gedegen, afgewogen en genuanceerd. Daarvoor gaat de serie van Barnaby Peel terug naar de jaren zeventig. Naar de beginnende ondernemer Donald J. Trump, een jonge hond die zijn succesvolle vader Fred naar de kroon wil steken. Een cocky mannetje, dat zeker, maar bepaald niet het karikaturale personage dat veertig jaar later president van de Verenigde Staten zal worden.
Trump: An American Dream belicht met een zorgvuldige mixture van treffend archiefmateriaal en interviews met intimi, medewerkers, journalisten en opponenten achtereenvolgens zijn vastgoedcarrière in New York, de casino’s in Atlantic City die hem aan de rand van de financiële afgrond brachten, zijn celebrity-huwelijken met de bijbehorende publieke crises en de politieke carrière die hem het presidentschap bracht. Ergens onderweg heeft hij elke reserve laten varen; de ambitieuze entrepeneur transformeert voor je ogen in zowat de verpersoonlijking van reality-tv. Van snelle jongen naar boze witte man, zogezegd.
Rest de vraag: waarom? Had hij al die bravado, zelffelicitatie en blufpoker nodig, zo vraagt deze Britse docuserie zich af, om uit de schaduw van Fred Trump te kunnen springen? En welke rol speelde de rücksichtslose advocaat Roy Cohn, de voormalige rechterhand van de beruchte Amerikaanse communistenjager Joe McCarthy, in dat proces? Voor Cohn, die de jonge Donald onder zijn hoede nam, telde werkelijk maar één ding: winnen. Ten koste van alles en iedereen. Graag zelfs. En als een ander toevallig eens won, dan betekende dat indirect verlies voor jou en moest diens kop er dus af. Liefst in het openbaar.
Die eenvoudige logica lijkt Trump ook als politicus te typeren. Trump: An American Dream hamert dat er niet in. Het vierluik doet het bijvoorbeeld zonder voice-over en laat de beelden, getuigen en The Donald zelf voor zichzelf spreken. En zo kom je tot nieuwe inzichten - de gelijkenissen tussen de politieke carrières van Trump en worstelaar Jesse Ventura bijvoorbeeld - en stuit je zelfs nog op nieuwe weetjes over de vleesgeworden mediahype. Dat zijn favoriete film de Orson Welles-klassieker Citizen Kane is, bijvoorbeeld. Over een tycoon die alleen en verbitterd eindigt. Waarbij Trump, de man die toch zo opzichtig zweert bij uiterlijk vertoon, vreemd genoeg constateert dat geld niet gelukkig maakt en je zelfs van de rest van de wereld kan isoleren.
Als bijsluiter voor deze uitstekende serie adviseer ik de documentaire Get Me Roger Stone van Morgan Pehme, eveneens te zien op Netflix. Deze kostelijke film over de schmutzige rechterhand van Donald Trump is zowel schokkend als grappig en geeft nog meer inzicht in het fenomeen The Donald.
2. In De Schaduw Van King (vanavond, 21.00 uur, op NPO2)
In de documentaire In De Schaduw Van King (50 min.) volgen de Nederlandse filmmakers Hans Hermans en Martin Maat de blanke Amerikaan Harcourt Klinefelter. Hij is getrouwd met een Nederlandse vrouw, woont al ruim een halve eeuw in Overijssel en kan daar geluidsopnames laten horen uit de tijd dat hij met Martin Luther King actie voerde in Selma. Opnames, die hijzelf maakte met zijn bandrecorder.
Na vijftig jaar reist hij samen met zijn vrouw Annelies terug naar zijn geboortegrond en gaat daar op zoek naar de geest van de legendarische Reverend King. Niet veel later staat Harcourt Klinefelter tegenover diens zoon Martin Luther King III, bezoekt hij de plekken waar de burgerrechtenbeweging tot volle wasdom kwam en ontmoet hij zowel oude kameraden en strijdmakkers als jongeren die waken over Kings erfgoed.
