De DocUpdate (21 mei 2018)
1. O, O, Harrie (vanavond, 20.55 uur, op NPO2)
Je kunt de man wel uit de arbeid halen, maar de arbeider niet uit de man. Misschien verklaart dat de aantrekkingskracht die Harrie Jekkers heeft op 'gewone' mensen. Zeker als hij lacht, oogt de zanger/kleinkunstenaar nog steeds als een rasechte volksjongen. En dan heb je hem nog niet eens horen praten...
Een doodgewone Hagenees was hij natuurlijk nooit. Al weet Jekkers, getuige bijvoorbeeld het onofficiële volkslied van zijn stad O, O, Den Haag of z'n portret van Koos Werkeloos, nog altijd moeiteloos de weg te vinden naar zijn arbeidersroots. Met de puntgave Nederlandstalige liedjes van het Klein Orkest voegde hij daar een linkse signatuur aan toe.
Jekkers legt nog altijd moeiteloos een connectie met gewone mensen: de man die zijn broer verloor en troost vond in Over 100 Jaar, een vrouw die na het horen van Ik Hou Van Mij besloot te gaan scheiden en de man die zijn carrière een nieuwe boost gaf, met Man In De Wolken in zijn achterhoofd. Via hen laat Karin Junger in O, O, Harrie (55 min.) zien welke impact Jekkers heeft gehad op zijn publiek.
Dat blijkt een tweesnijdend zwaard. Zelf koestert hij de vele brieven die hij door de jaren heeft ontvangen van zijn fans. Jekkers heeft ze altijd bewaard. Als hij erin terugleest, zo blijkt tijdens een sleutelscène van de film, kan hij nog altijd geëmotioneerd raken. Zijn fans vormen een soort verkapte familie, in een bestaan dat uiteindelijk, volgens hemzelf door bindingsangst, relatie- en kinderloos is gebleven.
In deze boeiende televisiedocumentaire slaagt Karin Junger erin om de man achter de gezellige drinkebroer vandaan te halen: een einzelgänger, die zich heeft verschanst in zijn eigen huis op Ibiza, tevreden lijkt met wat hij heeft opgebouwd en geen grootse plannen meer koestert voor de toekomst. Of het moet (nog) een reünietournee met het Klein Orkest zijn...
Bij het zoeken naar weblinks voor dit stuk stuitte ik overigens op dit verhaal over O, O Den Haag, de hit die onder de naam Harry Klorkestein - de achternaam is een anagram van Klein Orkest - werd uitgebracht en overal door de playbackende geluidstechnicus van de groep, Henny de Jong, aan de man is gebracht.
2. Evil Genius: The True Story Of America’s Most Diabolical Bank Heist (Netflix)
Het is een angstaanjagend tafereel: op een parkeerplaats zit een man met een bom om zijn nek. Hij heeft zojuist een bank overvallen. Agenten en experts van het explosievenopruimingsdienst houden hem omsingeld. Opeens begint het ding te piepen. Het zal toch niet? En dan gaat de bom af...
Werd pizzabezorger Brian Wells uit Erie, Pennsylvania slachtoffer van een sinister complot? Of was hij op die gruwelijke 28e augustus in 2003 betrokken bij een bezopen plan, dat helemaal verkeerd liep? Dat is de beginvraag van de documentaireserie Evil Genius: The True Story Of America’s Most Diabolical Bank Heist (192 min.), die The Pizzabomber Mystery als uitgangspunt neemt en al snel op de verknipte Marjorie Diehl-Armstrong en haar entourage van ‘deplorables’ stuit.
Alle elementen voor een bingehit in de trant van Making A Murderer, Netflix’s true crime-sensatie uit 2015, lijken aanwezig: een lijk in een vrieskist, volledig vervuilde hoardershuizen, een geplande vadermoord en een cast met bizarre personages. Toch zal Evil Genius vermoedelijk niet zo’n hype worden als de serie rond de (ten onrechte?) voor moord veroordeelde Stephen Avery, waarvan dit jaar zowel vervolgafleveringen als een tegenhanger (Convicting A Murderer, verteld vanuit het perspectief van de aanklagers) wordt verwacht.
Regisseur Barbara Schroeder heeft Evil Genius - een weinig subtiele titel overigens voor een film die handelt over een vrouw die in werkelijkheid kampt met serieuze psychische problematiek, een bipolaire stoornis - gestructureerd als een Hollywood-thrillerserie, met slim opgebouwde spanning, onaangekondigde verrassingen die het verhaal op zijn kop zetten en cliffhangers waarmee de aandacht vervolgens moet worden vastgehouden. Dat werkt: het opzienbarende verhaal laat zich hap-slik-weg verorberen.
