De DocUpdate (22 januari 2018)
1. Unrest (Netflix)
Zolang er nog geen breed gedragen consensus bestaat over de precieze oorzaak blijft er waarschijnlijk altijd een zweem van twijfel hangen rond het Chronische Vermoeidheidssyndroom (ook wel ME of CVS genaamd). Gaat het om louter psychosomatische klachten (en is het dus een hedendaagse variant op wat ze vroeger hysterie noemden)? Of bestaat er wel degelijk een lichamelijke trigger voor al die ontwrichtende pijn en vermoeidheid?
In de indringende documentaire Unrest (97 min.) belicht Jennifer Brea de aandoening vanuit haar eigen persoonlijke perspectief. Hoe ze zelfs tijdens de geringste inspanning, zoals bijvoorbeeld een trap oplopen, vaak even moet uitrusten. Hoe ze door een overdaad aan prikkels volledig overstuur kan raken en dan alleen nog onverstaanbare klanken uitbrengt. En hoe ze uiteindelijk (vrijwel) elke dag volledig uitgeput en afgebrand in bed belandt, te moe en terneergeslagen om te leven.
Vanuit datzelfde bed heeft Brea ook een belangrijk deel van deze egodocu gemaakt; via haar laptop legt ze contact met medepatiënten, doctoren en wetenschappers en bespreekt met hen de oorzaken en gevolgen van het bestaan achter de dichtgetrokken gordijnen. Die persoonlijke betrokkenheid geeft de documentaire een echte meerwaarde: dit is niet zomaar een film over CVS-patiënten, maar een film ván en mét gewone mensen die gebukt gaan onder een ontluisterende aandoening, die behalve allerlei lichamelijke en geestelijke consequenties ook allerlei sociale implicaties meebrengt.
Met de ferme stomp in de maag Unrest, die inmiddels allerlei prijzen won en op de short list staat voor de Oscars, geeft Jennifer Brea het veelal verborgen leed van de CVS-lijder en zijn/haar directe omgeving een gezicht - twee, als je haar partner Omar meetelt, wiens leven ook volledig is ontregeld. Intussen doet Brea een dringend beroep op de (medische) wereld om de ziekte te erkennen en het gevecht ertegen met vereende kracht aan te gaan.
2. Joyride (woensdag, 23.10 uur, op NPO2)
Het vrouwencondoom lijkt vooralsnog eenzelfde lot te zijn beschoren als de mannenpil; de realisatie ervan is technisch mogelijk en er lijkt ook wel behoefte aan te zijn. Maar is de vraag ook groot genoeg om de aanzienlijke ontwikkelingskosten te dekken, zodat het ‘product’ straks tegen een betaalbare prijs op de markt kan worden gebracht?
Het condoom moet daarnaast natuurlijk veilig, praktisch én aantrekkelijk zijn. Anders is het geen reëel alternatief voor andere anticonceptiemiddelen - of gewoon onbeschermde seks. Zie daar de uitdaging die enkele grote dromers aangaan in Joyride (52 min.). Ze willen een betaalbaar alternatief ontwikkelen voor het reeds beschikbare vrouwencondoom, dat simpelweg te duur is voor veel vrouwen in ontwikkelingsgebieden.
Allereerst is er de Luvli van de aandoenlijke Amerikaan Frank Sadlo, die de hele wereld afreist om zijn superpreservatief aan de vrouw te brengen. Hij kruist daarbij regelmatig het pad van aalgladde investeerders als Jud Ireland, die zonder enige gêne zoiets banaals als ‘we’re gonna own the pussy' kan roepen. Aan de andere kant van het spectrum beweegt zich de Maleisische arts Jon Tang, die serieuze interesse heeft gewekt vanuit de business, maar volgens zijn concurrent Sadlo een soort ‘luier met een gat erin’ heeft ontworpen.
Dat tekent de veelal luchtige atmosfeer van deze film. Joyride heeft over het algemeen een laaginstapniveau en vlot verteltempo. Toch heeft die zoektocht naar het juiste materiaal dat prettig zit én aanvoelt, gezien het aantal ongewenste zwangerschappen en abortussen, natuurlijk wel degelijk serieuze betekenis. Volgens de World Health Organization lopen jaarlijks bovendien zo'n 350 miljoen mensen een seksueel overdraagbare ziekte op. Kunnen zij, vraagt regisseur Randall Woods zich af in deze vermakelijke documentaire, binnen afzienbare tijd misschien een beroep doen op de Luvli of Wondaleaf?
