De DocUpdate (23 juli 2018)
1. John McCain: For Whom The Bells Toll (HBO/Ziggo)
Zijn dagen waren al geteld toen deze documentaire werd gefilmd. De Republikeinse senator John McCain blijft niettemin strijdbaar tot zijn allerlaatste ademtocht. Zo kreeg partijgenoot Trump onlangs nog te horen dat hij wel mocht wegblijven bij McCains uitvaart. Niet veel later werd hij met gelijke munt terug betaald. Nadat McCain protesteerde tegen de benoeming van Gina Haspel als directeur van de CIA, omdat ze ooit verantwoordelijk zou zijn geweest voor martelingen, merkte een medewerkster van de president op: ‘He’s dying anyway’.
Het kan elk moment daadwerkelijk zover zijn: het einde van de 'maverick' John McCain, na een veelbewogen leven dat hem over de hoogste toppen en door de diepste dalen voerde. In John McCain: For Whom The Bells Toll (103 min.), een titel die verwijst naar zijn favoriete boek van Ernest Hemingway, leidt de hoofdpersoon zelf de kijker, zonder al te veel schroom of voorbehoud, door de ruim tachtig tropenjaren van zijn leven. Hij laat daarbij ook zijn flaters niet onbenoemd, zoals bijvoorbeeld zijn betrokkenheid bij het financiële schandaal rond de zogenaamde Keating Five, het feit dat hij het gebruik van de vlag van de Geconfedereerden vergoelijkte tijdens de presidentscampagne van 2000 en zijn selectie van Sarah Palin als vice-presidentskandidaat tijdens zijn campagne in 2008.
Na al die jaren overheersen echter ‘s mans verrichtingen: zijn positie als onafhankelijke stem binnen de Republikeinse partij. McCain was afgelopen week bijvoorbeeld zo'n beetje de eerste partijgenoot die keihard afstand nam van Trumps statements na de top met Poetin. Een ronduit heroïsche periode als krijgsgevangene in Vietnam heeft ervoor gezorgd dat zijn patriottisme nooit ter discussie kan worden gesteld. Als zoon van een opperbevelhebber van het Amerikaanse leger en kleinzoon van een andere admiraal weigerde hij een voorkeursbehandeling en vervroegde vrijlating. Hij zou uiteindelijk ruim 5,5 jaar gevangen worden gehouden, waarvan ruim twee jaar in eenzame opsluiting. Donald Trump, die zelf vanwege hielspoor nooit in militaire dienst is geweest, merkte na weer een meningsverschil met de eigenzinnige McCain eens op dat hij de voorkeur gaf aan mannen die zich niet gevangen laten nemen.
McCains periode in het Hanoi Hilton, die hem levenslange fysieke klachten bezorgde, heeft desondanks een prominente plek gekregen in zijn politieke biografie - en dus ook in deze oerdegelijke, uiteindelijk positief geframede film van Peter W. Kunhardt die lijkt te zijn bedoeld als een soort testament. In het traditioneel opgezette portret komen zowel politieke vrienden van beide partijen (zoals Bill en Hillary Clinton, George W. Bush, Barack Obama, Henry Kissinger en Joe Biden) als zijn kinderen en beide echtgenotes aan het woord, waarbij ook zijn pijnlijke echtscheiding gewoon aan de orde komt. Het past bij de ‘straight talking’ politicus McCain, een onafhankelijke geest die meestal zonder meel in de mond sprak. Deze politieke biografie doet hem zeker recht.
2. Butterfly City (woensdag, om 22.40 uur, op NPO2)
‘We hebben de kip met de gouden eieren de nek omgedraaid’, zegt één van de inwoners van de Litouwse stad Visaginas, bijgenaamd Butterfly City (53 min.). Om te mogen toetreden tot de Europese unie moest de Ignalina-kerncentrale, waarvoor de stad in de jaren zeventig speciaal is gesticht, worden ontmanteld. Europa kon geen tweede Tsjernobyl gebruiken (of wilde gewoon geen kroonjuweel van de Sovjet-Unie overnemen).