Klinefelters trip nostalgia, begeleid door zijn eigen voice-over in Amerikaans Nederlands en doorsneden met archiefbeelden van ankerpunten uit de bevrijdingsstrijd van Afro-Amerikanen, zorgt niet voor nieuwe inzichten, maar zet de schijnwerper nog eens vol op de moed en invloed van hun grote leidsman Martin Luther King, die op 4 april precies vijftig jaar dood is.
3. The Defiant Ones (Netflix)w
Ze kunnen doorgaan voor de yin en yang van de popindustrie. Twee ogenschijnlijk volledig tegengestelde sterproducers, die in de afgelopen decennia het gezicht van de Amerikaanse popmuziek definitief hebben veranderd. Eerst afzonderlijk en uiteindelijk - via gezamenlijke producties, hun eigen onderneming en een omstreden miljardendeal met Apple - ook samen.
Allereerst is daar Jimmy Iovine. Blanke rocker van Italiaanse origine. Producer van Bruce Springsteen, Patti Smith, Tom Petty, Stevie Nicks en U2. In de vierdelige documentaireserie The Defiant Ones (261 min.) steken ze stuk voor stuk de loftrompet over de streber en handige jongen. Later startte Iovine ook het fameuze platenlabel Interscope Records, waarvoor hij acts tekende zoals Nine Inch Nails, No Doubt en - de andere hoofdpersoon van deze serie - Dr. Dre.
Andre Romelle Young kan dan al met een gerust hart de Godfather van de gangsterrap worden genoemd, Hij is afkomstig uit een achterbuurt van Los Angeles. Het in rapkringen beruchte Compton, om precies te zijn. Hij verdiende er zijn sporen met het hiphopcollectief NWA (Niggaz Wit Attitudes) en zou naderhand nog gigantisch scoren met de rappers Snoop Doggy Dogg, Tupac Shakur, Eminem en 50 Cent.
In de eerste twee uur van The Defiant Ones worden de doopcelen van Iovine en Dre los van elkaar gelicht en lijkt het alsof regisseur Allen Hughes schakelt tussen twee verschillende - en tamelijk voorspelbare - popbio’s. Pas in de eerste helft van aflevering drie laat hij de twee verhaallijnen samenvloeien en begint de serie voor het eerst te knetteren als Interscope onder vuur komt te liggen door spraakmakende signings als shockrocker Marilyn Manson en het beruchte hiphoplabel Death Row Records.
Daarmee is dit toch wat gemankeerde dubbelportret meteen over zijn hoogtepunt heen. In het laatste uur krijgt The Defiant Ones soms wel erg nadrukkelijk een promotioneel karakter als Jimmy Iovine en Dr. Dre zichzelf, na de verplichte persoonlijke crisis, opnieuw uitvinden en met een slim uitgevente koptelefoonlijn he-le-maal binnenlopen. Daarbij wreekt zich dat de serie nooit écht onder de oppervlakte komt. Hoewel de hoofdpersonen geen onderwerp uit de weg gaan, laten ze ook nooit het achterste van hun tong zien. Het blijft bij een soort functionele zelfonthulling, die vooral lijkt te zijn bedoeld om de eigen personal branding kracht bij te zetten. Waardoor deze docuserie, hoe vermakelijk die soms ook uitpakt, toch eerst en vooral een marketingtool lijkt te zijn.
Datzelfde gevoel bekroop me ook een beetje tijdens de eerste aflevering van Rapture, een Netflix-serie over hedendaagse hiphop, die ik verder dus maar aan me voorbij laat gaan.
4. I Am Not Your Negro (dinsdag, 22.55 uur, op NPO2)
De Black Lives Matter-beweging vormt het tastbare bewijs dat het gedachtegoed van James Baldwin dertig jaar na zijn dood nog altijd actueel is. De documentaire I Am Not Your Negro (93 min.), die ik nogmaals onder de aandacht wil brengen, is voor een deel gebaseerd op Remember This House, het boek dat de auteur/activist wilde schrijven over drie iconen van de burgerrechtenbeweging die hij persoonlijk had gekend.