3. Living To The Max (vrijdag, 21.35 uur, op NPO3)
Hoeveel micromort staat er eigenlijk voor het schrijven van dit stukje? Één? Of toch gewoon nul? De wiskundige Ronald Howard bedacht de micromort als eenheid om mortaliteit aan te geven. Een micromort staat voor een kans van één op één miljoen dat je een activiteit met de dood bekoopt. Volgens de jongerendocu Living To The Max (48 min.) mogen we voor het lopen van een marathon 7 micromort rekenen, voor het roken van een pakje sigaretten 15 en voor het krijgen van een kind maar liefst 122.
Welkom in de wereld van de sensatiezoekers, waarin je wordt rondgeleid door maar liefst drie makers: Hansje van de Beek, Frederick Mansell en Laurens Samsom. Zij zoeken enkele onvervalste daredevils op, bespreken de kick en verslavende werking van extreme sporten en leggen hen tevens een sensatietest voor, waarop ze op een tienpuntschaal opvallend hoog scoren: BMX-er Daniel Wedemeijer (9), freediver Jeanine Grasmeijer (7) en windsuit basejumper Jarno Cordia (9). Via vader Jos gooien ze bovendien een lijntje uit naar 's lands bekendste thrill seeker, Max Verstappen. Hoe zou hij scoren?
Intussen vraagt het vlotte drietal zich af hoe het kan dat we, in een wereld waarin voortdurend voor gevaar wordt gewaarschuwd en waarin je je voor alle mogelijke risico's kunt indekken, massaal filmpjes en foto's liken van helden/dwazen die hun leven letterlijk in de waagschaal stellen voor een prestatie, truc of stunt met onnoemelijk veel micromorts? En in hoeverre spelen commerciële belangen nog een rol bij al die halsbrekende toeren? Met andere woorden: zorgen de sponsoren van allerlei spectaculaire evenementen voor extra druk om de menselijke grenzen nog eens verder op te rekken?
Van de Beek, Mansell en Samsom die zonder duidelijke rolverdeling opereren, afwisselend interviewen en camera of geluid doen en de boel lekker ruw hebben gemonteerd, zoeken duiding bij psychiater Damian Denys, schrijver Arjen van Veelen en neurowetenschapper Ruth van Holst, die deze vlotte en vermakelijke film van een serieuze onderlaag voorzien. 'Voor wie de dood in de ogen kijkt', stelt Denys bijvoorbeeld, 'krijgt het leven meer betekenis.'
Na afloop heeft Risicomijder Boeijen, die het schrijven van dit stukje (nul micromorts) zowaar blijkt te hebben overleefd, overigens zelf ook de sensatietest nog gedaan. Met de uitslag kan moeiteloos de kick en verslavende werking van de kijkbuis voor mij worden verklaard.
4. The Vietnam War (YouTube)
Vanuit diverse kanten was ik al getipt op de epische documentaireserie The Vietnam War (990 min.) van Ken Burns en Lynn Novick, die inmiddels in zijn geheel op YouTube is te vinden. Afgelopen week ben ik eraan begonnen en ik kan niet anders zeggen dan dit me werkelijk het definitieve verhaal van Amerika's meest traumatische oorlog lijkt.
Ken Burns is een levende legende binnen de Amerikaanse filmwereld. Als een soort filmende evenknie van Geert Mak heeft hij de recente historie van de Verenigde Staten toegankelijk gemaakt voor een breed publiek; van grote politieke thema's als The Civil War, de drooglegging en de Amerikaanse bijdrage aan de Tweede Wereldoorlog tot de geschiedenis van honkbal, jazz en de Amerikaanse natuurparken.
The Vietnam War is de nieuwste loot aan de boom. In tien afgewogen afleveringen van in totaal zo'n 16,5 uur (!) diepen Burns en zijn vaste partner in crime, producer/regisseur Lynn Novick, werkelijk alle aspecten van 'Nam uit. Ze laveren daarbij duivels knap tussen het grote, geopolitieke verhaal en de 'kleine' menselijke verhalen van gewone Amerikanen en Vietnamezen, zowel Vietcong-strijders als handlangers van de Verenigde Staten.
Acteur Peter Coyote fungeert intussen als alwetende verteller die de kijker met zijn pregnante stem majestueus door ruim vijftien jaar dood en verderf loodst. The Vietnam War is sneller gemonteerd en moderner vormgegeven dan Burnes’ oude werk, waarbij met name de spannende soundtrack van Atticus Ross en Trent Reznor (van de industrial metalband Nine Inch Nails) echt iets toevoegt aan toch wat uitgekauwde Vietnam-evergreens als Paint It, Black, Bad Moon Rising en The “Fish” Cheer / I-Feel-Like-I’m-Fixin’-To-Die-Rag.