Schroeder worstelt alleen een beetje met de rol van co-regisseur Trey Borzillieri, die de zaak blijkbaar al jaren onderzoekt en intussen een verwrongen vriendschap met Diehl-Armstrong heeft opgebouwd. In ruil voor een interview voor de camera regelt hij bijvoorbeeld een advocaat voor de vrouw, die nog altijd voor haar recht vecht en daarvoor ook ‘zijn film’ gebruikt. Hij neemt op zijn beurt elk gesprek met haar (stiekem?) op en benadert achter haar rug andere getuigen, die haar lezing van het verhaal tegenspreken.
Zijn handelswijze roept zo nu en dan ethische vragen op. Borzillieri fungeert daarnaast als verteller, maar verdwijnt soms ook hele perioden uit het verhaal en moet er dan weer tamelijk gekunsteld ingefietst worden. Aan het eind neemt hij de kijker nadrukkelijk bij de hand als de serie aanstuurt op een stevige climax, die je uiteindelijk toch wat onbevredigd achterlaat. Want zowel in de zaak zelf als in Diehl-Armstrongs intrigerende achtergrond zijn nog wel wat losse eindjes blijven liggen.
3. The Atomic Soldiers (vanavond, 22.20 uur op NPO2)
Je kon je eigen botten zien. Alsof er voor je ogen een röntgenfoto van je werd genomen. Zo fel was het licht toen De Bom explodeerde in de Nevada-woestijn, nabij Las Vegas. Aan het woord zijn The Atomic Soldiers (23 min.), Amerikaanse soldaten die in de jaren vijftig werden blootgesteld aan experimenten met de atoombom en na decennia gedwongen zwijgen nu de stilte doorbreken.
De Nederlander Morgan Knibbe, die enkele jaren geleden een Gouden Kalf won voor zijn koortsdroomfilm over illegale vluchtelingen in Europa (Those Who Feel The Fire Burning), maakte een korte documentaire over het moment dat hun leven voorgoed veranderde. Geen van allen zouden ze ooit nog dezelfde zijn. En ja, ze zagen inderdaad een champignonachtige wolk.
Knibbes film bestaat volledig uit interviews met de voormalige militairen. Ze zitten recht voor de camera, kijken er vol in en doen hun verhaal. Eerst van verbazing en ontzag, later van shock, ziekte en woede. Ooit waren ze met 400.000. Gezamenlijk doorstonden ze meer dan 1000 atoomproeven. Nu is er nog slechts een enkeling die zijn ervaringen kan delen. Gezamenlijk schetsen ze in The Atomic Soldiers een indringend verhaal.
4. De Hoofdvrouw (woensdag, 22.55 uur, op NPO2)
Ze zit tegen een volledig witte achtergrond en kijkt recht in de camera. Dat probeert ze tenminste. Marijke zonder achternaam. Ze is duidelijk geëmotioneerd. Met horten en stoten doet ze haar verhaal: 'Ik weet niet wat erger is: om te moeten zeggen dat mijn moeder is weggegaan en ons, mij, in de steek gelaten heeft en nooit meer is teruggekomen. Of dat ik ook nog moet zeggen wat ze gedaan heeft: dat ze veroordeeld is voor het misbruik van kinderen.'
Marijke keert terug naar de sekte De Gemeente Gods, waarin haar moeder van de profeet Sipke Vrieswijk de rol van De Hoofdvrouw (70 min.) toebedeeld had gekregen. Ze reconstrueert de gebeurtenissen met vader Hans, zus Annemieke, zussen van haar moeder en enkele voormalige sekteleden. Stuk voor stuk zijn ze onherkenbaar gemaakt. Alleen Marijke zelf toont zich aan de kijker. Het benadrukt de eenzame strijd waartoe ze zichzelf heeft verplicht.
De film die Hester Overmars daarover maakte is opgebouwd als een zoektocht. Naar het verleden van een religieuze gemeenschap, maar vooral naar haar moeder die ze al twintig jaar niet heeft gezien. Al te veel context krijgt de kijker daarbij niet. Die volgt gewoon Marijke. Zij probeert de witte plekken in haar geheugen (en leven) in te kleuren: wat bezielde haar moeder? Letterlijk. Of: wie? En dachten ze werkelijk dat ze uitverkoren waren door God?
Stukje bij beetje ontvouwt zich een dramatisch persoonlijk verhaal. De liefdevolle moeder uit die familiefilmpjes, hoe kon zij Vrieswijks 'koningin' worden? Marijke luistert naar oude geluidsopnames en wordt opnieuw emotioneel. Beelden van de sekte zelf zijn er niet - of krijgen we in elk geval niet te zien. Die kun je er wel bij bedenken. We zien vooral Marijke, innerlijk verscheurd, en haar gevecht om de waarheid boven tafel te krijgen. Intussen maakt ze zich klaar voor een dramatische confrontatie.