Inmiddels dreigt de voormalige Sovjet-modelstad, waar vooral Russisch werd gesproken, te verworden tot een spookstad, waar bovendien tweespalt heerst. De ontwikkelingen in een andere voormalige satellietstaat van de Sovjet-Unie, Oekraïne, zetten ook de onderlinge verhoudingen in Visaginas flink onder druk, zo blijkt uit deze sfeervolle documentaire van Olga Cernovaite.
De Russen die bijna een halve eeuw geleden met de kerncentrale meekwamen naar de Baltische staat, zweren nog altijd bij hun voormalige moederland en voelen zich te midden van de oplopende etnische spanningen bovendien regelmatig de zondebok (terwijl ze in Rusland waarschijnlijk ook als buitenlander zullen worden behandeld). Zo ontvouwt zich het verhaal van een gespleten gemeenschap die zijn eigen toekomst in de hand probeert te nemen - en intussen ook gewoon moet zien te overleven.
3. Unknown Brood (donderdag, om 22.40 uur, op Canvas)
Provocerend gesteld: Herman Brood is de ideale rock & roller voor mensen die eigenlijk niet van rock & roll houden. Of beter: voor mensen die de rock & roll-levensstijl verkiezen boven de muziek. Zoals je hem ook de ideale kunstenaar kunt noemen voor mensen die eigenlijk niet van kunst houden. Of: de troeteljunk van mensen die drugsverslaafden het liefst uit hun eigen straat verjagen. Ik draaf door...
Regisseur Dennis Alink probeert in deze krachtige film de Unknown Brood (85 min.) te vinden, de man achter het fenomeen. Volgens eigen zeggen was die mensenschuw, sociaal onhandig en ‘allergisch voor gezelligheid’. Speed hielp hem over de drempel om ‘Herman Brood’ te worden. Zonder drugs zou hij niet oud zijn geworden, denkt zijn jongere zus Beppie zelfs. Achteraf bezien was er in zijn leven en werk altijd al een doodswens aanwezig, die in 2001 culmineerde in die fatale sprong van het Hilton.
Alink voert in zijn documentaire de gebruikelijke Brood-mythevormers op: de onvermijdelijke manager Koos van Dijk, de onvermijdelijke oud-bandleden en de onvermijdelijke biograaf Bart Chabot. Stuk voor stuk lijken ze hun bestaansrecht te ontlenen aan de jaren in het kielzog van de rock & roll junkie. Behalve zulke usual suspects komen ook intimi als Hennie Vrienten, Willem Venema en Anton Corbijn aan het woord. De echte meerwaarde zit echter bij Broods openhartige vrouw Xandra en kinderen, zijn ex-vriendin Dorien (die hem inspireerde tot Doreen) en zijn nuchtere zus. Zij openen de deur naar de Herman die Brood liever verborgen hield.
‘Herman en ik zeiden wel eens tegen elkaar dat we last hadden van een gelukkige jeugd’, beweert Beppie Brood stellig. Hij speelde in het openbaar echter liever de getormenteerde artiest, die een beroerde jeugd had gehad als loensend, gepest jongetje. Het was slechts één van de elementen van het trucje 'Herman Brood', dat gretig aftrek vond bij gulzige journalisten en televisiemakers, die zich hier in allerlei archieffragmenten van hun meest schaamteloze kant laten zien. Brood documenteerde daarnaast met een filmcamera zijn eigen leven. In rafelige homevideo’s tekent hij opmerkelijk afstandelijk zijn eigen aftakeling op.
Naarmate de documentaire vordert wordt het verval steeds zichtbaarder. Hij had dat zelf ook maar al te goed door. Herman wilde, in de woorden van die andere speedkikker Jules Deelder, niet eindigen als ‘een halfje Brood’. Tegelijkertijd zag hij er ook wel de (donkere) romantiek van in, getuige de vergelijking die hij in een interview trekt met de aan een overdosis bezweken stand up-comedian Lenny Bruce (van wie hij volgens de overlevering de kreet Shpritsz leende). Waarna Neerlands bekendste rock & roller uiteindelijk die al meermaals in bijzinnen, grapjes en songs aangekondigde stap in het diepe waagde en met het beëindigen van zijn leven nog eenmaal zijn imago bestendigde.