Het hart van The Vietnam War wordt echter als vanouds gevormd door een indrukwekkende verzameling bijzonder archiefmateriaal, gestut door krachtige, verhelderende en ontroerende getuigenissen van direct betrokkenen. Zodat die oorlog waarvan je alles wel dacht te weten toch nog onvermoede kanten blijkt te hebben.
5. De klassieker: Bewakers Van Bemelen (vimeo)
Al bijna dertig jaar levert Hans Heijnen een gestage stroom documentaires af. Zijn sterkste werk is vrijwel altijd geworteld in zijn eigen geboortegrond: Limburg. Voor De Waterwolf van Itteren won hij in 1996 bijvoorbeeld een Gouden Kalf, terwijl hij met Bokken En Geiten twee jaar later op bijzonder aanstekelijke wijze de rivaliteit tussen twee harmoniekorpsen in het dorp Thorn in beeld bracht. Ook Bewakers Van Bemelen (75 min.), een film uit 2015, bevat onmiskenbaar 's mans signatuur.
Het procedé is eigenlijk altijd hetzelfde. Heijnen nestelt zich in een kleine (dorps)gemeenschap, brengt rustig de bijbehorende activiteiten en verenigingen in beeld en keuvelt intussen ontspannen met de sleutelfiguren. Gesprekken zoals die dagelijks, in elk willekeurig Nederlands dorp, aan de keukentafel of in de sportkantine worden gevoerd. Alsof Heijnen gewoon één van hen is geworden - en waarschijnlijk is dat ook zo. Zijn hoofdpersonen staan hem in elk geval ontwapenend eerlijk te woord. Hij laat hen intussen, hoewel er doorgaans ook heel wat te lachen valt, volledig in hun waarde.
In het kleine dorpje Bemelen, onder de rook van Maastricht, stuit Hans Heijnen ditmaal op een bonte verzameling dorpsgenoten, die op de één of andere manier allemaal met elkaar zijn verbonden. Rita lijkt uitgekeken op haar relatie met parttime koster/misdienaar Paul, die de post bezorgt bij de oudere vrijgezel Willie, die altijd in z'n ouderlijk huis is blijven wonen met zijn broer en spil van het dorp Pierre, die net iets te goed bevriend is met Tiny, die eigenlijk getrouwd is met truckchauffeur Servé, die nauwelijks contact heeft met zijn doodzieke zus José, die getrouwd is met No, die overweegt om straks terug te keren naar Maastricht.
Tussendoor moeten de lijnen van het plaatselijke voetbalveld worden gekalkt, is er de jaarlijkse sacramentsprocessie en staat Carnaval weer voor de deur. Maar kan de optocht wel doorgaan nu er iemand op sterven ligt? Heijnen maakt invoelbaar hoe de bewoners van het vergrijzende en door Hollanders bedreigde dorp hun gewoonten en tradities in stand proberen te houden. Met behulp van voiceovers en interviews in dialect en de melancholieke muziek van de Limburgse zanger Arno Adams, over wie hij twee jaar eerder de fijne film Belfeld Blues maakte, dringt hij door tot de kern van de Bemelenaren - en Nederlandse dorpelingen in het algemeen.
Tot besluit...
Volgende week in De DocUpdate in elk geval aandacht voor de film Ghost Hunting, een soort Palestijnse variant op het beruchte Stanford Prison Experiment. En een klassiek portret van 'De Slachter van Afrika'.
Ik heb het alfabetische register van De DocUpdate, dat inmiddels al bijna tweehonderd titels bevat, overigens een stuk publieksvriendelijker gemaakt. Kijk hier gerust eens rond. Veel films zijn nog altijd online te bekijken.
Gegroet,
PS
De jeugddocumentaires die NPO3 op zondagavond uitzendt onder de noemer Zapp Echt Gebeurd, zijn eigenlijk altijd de moeite waard. Voor jong én oud. Dat geldt ook voor de nieuwe serie Nog Één Week, waarin kinderen toeleven naar een spannende gebeurtenis. De serie ging afgelopen week van start met een fraaie korte docu (15 min.) over een jongen die werd geboren met een open lip en open gehemelte. Don wordt over een week geopereerd, zodat hij naderhand hopelijk wat beter is te verstaan.