5. I Am Evidence (HBO/Ziggo)
Ik ben m'n eigen bewijsmateriaal. Mijn lichaam, bedoel ik. Of: mijn geest. Wat daarvan over is. Van mij. Verkracht voel ik me. Dat ben ik ook. Dubbel. Eerst lichamelijk. En nadien gevoelsmatig. Onderzocht. Ingrijpend. De sporen vastgelegd. En daarna? Niets. Helemaal niets.
Zo ongeveer moet het hebben gevoeld voor de hoofdpersonen van de documentaire I Am Evidence (85 min.) van Trish Adlesic en Geeta Gandbhir. Nadat ze aangifte deden van verkrachting, moesten ze een ingrijpend lichamelijk onderzoek van ettelijke uren ondergaan. Het resultaat daarvan, de zogenaamde rape kit, bevatte het bewijsmateriaal waarmee de dader zou moeten worden gezocht.
Zou. Moeten. Want in schrikbarend veel gevallen liggen diezelfde rape kits, nog steeds dichtgeseald, te verstoffen in een archief. Is het puur een kwestie van tijd- en geldgebrek dat deze sets nooit zijn gebruikt voor politieonderzoek? wil deze pamflettistische film weten. Of spreekt daaruit ook wantrouwen naar de aangiftes van de betrokken vrouwen? Zouden ze er misschien zelf om hebben gevraagd? En kún je eigenlijk wel verkracht worden als prostituee of binnen je relatie?
De oude aangiftes moeten alsnog onderzocht worden, vinden allerlei - vooral vrouwelijke - activisten, politieagenten en officieren van justitie. Een cold case team gaat die in behandeling nemen. In Cleveland vinden ze bijvoorbeeld een DNA-match voor meerdere verkrachtingen. Ze gaan op zoek naar één van de slachtoffers. Danielle werd in januari 1997 verkracht. Met een baby op de arm identificeert ze twintig jaar later alsnog de mogelijke dader. Hij is nog op vrije voeten, melden de onderzoekers erbij.
I Am Evidence toont diverse schrijnende gevallen. Van vrouwen die jaren na dato nog steeds in de knoop zitten met zichzelf, terwijl de betrokken mannen nooit (serieus) zijn onderzocht - laat staan veroordeeld. Soms worden ze zelfs van meerdere zaken verdacht. Al die jaren konden deze mogelijke serieverkrachters blijkbaar ongestoord hun gang gaan. Die wrange conclusie hamert deze traditioneel gemaakte docu er vol overtuiging in. Al had dat ook in wat minder speeltijd gekund.
6. De klassieker: Lost In La Mancha (vimeo)
Afgelopen weekend kwam er een voorlopig eind aan het drama dat zich al decennialang voltrekt in het leven van regisseur Terry Gilliam. Er moest een rechtszaak aan te pas komen, die hem ook nog in het ziekenhuis deed belanden met een lichte hartaanval, maar na een positieve uitspraak kon zijn speelfilm The Man Who Killed Don Quixote eindelijk in première gaan tijdens het festival van Cannes. Zo kwam er toch nog een happy end aan een filmproject waarvoor Gilliam, voorzichtig uitgedrukt, een ijzeren wil, olifantenhuid en de ausdauer van een schildpad nodig had.
De wet van Murphy heeft films over Don Quichot vaker geplaagd. Ook Orson Welles (Citizen Kane) beet zich al eens stuk op het maar al te symbolische verhaal over een man die de strijd aanbindt met molenwieken. Terry Gilliam, ooit het enige Amerikaanse lid van de absurde Britse comedyclub Monty Python, wil zijn geheel eigen interpretatie van de klassieker van Cervantes al zo’n beetje zijn hele leven verfilmen, maar vond steeds andere problemen op zijn pad. Zo moest Hollywood bijvoorbeeld niets hebben van de film, nadat een eerdere Gilliam-productie, The Adventures Of Baron Munchhausen, op een echec was uitgelopen. In dat opzicht blijft de geschiedenis zich overigens herhalen: de Amerikaanse distributeur van Quixote heeft zich onlangs alsnog teruggetrokken.
Uiteindelijk vond Gilliam eind jaren negentig in Europa geld voor zijn droomproject en konden de opnames voor The Man Who Killed Don Quixote, een film die toen al tien jaar in ontwikkeling was, rond de eeuwwisseling eindelijk beginnen. Met de Franse acteur Jean Rochefort als de tragische hoofdpersoon Don Quichot, Johnny Depp in de rol van Toby Grisoni (een hedendaagse stand-in voor Sancho Panza) en diens toenmalige vrouw Vanessa Paradis als zijn potentiële geliefde. Het zou een gigantisch fiasco worden, dat werd gedocumenteerd in een geweldige documentaire uit 2002: Lost In La Mancha (89 min.), een tragikomische film van Keith Fulton en Louis Pepe die oorspronkelijk was bedoeld als making of.