Zoals Medgar Evers, Malcolm X en Martin Luther King, die alle drie vóór hun veertigste verjaardag werden kalt gesteld, nooit de verkiezing van Barack Obama tot Amerikaans president zouden meemaken. Zo zou de Afro-Amerikaanse intellectueel Baldwin de vervolmaking van zijn eigen manuscript door regisseur Raoul Peck nooit aanschouwen.
De Haïtiaanse filmmaker heeft Baldwins machtige woorden over de verkrampte relatie van de Verenigde Staten met zijn zwarte burgers laten inspreken door acteur Samuel L. Jackson en op virtuoze wijze aangekleed met beelden. Hij maakt daarbij natuurlijk gebruik van interviews met en speeches van de eloquente schrijver zelf en archiefmateriaal van ijkpunten uit Amerika’s (inkt)zwarte historie, maar legt ook dwarsverbanden met de positie van Afro-Amerikanen in het hedendaagse Amerika.
De film voelt daardoor uiterst actueel. Of volstrekt tijdloos – als je ‘m beschouwt als een universele vertelling over hoe meerderheden met minderheden omgaan. Peck belicht hoe beeldvorming daarin van oudsher een sleutelrol vervult. Waar Wit Amerika mocht opgroeien met helden als Johnny Weissmuller en John Wayne, kreeg Zwart Amerika rolmodellen voorgeschoteld als Oom Tom en de bloeddorstige inboorlingenstam die een blonde vamp offert aan King Kong.
I Am Not Your Negro, vorig jaar genomineerd voor een Oscar, ontrukt zo een moedige en vrijzinnige denker aan de vergetelheid en fungeert tevens als een vlijmscherp portret van Amerika, toen en nu, dat niet zozeer je hartspier beroert als wel de luiken van je brein wijd openzet. Een niet te onderschatten prestatie.
James Baldwin wist als geen ander hoe het voelde om onderdeel te zijn van een minderheid. De schrijver was ook nog eens homoseksueel, een element dat in I Am Not Your Negro nauwelijks aan bod komt.'Toen jij begon als schrijver was je zwart, arm en homo', wil de interviewer in dit televisiefragment weten. 'Je moet toch wel eens tegen jezelf gezegd hebben: God, hoeveel pech kun je hebben?' 'Welnee', antwoordt Baldwin vol zelfspot. 'Ik was ervan overtuigd dat ik de hoofdprijs had gewonnen.'
5. Scenario's Voor Een Normaal Leven (woensdag, 22.55 uur, op NPO2)
Rond de achtjarige Jonathan heeft zich een heel team verzameld. Hij heeft moeite om de wereld te begrijpen. En de wereld heeft moeite om hem te begrijpen. Jonathan heeft een autisme spectrum stoornis en komt maar moeilijk mee in de neurotypische (we zeggen ook wel: normale) wereld. Tijd voor een nieuw vriendje: KASPAR, een robot die door de Universiteit van Hertfordshire is ontwikkeld om het gedrag van mensen met autisme positief te beïnvloeden.
Met zijn neutrale en voorspelbare manier van reageren blijkt KASPAR, die door een begeleider wordt aangestuurd, de ideale kameraad voor het Limburgse jongetje, dat hem al bij de allereerste ontmoeting zijn beste vriendje noemt. De chemie tussen de mechanisch sprekende robot en het onstuimige kind levert memorabele momenten op in de documentaire Scenario’s Voor Een Normaal Leven (66 min.), die woensdag op NPO2 wordt uitgezonden in het kader van de Autismeweek.
Regisseur Sander Burger, die eerder al een film maakte over de zorgrobot Alice, observeert kalm hoe Jonathan zich onder invloed van KASPAR verder ontwikkelt, maar maakt ook de worsteling van met name Jonathans ouders inzichtelijk om contact te houden met een kind dat evident anders bedraad is. Want de dagelijkse praktijk is en blijft lastig en heeft, net als deze documentaire, ook geen duidelijk eindpunt; elke uitdaging vormt in dat opzicht slechts een opmaat naar de volgende uitdaging en de volgende en de volgende...
