De DocUpdate (25 maart 2019)
1. The Disappearance Of Madeleine McCann (Netflix)
De uitkomst van deze documentaireserie over Madeleine McCann, die in 2007 op driejarige leeftijd verdween tijdens een vakantie in Portugal, staat op voorhand vast: elke aflevering start namelijk met een oproep om je bij de politie te melden als je informatie hebt over het Britse meisje. Hoewel Maddie sinds haar verdwijning op diverse plekken is gespot of zou zijn begraven, is ze twaalf jaar na dato nog altijd spoorloos. Als ze tóch in leven is - wat erg onwaarschijnlijk lijkt - wordt ze in mei overigens zestien.
Waarom, als er geen BREAKING NEWS!!! is te melden, dan toch een televisieserie? Dat vragen Maddies ouders zich waarschijnlijk ook af. Ze weigerden te participeren in The Disappearance Of Madeleine McCann (415 min.), al zijn ze middels archiefmateriaal, en enkele impliciete woordvoerders, wel degelijk prominent aanwezig in de achtdelige serie. Kate en Gerry McCann keerden zich in een persverklaring zelfs tegen deze nieuwe poging om licht in de zaak te brengen. 'We zien niet hoe dit programma de zoektocht naar Madeleine kan helpen en zijn bang dat dit het lopende politieonderzoek kan hinderen.’
Los van eventuele belemmering van het onderzoek: mag je eigenlijk tegen de wil van de ouders een serie over hun vermiste kind maken? Tegelijkertijd: áls die ouders zelf verantwoordelijk zouden zijn voor Maddies geruchtmakende vermissing - wat nog altijd een mogelijk scenario is, dat ook in deze docuserie van Chris Smith natuurlijk volop aandacht krijgt - dan is het vanzelfsprekend goed dat elke tegel nog eens wordt gelicht. Zie daar het dilemma van deze lang uitgesponnen true crime-productie.
De strijd rond de serie is sowieso exemplarisch voor de onmogelijke relatie van de McCanns met de media: waar de pers kan fungeren als een megafoon voor de zaak en zoektocht naar Madeleine, pompt ze net zo goed complottheorieën en klinkklare nonsens rond. Nog afgezien van de continue plaag die al die opdringerige verslaggevers en cameramensen, ook als er geen nieuws te melden of te verwachten is, al twaalf jaar voor de ouders en hun twee andere kinderen vormen...
The Disappearance Of Madeleine McCann neemt de tijd om chronologisch de gebeurtenissen te schetsen en de verschillende personages (politieagenten, verdachten, journalisten, communicatiemedewerkers, mensenhandelactivisten, privé-detectives en would be-weldoeners) te introduceren. Anthony Summers en Robbyn Swan, auteurs van het boek Looking For Madeleine, fungeren als gids. Zij loodsen de kijker langs een enorme reeks getuigenverklaringen, bewijsmateriaal en theorieën over wat er gebeurd zou kunnen zijn. Theorieën waarvan je op basis van de oproep voor elke aflevering al weet dat ze (weinig tot) niets gaan opleveren.
Zo verdwijnt langzaam maar zeker alle lucht uit deze documentaireserie, die plichtmatig de ene na de andere onderzoekspiste afwerkt, zonder dat een geloofwaardige verklaring of conclusie in zicht komt. Vooral de beschamende behandeling van Madeleines familie door bepaalde media, die bijvoorbeeld ongevraagd dagboekfragmenten van Kate McCann publiceerden, kan de kijker nog enigszins moveren. Die zorgt tegelijkertijd echter voor argwaan: wat doet deze serie, die overigens zeker niet al te vijandig is naar de McCanns, in wezen anders dan de tabloidpers die in deze serie aan de kaak wordt gesteld? Ook deze true crime-reeks probeert immers te scoren met de mysterieuze vermissingszaak van de schattige Maddie.
2. Verward (maandag, om 20.55 uur, op NPO2)
‘Momentje hoor, daar komt iemand’, zegt Will tegen de camera die hij altijd op zijn buik draagt, ook tijdens het fietsen. Iemand op een brommer komt hem tegemoet gereden in de polder. Zodra die is gepasseerd, hervat Will zijn verhaal. ‘Ik heb hier met groepsstalking te maken, met gangstalking. Met organised harassment. En mind control, of althans een poging daartoe. Hoe meer ik erover nadenk, hoe meer ik besef dat ik mijn leven lang al gemonitord word en gemanipuleerd.’