Van buitenaf bezien en met de wetenschap van nu lijkt Broods hele bestaan een soort uiting van het onvermogen om gewoon te leven. En juist dat maakt hem, en deze film die het beeld van een wankelend rock & roll-cliché behoorlijk kantelt, zo aangrijpend. Mens onder de mensen. Zelfs als je Herman Brood bent - of speelt.
Een fenomeen als Herman Brood vormt dankbaar documentairemateriaal. Rock 'N Roll Junkie is bijvoorbeeld een klassieke docu uit 1994 over Neerlands bekendste rock & roller, gemaakt door vier overtuigde Brood-liefhebbers. Daarin zien we Brood zoals we hem kennen: cool, geil en high.
In Buying The Band, dat begin dit jaar een bescheiden hype werd in popland Nederland, is te zien hoe enkele leden van Herman Broods voormalige begeleidingsband, The Wild Romance, helemaal zijn blijven hangen in de rock & roll-lifestyle van weleer. De uiterst vermakelijke film van Teus van Sintmaartensdijk laat zien hoe ondernemer en would be-drummer Jan 't Hoen zich inkoopt in de band en met hen onder de noemer Romanza Brava on the road gaat. De ontwikkelingen die hij zo in gang zet, zijn even voorspelbaar als komisch.
4. Les Bleus 2018, Au Coeur De L'épopée Russe (YouTube)
Documentaire maken in real time, het kan. Slechts twee dagen na de WK-finale verscheen Les Bleus 2018, Au Coeur De L'épopée Russe (122 min.), een gelikte achter de schermen-film over het Franse voetbalelftal dat uiteindelijk de wereldtitel in de wacht zou slepen. De documentaire is in twee delen op YouTube te bekijken, waarbij je de kreupele ondertiteling voor lief moet nemen.
Erg diep graaft die film natuurlijk niet en de toon blijft altijd positief - naar de blunder van keeper Hugo Lloris in de WK-finale tegen Kroatië zul je bijvoorbeeld tevergeefs zoeken. De filmmakers Emmanuel le Ber en Théo Schuster hebben echter wel opmerkelijk veel toegang gekregen. Voor, tijdens en na de wedstrijd lijkt de camera overal welkom te zijn; van de wedstrijdbesprekingen van coach Didier Deschamps tot het opmaken van de balans in de rust en de euforie na alwéér een gewonnen wedstrijd. De spelers doen daarnaast regelmatig hun verhaal in een soort dagboekcamera en worden gefilmd als ze zich ontspannen of prepareren voor de volgende wedstrijd.
Intussen wordt glashelder wie de absolute leider is van de ploeg: Manchester United-middenvelder Paul Pogba. Voor de wedstrijden geeft hij steeds een ongenadige peptalk ('we zijn gekomen om deze fuckin' wereldcup te winnen'), tijdens de negentig minuten stroopt hij het hele veld af en na afloop geeft hij letterlijk het tempo aan bij het feestgedruis. Het voetbal van Les Bleus tijdens het wereldkampioenschap in Rusland mag dan wat al te zakelijk zijn gebleven, deze backstagedocu met straffe beelden en kekke muziekjes laat zien dat de kersverse wereldkampioen achter de schermen wel degelijk flink kon swingen.
Op Netflix is nog altijd Les Bleus: Une Autre Histoire De France 1996-2016 te zien, een documentaire waarin twintig turbulente jaren van het Franse elftal in beeld worden gebracht en zo meteen een beeld wordt geschetst van (de strubbelingen in) het hedendaagse, multiculturele Frankrijk.
