De DocUpdate (23 april 2018)
1. Jolene (vanavond, 20.55 uur, op NPO2)
'Alles wat je kan bedenken heb ie kapot geslagen', zegt Jolene Niedick in de openingsscène van deze documentaire over haar leven. Ze staat bij haar auto die he-le-maal in elkaar is getrimd door haar ex-vriend. Hij heeft in de afgelopen drie maanden ook haar voordeur, wasmachine en eetkamertafel onder handen genomen. ‘Voor de rest gaat het wel prima’, constateert ze niettemin monter in plat-Amsterdams. Waarna een lekker accordeonmuziekje inzet en die film kan beginnen.
Ze oogt als een vrouwelijke hooligan: uitdagende kop, trainingspak en opzichtige tatoeages. En dat beeld klopt ook: samen met die agressieve ex maakt ze deel uit van de harde kern van Ajax, de F-side. Daarnaast is Jolene (55 min.) barvrouw in een stripclub en als dertiger ook al moeder van twee tieners. Toen ze zelf werd geboren, was haar eigen moeder net afgekickt. Papa heeft ze nooit gekend. Ze had ooit wel een stiefvader: de voormalige junk, ervaringsdeskundige en gevallen tv-coach Keith Bakker.
Maar ook hij heeft haar in de steek gelaten. Zegt ze. Natúúrlijk. Voor Jolene is het leven één groot gevecht. Met de grote boze buitenwereld, destructieve mannen én zichzelf. Want in de mateloze stuiterbal met die kom-maar-op! blik in de ogen en een uitdagende skelettattoo op haar rechterhand zit - natuurlijk - een kwetsbare vrouw verstopt. Die het bovendien in haar hoofd heeft gehaald om te starten met een studie Toegepaste Psychologie aan de Hogeschool Amsterdam.
Gedurende drie jaar volgt fotografe Elza Jo van Reenen Jolene voor wat haar allereerste documentaire zal worden. Van Reenens camerawerk blijft ruw, zit kort op de bal en is kordaat gemonteerd, maar dat past precies bij het rauwe karakter van haar bijzonder streetwise hoofdpersonage. Gaandeweg breekt ze bovendien door het schild van de vrouwelijke mannetjesputter en vindt ze het meisje dat de krijger Jolene al die jaren verborgen heeft gehouden. Tegen die tijd is ook de kijker allang ontwapend door deze messcherpe en uiteindelijk ook ontroerende film.
Ook Maria, als baby geadopteerd vanuit Brazilië, leeft snel en op het scherpst van de snede. Met drugs, foute vriendjes en alle bijbehorende bonje. Intussen blijft ze naarstig op zoek naar de liefde. Fotograaf Martijn van de Griendt volgde de onstuimige druktemaker met de Brabantse tongval jarenlang met zijn camera. Het meeslepende resultaat, Maria, I Need Your Lovin', werd vorig jaar uitgezonden door de NPO en kan worden beschouwd als een soort zusterdocumentaire van Jolene.
2. Visages Villages (Ziggo)
Je kunt allerlei grote woorden verbinden aan deze film en het bijbehorende kunstproject: lofzang op de gewone man, een eerste stap in diens empowerment en het vergroten van sociale cohesie in het algemeen. Je kunt ook gewoon een hopeloos romantische viering van het leven zien in Visages Villages (93 min.), een kostelijke roadmovie van de bijna negentigjarige nouvelle vague-filmster Agnès Varda en de ruim een halve eeuw jongere fotograffiti-kunstenaar JR.
Het idee is even simpel als effectief: Varda en JR reizen samen in een mobiele fotostudio door het platteland van Frankrijk. Ze ontmoeten plaatselijke bewoners, fotograferen hen en maken van die foto's grote prints die ze op treffende plekken in de directe omgeving plakken. Gewone mensen worden zo letterlijk metershoge helden. De laatste bewoonster van een rij mijnwerkerswoningen, die op de nominatie staan om te worden gesloopt, wordt bijvoorbeeld vereeuwigd op de muur. Net als enkele mannen die er jarenlang naar het diepste der aarde afdaalden.