Terwijl werkelijk álles tegenzit - fysieke malheur bij Rochefort, een volledig weggespoelde filmset en steeds weer opspelende financiële problemen, om maar eens wat te noemen - begint Terry Gilliam meer en meer te lijken op, juist, Don Quichot. En Fulton en Pepe hebben overal toegang - omdat ze nu eenmaal een promofilm maken, die Gilliam bovendien altijd kan gebruiken om zijn eigen verhaal over het productieproces te onderbouwen. Ook als de onderlinge verhoudingen verzuren en het hele project spaak loopt blijft het duo als een vlieg op de muur filmen. Het resultaat, bijeengehouden door de onderkoelde voice-over van acteur Jeff Bridges, werkt ongetwijfeld op de lachspieren en zorgt tegelijkertijd voor compassie met de grote dromer Terry Gilliam.
Daarmee is niet gezegd dat The Man Who Killed Don Quixote een slechte film zou zijn geworden (of nu, bijna twintig jaar later, met een nieuw productieteam en Jonathan Pryce en Adam Driver in de hoofdrollen ís geworden). De documentaire Lost In La Mancha bevat enkele voorlopige filmscènes die tot de verbeelding spreken. En als je Gilliam zelf bezig ziet, bijvoorbeeld als hij hoogstpersoonlijk enkele rollen inspreekt bij gestoryboarde scènes, dan wordt eens te meer duidelijk dat hier een originele stem klinkt die gehoord moet worden. Een bezoek aan de bioscoop voor The Man Who Killed Don Quixote kan daarnaast zo langzamerhand worden beschouwd als een daad van pure medemenselijkheid.
Op deze Wikipedia-pagina is het complete verhaal van het productieproces van deze 'development hell' te lezen. In de geschiedenis van The Man Who Killed Don Quixote zijn ook nog bijrollen weggelegd voor Robert Duvall, John Hurt, Michael Palin en Ewan McGregor, acteurs die stuk voor stuk niet in de uiteindelijke film zijn beland.
Wellicht hebben ze wél een plek bemachtigd in He Dreams Of Giants, een zojuist aangekondigde nieuwe documentaire van Keith Fulton en Louis Pepe over de Don Quichot-avonturen van Terry Gilliam. Volgens dit Variety-artikel concentreren ze zich in deze opvolger van Lost In La Mancha vooral op wat er omgaat in het hoofd van de veelgeplaagde regisseur.
Tot besluit...
Tot zover, deze editie van De DocUpdate. Het wordt een drukke kijkweek, met nog enkele documentaires die deze nieuwsbrief niet hebben gehaald.
Op woensdag herhaalt NPO2 de documentaire Mussa, over een Ethiopisch jongetje, dat is gevlucht naar Israël en daar al zes jaar weigert om te praten. De film is ook op de NPO-website te zien.
Donderdag vertoont Canvas het eerste deel van Rolling Stone: Stories From The Edge, een gelikte documentaire over het Amerikaanse muziektijdschrift. Via Rolling Stone behandelt de film een halve eeuw (pop)cultuur, met spraakmakende verhalen over onder andere John en Yoko, dominee Jimmy Swaggart en Britney Spears.
Vrijdag wordt Janis: Litte Girl Blue over een lid van de Club van 27, Janis Joplin, uitgezonden op NPO3. En zaterdag herhaalt NPO1 de documentaire Kuyt van Deborah van Dam, een film die uiteindelijk minder onthult over de hoofdpersoon dan zijn boek Dirk Kuyt: Het Geloof In Succes, dat afgelopen week de nodige commotie veroorzaakte.
Volgende week in De DocUpdate: het werk van The New York Times tijdens het eerste jaar van president Trump, de ‘moord’ op een omstreden kunstwerk en gitaargod Eric Clapton.
En als je nog meer inspiratie zoekt voor een avondje documentaire, check dan dit chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven of het alfabetische register van De DocUpdate, met inmiddels zo'n driehonderd films.
Gegroet,
PS
Een paar jaar geleden werd de true crime-podcast Serial ineens een enorme hype. HBO komt binnenkort met een documentaireserie over de (ten onrechte?) voor moord veroordeelde Adnan Syed. Gemaakt door Amy Berg (Deliver Us From Evil en West Of Memphis) en met muziek van Nick Cave en Warren Ellis,
PS2
Ook kranten maken tegenwoordig documentaires. Zo publiceerde NRC deze week de korte docu Ons Leven Voltooid over het Australische stel Beverly (79) en Athol (80), met bijbehorende longread, dat uit het leven wil stappen. Daarvoor zoeken ze noodgedwongen hun toevlucht tot Peru. Een indringend verhaal. De documentaire zelf vond ik minder bijzonder, maar oordeel vooral zelf.