Will uit ‘s-Hertogenbosch is de hoofdpersoon van Verward (57 min.), een documentaire van Jos de Jager. Die vermeldt meteen aan het begin van de film dat hij Will bewust niet herkenbaar in beeld heeft gebracht. Tegelijkertijd heeft Will bij het maken van zijn eigen beelden ‘soms een andere keuze gemaakt’. En dat laat De Jager dan wél zien. Zodat we het gezicht van de man die er de wildste complottheorieën op nahoudt gewoon kunnen zien. Een onnavolgbare redenering. Had De Jager Will niet écht tegen zichzelf in bescherming moeten nemen?
De strijd van de Bosschenaar met zijn buren en de plaatselijke woningbouwvereniging Zayaz doet soms denken aan de voortdurende conflicten die Matthijs met zijn directe omgeving uitvecht in De Regels Van Matthijs, de aangrijpende film van Marc Schmidt. Van dat kaliber is Verward niet. De televisiedocumentaire, die voor het leeuwendeel bestaat uit beelden die Will zelf heeft gemaakt (en die hij normaal op YouTube zet), geeft wel op indringende wijze de belevingswereld van iemand met paranoïde wanen weer. Dit is zíjn perspectief op de werkelijkheid, waaraan De Jager met enkele kritische interviewvragen slechts beperkt morrelt.
‘Waaraan heb ik het verdiend dat ik zo behandeld word?’ vraagt Will aan de rechter die zijn verweer tegen een mogelijke huisuitzetting behandelt. Het is allemaal de schuld van de - en dan volgt zijn vaste riedel - fascisten, psychopaten en satanisten, die hem stelselmatig in de gaten houden en intimideren. Totdat, zoals één van zijn buurtgenoten het treffend uitdrukt, de bom barst... Dat fatale moment, waarop bij Will of één van de mensen uit zijn directe omgeving de stoppen doorslaan, lijkt nooit ver weg.
In deze documentaire vindt Will ongetwijfeld weer validatie voor zijn continue strijd tegen alles en iedereen. Anderen zien hoe een actueel maatschappelijk probleem - ruim negentigduizend meldingen over verwarde mensen per jaar - (g)een menselijk gezicht krijgt. ‘Ik ben niet verward’, constateert Will nochtans stellig in deze film, die ongetwijfeld het nodige rumoer zal veroorzaken. ‘Júllie zijn verward.’
3. Daddy And The Warlord (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Mijn vader is een held. In zijn geboorteland Liberia probeerde hij jarenlang zijn idealen in de praktijk te brengen. Hij is nu eenmaal een echte wereldverbeteraar.
Tenminste, dat dacht journaliste/columniste Clarice Gargard, die zelf in Nederland opgroeide. Totdat ze ontdekte dat ‘daddy’ onderdeel was van het regime van Charles Taylor. En werd die, sinds de staatsgreep die hem in 1992 aan de macht bracht, niet in verband gebracht met gedrogeerde kindsoldaten, kannibalisme en misdaden tegen de menselijkheid?
Filmmaker Shamira Raphaëla volgt Clarice terwijl ze, bijna tegen beter weten in, klaarheid probeert te krijgen over de rol van haar vader in de voortdurende Liberiaanse burgeroorlog. Is hij werkelijk een man om trots op te zijn? Of heeft haar onvoorwaardelijke liefde als kind een eerlijke beoordeling van Martin Gargard altijd in de weg gezeten?
Daddy And The Warlord (52 min.) verstrekt dochterlief geen gemakkelijke antwoorden. En Raphaëla ziet zich soms genoodzaakt om Clarice Gargard ongemakkelijke vragen te stellen. Ze omkleedt de verhalen en ontdekkingen van haar hoofdpersoon bovendien met getuigenissen van slachtoffers over de gruwelen van de Liberiaanse oorlog.
De tone of voice, het unheimische geluidsdecor en de duistere kleurzetting van deze film (Nederlandse titel: De Waarheid Over Mijn Vader) zijn opvallend onheilszwanger. Alles wijst erop dat pa Gargard echt wat op zijn kerfstok heeft. De symboliek van een beeld waarin ‘Daddy’ zich achter tralies lijkt te bevinden, is bijvoorbeeld nauwelijks mis te verstaan.