Het thema autisme spreekt tot de verbeelding van Nederlandse documentairemakers en heeft dan ook al tot diverse aansprekende films geleid. Het Beste Voor Kees van Monique Nolte was bijvoorbeeld een enorme kijkcijferhit (al beantwoordde hoofdpersoon Kees Momma misschien nét iets te goed aan het sterotiepe beeld dat veel mensen hebben van autisten).
De hoofdpersoon van De Regels Van Matthijs, een film die wereldwijd in de prijzen is gevallen, heeft helemaal niets van een neurotisch typetje van Kees van Kooten. Matthijs is knap, welbespraakt en duidelijk heel intelligent. Toch kan hij nauwelijks aarden in de reguliere maatschappij, zo maakt deze verpletterende documentaire van zijn vriend Marc Schmidt glashelder.
6. A Family Quartet (donderdag, 22.55 uur, op NPO2)
Het is een doodgewoon familietafereel, de scène waarmee de documentaire A Family Quartet (71 min.) opent. Een kleuter is op de stoel bij de piano geklommen en speelt kinderliedjes. Drie Kleine Kleutertjes natuurlijk. Gevolgd door Jan Huigen In De Ton. Niets wijst erop dat dit kleine meisje zal uitgroeien tot Neerlands meest getalenteerde violiste.
Datzelfde meisje, een ontluikende tiener inmiddels, staat er even later, op het podium van een concertzaal in Oostenrijk, wat verweesd bij als de volwassen orkestleden om haar heen in een vreemde taal met elkaar overleggen. Totdat Noa Wildschut haar viool ter hand neemt, in een fractie van een seconde helemaal één wordt met het instrument en de absolute hoofdrol claimt.
‘Uw dochter is twaalf jaar oud en een beroemd violiste. Denkt u dat ze een wonderkind is?’ wil een interviewster vervolgens weten van moeder en vioolpedagoge Liora Ish-Hurwitz. ‘Dat weet ik niet. Wat is een wonderkind?’, houdt de vrouw, die haar dochters prille loopbaan samen met Noas vader Arjan Wildschut (altviolist) stevig bij de hand neemt, de boot een beetje af. ‘Ze oefent ook heel veel. Als ze dat niet doet, komt het wonder niet.’
Toch is dat maar een deel van de waarheid. Want er was nóg een meisje dat veel oefende om haar droom waar te maken: Noa’s oudere zus Avigal. Onder de bezielende leiding van hun moeder leken de zusjes Wildschut, zo is te zien in talloze familiefilmpjes van het tweetal, op weg naar een glansrijke carrière als musicus. Avigal heeft onderweg echter een andere afslag genomen.
Hoe dat precies ging en waarom dat zo is kun je als kijker wel bedenken, maar blijft in deze direct cinema-film, zonder voice-over of interviews, onbenoemd. Regisseur Simonka de Jong laat sowieso veel onuitgesproken. Ze geeft Avigals activiteiten thuis wel opmerkelijk veel ruimte in een documentaire die over Noa lijkt te gaan. Terwijl haar jongere zusje, in haar eentje, de wereld verovert op viool, leeft Avigal het leven van een normale puber.
Of ze afgunstig is op Noa of soms gewoon moe van alle aandacht die haar gelauwerde zus, ook binnen het gezin Wildschut, ten deel valt? De Jong geeft haar kijkers geen pasklare antwoorden, maar nodigt hen wel uit om tussen de regels door te lezen. Gedurende enkele jaren volgt ze het bevlogen 'familiekwartet' en documenteert zo wat er gebeurt met de familie van een 'wonderkind'.
7. De klassieker: The King Of Kong (YouTube)
Ken je Donkey Kong nog, de digitalr aap die jou, een onooglijk mannetje, over vaten en vuurbollen laat springen zodat ‘t je niet lukt om het meisje te bevrijden dat hij gevangen houdt? The King Of Kong: A Fistful Of Quarters (82 min.), een documentaire over de klassieke computergame, start met een citaat van William Burroughs: 'This is a war universe. War all the time. There may be other universes, but ours seems to be based on war and games.' Vergezocht, niet?