Het is geen kunst voor de eeuwigheid; regen, wind of gewoon overijverige ambtenaren kunnen wat vandaag nog fier of olijk op een muur prijkt morgen zomaar hebben weggewerkt. Dat is ook niet erg. Het speelse duo is dan alweer op een volgende plek. Bij boeren die de hoorns van geiten wegbranden en anderen die daartegen ageren. Bij een sympathieke postbode die heel aardig blijkt te kunnen schilderen. Of bij dokwerkers in de haven van Le Havre, waar ze nu eens de vrouwen in het zonnetje zetten - of beter: op een enorme stapel containers.
Gaandeweg verdiept ook de band tussen de twee reisgenoten zich en krijgt deze documentaire een wat introspectiever karakter - al blijft er altijd meer dan genoeg lucht om het hart. Hij stelt haar voor aan zijn grootmoeder, zij neemt hem mee naar plekken waar nog onvoltooid verleden ligt. Tijd om daarmee aan de slag te gaan! Want alleen nostalgie is aan de hoogbejaarde filmmaakster nog altijd niet besteed. Ze barst van de levenslust en wil nieuwe beelden creëren zolang haar ogen, die zienderogen slechter worden, het toelaten. En hij is oprecht geïnteresseerd in alles en iedereen.
Samen maken ze van Visages Villages, ook wel bekend onder de Engelse titel Faces Places, een aanstekelijke ode aan het bestaan, waarin het gewone algauw heel bijzonder wordt.
3. A Perfect Game (woensdag, 22.55 uur, op NPO2)
Voor honkballers blijft Amerika het beloofde land. Met de Major League als stip op de horizon. De negentienjarige Misja Harcksen, één van de drie hoofdrolspelers van A Perfect Game (62 min.), heeft net zijn handtekening gezet onder een contract bij de Los Angeles Dodgers. De Nederlander is afkomstig van de Rotterdamse honkbalschool Unicorns en gaat spelen in de Rookie League, waar hij zich zal moeten bewijzen als pitcher. In zijn eerste maanden ziet hij om zich heen hoe de ene na de andere teamgenoot naar huis wordt gestuurd. Mag Harcksen wél blijven?
De elfjarige Tyriq Kemp, het nakomertje van een echte honkbalfamilie, fantaseert intussen bij Unicorns ook van een carrière in het land van de onbegrensde dromen. Voorlopig kan hij zich ontwikkelen in de schaduw van zijn vader en broer, die beiden tot het professionele honkbal zijn doorgedrongen. In deze observerende film van honkbalfanaat Robbert So Kiem Hwat, die zich focust op de esthetiek van het spel en gestileerde shots serveert op lekker lome muziek, verpersoonlijkt Tyriq het onbezonnen plezier van de sport, waarbij fouten niet direct fataal zijn.
Voor Phayson Antonia is honkbal letterlijk een kwestie van 'hit or miss'. Hij heeft zijn zinnen op een oversteek naar de Verenigde Staten gezet. Totdat de getalenteerde Antilliaanse tiener oud genoeg is om zich te mogen presenteren aan Amerikaanse scouts, moet hij echter op het rechte pad zien te blijven. Antonia heeft al een strafblad. Bij een volgende misstap wordt hij zonder pardon buitengezet door de Unicorns en kan hij zijn Amerikaanse droom ook vaarwel zeggen. Slaagt hij erin om lang genoeg uit de problemen te blijven? De vraag stellen...
4. Luister (zondag, 19.25 uur, op NPO3)
Zoals veel volwassenen liever naar het Jeugdjournaal kijken dan naar het 'echte' Journaal, zo kunnen documentaireliefhebbers met een gerust hart afstemmen op de jeugddocumentaires die, onder de noemer Zapp Echt Gebeurd, op zondagavond worden uitgezonden op NPO3; volwassen films over volwassen onderwerpen. Interessant voor jong en oud, verteld bovendien in hooguit twintig minuten.
Astrid Bussink geldt zo langzamerhand een echt crack in jeugddoculand. Met haar films Achter De Toren (over vier Zeeuwse jongens die zich opmaken voor de middelbare school) en Giovanni En Het Waterballet (over een jongen die aan synchroonzwemmen doet) deed ze al danig van zich spreken. Sinds het najaar van 2017 is Bussink bovendien eindredacteur van VPRO Jeugd.