Intussen blijft het de vraag of Clarice de waarheid over haar vader wil zien. Of ze die als dochter eigenlijk wel kán zien.
4. The Border Fence (donderdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Paal en perk. Nu! Met verkiezingen in aantocht is het voor sommige politieke partijen, waar ook ter wereld, heel verleidelijk om een opzichtige oproep tot law & order te doen. Bescherming van de (eigen) burger. Door Ons! Onder invloed van de stroom Syrische vluchtelingen in 2016 bepleiten politici in Tirol bijvoorbeeld een veel stringentere grensbewaking. Zeker als de zogenaamde Balkanroute lijkt te zijn afgesloten. Een hek moet er komen in het grensgebied tussen Oostenrijk en Italië, om ‘de vreemdeling’ buiten te houden.
Niet dat iemand in het gebied van een paar vierkante kilometer rond de Brennerpas ook maar iets tegen die vluchtelingen heeft. Het zijn tenslotte gewoon mensen. Je hoort het diverse Tirolers in The Border Fence (112 min.) zeggen. Vooral tegen zichzelf, zo lijkt het. Want zo nu en dan schemeren er wel degelijk vooroordelen door in hun verhalen. Een enkeling spreekt het ook gewoon uit. Zoals de vrouw achter de kassa van een tolweg. Tussen het teruggeven van wisselgeld door laat ze in niet te miskennen bewoordingen weten dat ze weinig heeft met al dat andere volk.
Niet dat Nikolaus Geyrhalter – op zijn Ulrich Seidls, zeg maar – alleen maar (verborgen) xenofoben aan het woord laat in deze verstilde film over het leven in grensgebied. Mensen van allerlei slag en kunne krijgen de ruimte om hun kijk op de mogelijke komst van vluchtelingen te geven; van de goedmoedige eigenaresse van een wegrestaurant tot een kritische vrachtwagenchauffeur, van nostalgische mannen die een Alpentop beklimmen tot een opvallend welbespraakte en links bevlogen boer, die onverholen kritiek op populistische politici uit.
Niet dat de filmmaker de discussie aangaat of zelf duidelijk stelling neemt. Hij spreekt zijn subjecten in hun natuurlijke habitat, zet hen daar letterlijk centraal en laat hen rustig uitpraten. Iets te rustig, naar mijn smaak. De documentaire is met bijna twee uur echt aan de lange kant en wordt soms langdradig. Daartegenover staat dat The Border Fence een intieme inkijk geeft in een kleine gemeenschap, waar tradities steeds weer nieuw leven krijgen en via radio en televisie permanent de rest van de wereld binnen sijpelt.
Het resultaat is een soms tragikomische film over kleine mensen in een niet te bevatten wereld, vervat in grootse, statige shots. De camera is net zo onbeweeglijk als de wereld die hij portretteert. En registreert tevens de heisa rond dat veelbesproken hek. Want komt dat er eigenlijk wel? En, helemaal absurd: waar is het nu?
5. De klassieker: Nummer 14 Johan Cruijff (YouTube)
Als Nummer 14 Johan Cruijff (85 min.) één verdienste heeft, dan is het dat de film uit 1973 de beste Nederlandse voetballer aller tijden in volle glorie laat zien. Johan Cruijff dartelt, kapt, draait, passt, protesteert, pingelt, hakt, versnelt, bikkelt, dirigeert, zet voor, provoceert, kopt, wijst, gaat neer én scoort. Natuurlijk. Altijd in beweging, vaak in slow-motion. En steevast begeleid door muziek: zwierige jazz of de lyrische themamuziek van Tonny Eijk (die eigenlijk alles uitdrukt wat er valt te zeggen over Cruijff).
‘Ik heb van mezelf nog nooit van zijn leven een hele goeie wedstrijd zien spelen', zegt hij tijdens een interview thuis in Vinkeveen, in de taal die zijn handelsmerk zal worden. 'Dus helemaal één goeie wedstrijd.' De jonge Cruijff wijdt uit: 'Je hebt ook heel vaak dat je voor jezelf een goeie wedstrijd gespeeld heb, maar dat niemand ziet dat je een goeie wedstrijd gespeeld hebt. Plus dat veel mensen zeggen: je heb wel goed gespeeld. Terwijl je in wezen niet goed gespeeld hebt.'