Totdat je deze kostelijke klassieker van Seth Gordon uit 2007 ziet, waarin het werkelijk hard tegen hard gaat. De onbetwiste koning van het genre, gamer van de eeuw Billy Mitchell, krijgt te maken met een serieuze uitdager, een man die eigenlijk nooit ergens in uitblonk. Nadat deze Steve Wiebe werd ontslagen, vulde hij zijn dagen echter obsessief met Donkey Kong spelen en werd er, zeker naar de zin van de onbetwiste kampioen, nét iets te goed in. Als Wiebe besluit om Billy Mitchells wereldrecord aan te vallen, gaan de handschoenen uit.
Via de enerverende tweekamp tussen de good guy Steve Wiebe, met wie je je gemakkelijk kunt identificeren, en de flamboyante bad guy Billy Mitchell, die steeds weer blijft verbazen met bizarre acties, brengt Gordon een curieuze subcultuur in beeld, waarbinnen een kleine groep nerds elkaar tot grote hoogten opzweept; het verbeteren van een wereldrecord betekent al gauw zo’n 2,5 uur aan een stuk achter een ouderwetse speelkast zitten, met de hand vastgelijmd aan de joystick.
The King Of Kong, afgetopt met lekker cheesy jaren tachtig-hits zoals Eye Of The Tiger, is opgebouwd als een klassieke sportfilm, waarbij enkele matadoren het tegen elkaar opnemen en ‘t tot het eind spannend blijft wie er uiteindelijk met de hoofdprijs vandoor gaat. In de tussentijd worden de mores van de scene en de bijbehorende kinnesinne blootgelegd en valt er natuurlijk ook nog wat te lachen. Kortom: heerlijke film!
Het larger than life'-personage Billy Mitchell speelt ook een bijrol in Man Vs. Snake: The Long And Twisted Tale Of Nibbler, een documentaire die uit dezelfde mal komt als The King Of Kong. Ditmaal gaat het om het spel Nibbler, speelt de morsige Tim McVey (nee, niet die van Oklahoma City) de rol van uitdager en is er natuurlijk ook een veel te arrogante kampioen, Dwayne Richard.
En ook in Chasing Ghosts: Beyond The Arcade komen we Billy Mitchell tegen. Net als Walter Day, de man achter het toonaangevende videogamebedrijf Twin Galaxies die in de drie documentaires een belangrijke bijrol vertolkt. Tezamen vormen deze films een soort aparte gamedocu-franchise.
Tot besluit...
Tot zover De DocUpdate van deze week. Ik heb me tijdens de vele kijkuurtjes weer uitermate goed vermaakt. Hopelijk krijg ik dat gevoel een beetje overgebracht.
Volgende week in deze nieuwsbrief: de moordzaak rond de gebroeders R., de flamboyante Ballroom-scene van Amsterdam én het angstaanjagende kat en muis-spel tussen enkele burgerjournalisten en Islamitische Staat, de huiveringwekkende documentaire City Of Ghosts.
Als je nog eens wilt teruglezen welke documentaires er inmiddels zijn besproken in De DocUpdate, dan kun je hier een alfabetisch overzicht vinden.
Gegroet,
PS
De korte documentaire Edith + Eddie (29 min.), die eerder dit jaar was genomineerd voor een Oscar, staat in zijn geheel online. De hoogbejaarde hoofdpersonen van dit schrijnende portret hebben elkaar leren kennen toen hij 95 en zij 96 was. Niet iedereen is blij met die late liefde. Want hij is wit en zij zwart. En nu begint Edith ook nog te dementeren...
PS2
Er komt een vijfdelige docuserie aan over toptennisser Serena Williams, die afgelopen jaar een kind kreeg, trouwde en terug probeerde te keren aan de top. Vanaf 2 mei op HBO.