In diezelfde periode ging op het IDFA haar nieuwste film Luister (15 min.) in première. Deze documentaire over de Kindertelefoon won daar een speciale juryprijs voor beste jeugddocumentaire. Dat is niet vreemd. Luister is een speelse, collageachtige impressie van wat er zoal aan gesprekken binnenkomt bij de hulplijn en biedt op die manier een brede dwarsdoorsnede van wat er allemaal kan omgaan in een kinderhoofd.
Bussink haalt drie verhalen naar voren. Een meisje waarvan de ouders gaan scheiden. De jongen in een asielzoekerscentrum die zich zorgen maakt over zijn toekomst. En een puber met een geheim en een nét iets te kort lontje. De verhalen zijn geanonimiseerd en worden nauwelijks van context voorzien, maar zijn zeer treffend verbeeld en ingekleurd.
Het is daarom niet moeilijk om er een kind van vlees en bloed bij te bedenken. Je eigen kind, diens vriendjes of vriendinnetjes, zomaar een klasgenootje of dat ene jongetje of meisje aan het eind van de straat. Ze zouden zomaar eens om een luisterend oor verlegen kunnen zitten.
5. The Land Of The Enlightened (zondag, 22.05 uur, op Canvas)
Wat is er over van het land dat we in de afgelopen decennia zijn gaan associëren met Osama Bin Laden, de Taliban en oorlog, altijd weer oorlog? Afghanistan moet zo langzamerhand toch helemaal kapot geschoten zijn? De Gentse fotograaf Pieter-Jan de Pue laat in zijn eerste documentaire The Land Of The Enlightened (90 min.), waaraan hij ruim zeven jaar werkte, zien dat er achter de steeds weer oplaaiende gevechten nog altijd een land van weldadige schoonheid schuilgaat.
Hij toon Afghanistan aan de hand van een groepje kinderen dat, onder de leiding van de veertienjarige Gholam Nasir, door het land trekt. Gholam wil, door het vergaren en verhandelen van lapis lazuli-edelstenen en ruwe opium, een soort bruidsschat verzamelen voor zijn geliefde en uiteindelijk koning van het land worden. Dit mythische verhaal, dat zich afspeelt in het schemergebied tussen feit en fictie, is gesitueerd in een land dat nog altijd is verscheurd door de oorlog.
Het decor voor die wat surrealistische vertelling is adembenemend: weelderige bergen, fleurige poppyvelden en prachtige, met sterren bezaaide luchten. Bij sommige scènes, geschoten op 16mm-film, waan je je enkele eeuwen terug in de tijd. Alsof de troepen van Dzjengis Khan elk moment het beeld in kunnen rijden. Op de achtergrond is er echter altijd die 21e eeuwse oorlog, in de vorm van controleposten, Amerikaanse militairen en zo nu en dan een kleine uitbarsting van geweld.
6. De klassieker: Andre Hazes: Zij Gelooft In Mij (npo.nl)
Bijna vijftien jaar na zijn dood kunnen we de balans opmaken van wat André Hazes heeft nagelaten. Zijn kinderen Dré en Roxanne (in deze documentaire te zien als de kinderversie van zichzelf) zijn op eigen kracht beroemdheden geworden, laatste vrouw Rachel werd een vaste gast in ‘de bladen’ en hij geldt nog altijd, onbetwist, als Neerlands grootste levensliedzanger.
De documentaire André Hazes: Zij Gelooft In Mij (91 min.) van John Appel heeft daarin een niet te onderschatten rol gespeeld. Tot die tijd hadden we Hazes nog kunnen verslijten voor een René Froger of een Lee Towers, inwisselbare Nederlandse varianten op internationale sterren als Frank Sinatra en Engelbert Humperdinck. Misschien is het zo simpel als André het zelf altijd formuleerde: hij had écht de blues (al klinkt die in zijn geval dan als een smartlap).