5. De klassieker: Mugabe And The White African (YouTube)
Ooit is ook hij onthaald als één van de leiders van het nieuwe Afrika. Robert Mugabe, sinds 1980 president van Zimbabwe, de voormalige Britse kolonie Rhodesië. Hij begon als een gematigde leider, maar ontwikkelde zich snel tot een typische autocraat. Ten tijde van de documentaire Mugabe And The White African (88 min.) van Lucy Bailey en Andrew Thompson uit 2009 is de man al afgegleden tot leuzen als ‘Zimbabwe voor de Zimbabwanen’. Daarmee bedoelt hij natuurlijk niet alle Zimbabwanen. Alleen de zwarte.
Één klein probleem: het land heeft ook nogal wat witte inwoners. Wat Mugabe bepleit, is dus niets minder dan een soort omgekeerde Apartheid. Alleen zijn het nu geen arme zwarten die worden geslachtofferd, maar blanke landeigenaren zoals Mike Campbell. Hij woont sinds 1974 op zijn boerderij Mount Carmel, maar dreigt die door Mugabes landhervorming - noem die gerust onteigening - kwijt te raken. Dat is het startpunt van deze uiterst beklemmende documentaire.
‘Ik kan nergens anders heen en ik ben niks anders. Geen Engelsman, Amerikaan of Australiër’, stelt Campbell. ‘Ik ben nu eenmaal blank, dus ben ik een blanke Afrikaan.’ Zijn - zwarte - advocate Elize Angula vult aan: ‘Ze willen de boeren weg hebben. Ze zeggen dat ze geen Zimbabwanen zijn. Dat is racistisch.’ En dus wenden de onverstoorbare Campbell, zijn moedige schoonzoon Ben Freeth (die regelmatig ook zelf de camera ter hand neemt) en hun juridische team zich tot de rechter voor een zaak tegen de regering.
Intussen meldt de nieuwe eigenaar zich alvast bij de boerderij van de Campbells. Het is een neef van één van Mugabes ministers. 'Dit land wordt nooit meer een kolonie', bijt hij de eigenaars toe tijdens een felle woordenwisseling. Of Campbell en de zijnen direct het land willen verlaten. De man oogt niet bepaald als een agrariër in spe. Even later laat een advocaat van de Campbells een lijst met nieuwe eigenaren van witte boerderijen zien: stuk voor stuk hebben ze een band met Mugabe, z’n regime of zijn politieke partij.
Mugabe And The White African, bekroond met een British Independent Film Award, lijkt een moderne variant op David & Goliath; de trotse Mike Campbell en zijn schoonzoon tegenover een veelkoppige vijand die zijn toevlucht zoekt tot traineren, intimideren en uiteindelijk ook bot geweld. Dat resulteert in een duistere, enerverende documentaire, verteld vanuit het perspectief van de twee witte boeren. Waarbij de vraag of die zwarte afgunst – even los van de rol van Mugabe en zijn trawanten daarin – wellicht ook gerechtvaardigd is, onbeantwoord blijft.
Hoe het na deze heroïsche strijd verder ging met Campbell en Freeth is hier te lezen.
Tot besluit...
Dat was ’m weer, de laatste reguliere DocUpdate voor een halfslachtige zomerstop. Donderdag wordt Joyride herhaald op NPO2, een dag later vertoont NPO3 Louis Theroux' My Scientology Movie.
Voor meer documentairetips kun je terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan in het alfabetische overzicht van De DocUpdate, met inmiddels meer dan driehonderd films. De trailers en zichtlinks staan er gewoon bij. Neem dus gerust eens een kijkje.
De komende weken houd ik zomervakantie en ontvang je alleen een wekelijkse vakantietip. Daarna verschijnt er gewoon weer elke week een volwaardige editie van De DocUpdate.
Gegroet,
PS
Ik kijk al enkele jaren per strekkende meter documentaires. Toch blijf ik altijd weer benieuwd naar nieuwe films (anders zou ik deze nieuwsbrief ook allang hebben opgeheven). In onderstaand artikel uit Variety worden enkele films benoemd, waarop ik al een tijdje (tevergeefs) aas: Three Identical Strangers, Won't You Be My Neighbor en Whitney (de tweede documentaire over Whitney Houston in korte tijd).