Ook prachtig: hoe Cruijff in deze film van sportjournalist Maarten de Vos (en zijn eigen schoonvader/zaakwaarnemer Cor Coster) thuis de Europa Cup 1-finale van Ajax tegen Inter Milan uit 1972 terugkijkt op televisie en (speciaal voor de documentaire) commentaar geeft bij de close-up beelden die van hem en zijn directe tegenstander, de ouderwetse mandekker Gabriele Oriali, zijn gemaakt. Hij spoelt de videoband zelfs even terug om te demonstreren hoezeer hij steeds, met onreglementaire middelen, in zijn spel wordt gehinderd.
De Cruijff van Ajax was dus al vóór zijn vertrek naar FC Barcelona in 1973 behoorlijk wereldwijs. Een betweter, zoals critici hem nog vaak zullen noemen. In deze klassieke sportfilm schemert daar zo nu en dan nog eens het jongetje Johan doorheen. Als hij over zijn, jong overleden, vader vertelt, bijvoorbeeld. Of voorgaat in een trip nostalgia door Betondorp, de wijk waar hij opgroeide en nu zijn moeder, pleegvader en jeugdvrienden tegenkomt. En die ene buurman, die nog altijd in zijn tuin zit te wroeten. Hij pakte vroeger regelmatig Johans bal af. Iets waar de Oriali’s van deze wereld hem om zouden gaan benijden.
Natuurlijk, naar hedendaagse maatstaven is Nummer 14 Johan Cruijff een tamelijk trage documentaire, die ogenschijnlijk willekeurig schakelt tussen interviews met de hoofdpersoon, achter de schermen-scènes en overvloedige wedstrijdbeelden. Tegelijkertijd is de film een wezenlijk onderdeel geworden van De Mythe Cruijff, het definitieve beelddocument over zijn Ajax-periode. Een nostalgisch stemmende weerslag bovendien van een tijd, waarin topsporters ineens een popsterrenstatus konden krijgen.
Johan Cruijff is natuurlijk een dankbaar onderwerp voor documentairemakers. The Last Match concentreert zich bijvoorbeeld op zijn jaren bij FC Barcelona en Johan Cruijff - En Un Momento Dado laat zien wat die bij gewone Catalanen hebben losgemaakt.
Tot besluit...
Tot zover de DocUpdate van deze week.
Verder gaat Sinan Can vanavond, 22.15 uur op NPO1, op zoek naar De Klas Van Elias, een Syrische jongen die sinds twee jaar met zijn ouders en zussen in Nederland verblijft. Sinan onderzoekt wat er is geworden van de andere kinderen op de laatste klassenfoto die van Elias is gemaakt in Syrië. Vanavond wordt deel 1 uitgezonden, volgende week maandag volgt het tweede deel.
Vanavond is op Canvas, ook om 22.15 uur, de documentaire Niks Meer Laten Liggen over de Nederlandse wielrenner Niki Terpstra te zien.
Zondag vertoont Canvas bovendien de hartverwarmende documentaire School Life, een heel fijn portret van twee getrouwde onderwijzers op een Ierse kostschool (en een prachtig pleidooi voor het belang van onderwijs in het algemeen).
Zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 500 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Onder de noemer Boeijen Bekijkt 't schrijf ik ook elke maand een bijdrage voor de website 2Doc.nl, de website voor de documentairefilms van de Publieke Omroep. Ditmaal over Uppers & Downers.
Volgende week in De DocUpdate: de vrouwen van Venserpolder, Koning Bibi en het Miami Showband-bloedbad.
Gegroet,
PS
Van komende woensdag tot en met donderdag 4 april vindt in Leuven Docville plaats. Op het Belgische festival zijn een groot aantal topdocumentaires te vinden. Via onderstaande link vind je besprekingen van twintig films die op Docville zijn te zien. Zoals Cold Case Hammarskjöld, Don't Be A Dick About It, Schapenheld, Three Identical Strangers, Jij Bent Mijn Vriend en Oscar-winnaar Free Solo.