Die muziek kegelt alles en iedereen omver in deze film uit 1999, de eerste Nederlandse documentaire in lange tijd die het echt goed deed in de bioscoop. Omdat het soms lijkt alsof Hazes echt alleen voor jou zingt, terwijl je weet dat hij het in werkelijkheid tegen Rachel, of zijn overleden moeder, heeft. ‘Dan zeggen ze: alles wat ie zingt komt recht uit zijn hart’, zei Theo Maassen daarover gekscherend in zijn voorstelling Bepaalde Dingen. ‘Dan zeg ik: er snel uithalen, dat ding!’
Zij Gelooft In Mij legt overtuigend het verband tussen de muziek en het leven van Hazes, een man die misschien groots en meeslepend wilde leven, maar in het dagelijks bestaan vooral met zijn ziel onder zijn arm rondliep (of beter: zat, met altijd een sigaret en blik bier bij de hand). Die Hazes, die gewoon domweg gelukkig wil zijn, maar al twee huwelijken naar de Filistijnen heeft geholpen en druk doende is met nummer drie, domineert deze film die de tand des tijds moeiteloos heeft doorstaan.
Met de jaren is bovendien de knipoog verdwenen waarmee Ons Soort Mensen het fenomeen Hazes, en zijn glorieus bebrilde schoonmoeder, altijd bezag en resteert slechts een aangrijpend portret van een man die op het podium boven zichzelf uitstijgt. Als het doek is gevallen, blijkt hij echter gewoon weer dat jongetje uit een slecht huwelijk (waarvan vader zich gedurig een stuk in de kraag zoop), dat even op het slechte pad belandde (zoals is vervat in het boek De Jongens Van De Corridor) en vervolgens Zijn Stem vond (zoals bijvoorbeeld is te horen in het titelnummer van deze film, dat naderhand een echte evergreen werd).
In de documentaire Magie Van De Montage onderzoekt John Appel het werk van Nederlandse editors als Menno Boerema, Ot Louw en Gys Zevenbergen. Samen met hen praat hij over de do’s en don’t van montage en bekijken ze scènes uit succesvolle Nederlandse documentaires als Het Nieuwe Rijksmuseum, Ne Me Quitte Pas en Janine.
Ook enkele omstreden scènes uit de Hazes-docu komen daarbij aan bod, zoals de camera die blijft lopen nadat de geëmotioneerde zanger expliciet heeft gevraagd om daarmee te stoppen en de nagespeelde aankoop van een nieuwe auto voor Rachel, waarmee een echtelijke ruzie lijkt te worden bijgelegd.
Tot besluit...
Tot zover De DocUpdate van deze week, die ik vanwege mijn voorjaarsvakantie eerder heb samengesteld.
Ik heb trouwens van enkele lezers begrepen dat ze de nieuwsbrief niet elke week hebben ontvangen. Vervelend! Zonder tegenbericht ligt De DocUpdate echt elke maandagochtend rond zeven uur op je digitale deurmat. Laat het me anders weten.
Daarbij moet ik aantekenen: spamfilters work in mysterious ways. Zo heb ik me tenminste laten vertellen. Je kunt de nieuwsbrief wel een handje helpen door mijn mailadres bij je mailprovider toe te voegen aan je contactpersonen. Dat schijnt te kunnen voorkomen dat De DocUpdate in de spambox terecht komt. Alle DocUpdates zijn overigens hier te vinden. Dus als je onverhoopt toch eens een nieuwsbrief niet hebt ontvangen…
Volgende week is er natuurlijk weer een aflevering van De DocUpdate, met onder andere een documentaire over de zogenaamde Camping Tranendal, een Vlaamse acteur die last krijgt van afasie én de allerbeste documentaire over Nederland in de Tweede Wereldoorlog.
Mocht je het alfabetische archief van De DocUpdate willen bekijken, neem dan hier een kijkje.
Gegroet,
PS
Sinds vrijdag staat op Netflix de documentaire Mercury 13, over Amerikaanse vrouwen die in 1961 meewilden op een ruimtevlucht. Ik ben nog niet in de gelegenheid geweest om deze documentaire te bekijken. Dat hoop ik binnenkort in te halen. Als ik 'm echt de moeite waard vind, komt ie vanzelf terug in De DocUpdate.