De DocUpdate (25 september 2017)
1. Gaga: Five Foot Two (Netflix)
Afgelopen week moest Lady Gaga vanwege (fysieke) klachten haar Europese tournee afzeggen. Het klinkt cru, maar in wezen was dat bericht een passend vervolg op de documentaire Gaga: Five Foot Two (100 min.), die enkele dagen later op Netflix zou verschijnen. Het zorgde bovendien voor een nieuwsmomentje waarmee die film nog eens extra onder de aandacht kon worden gebracht.
Gaga's noodgedwongen pitstop levert ongetwijfeld ook ooit weer een nieuwe plaat of creatie op. Zo werkt dat in het door haar gecreëerde universum. Zoals de dood van haar 19-jarige tante Joanne, veertig jaar eerder, de basis vormde voor het album, waaraan de zangeres werkte tijdens de filmopnames voor deze intrigerende documentaire.
Die tante, waarmee Lady Gaga zich gaandeweg is gaan identificeren, levert de fly on the wall-film van Chris Moukarbel tevens een memorabele scène op als Gaga een aan haar opgedragen liedje voor het eerst laat horen aan Joannes moeder, haar eigen oma. Die wil alleen maar niet zo emotioneel worden als haar kleindochter waarschijnlijk had verwacht/gehoopt.
Als het bijbehorende album, tevens Joanne getiteld, enige tijd later uitkomt, is de naam van Gaga's tante inmiddels uitgewerkt tot een soort logo, dat is te vinden op billboards en trainingsjacks. Het innerlijk lijkt in Lady Gaga's wereld zo steeds volledig te worden veruiterlijkt.
De camera betrapt Gaga (de échte, welteverstaan) in de documentaire op haar kwetsbaarste momenten - en voor de liefhebbers ook topless. De echte Stefani Germanotta, een uiterst getalenteerde artieste, laat zich nochtans zelden zien in de voorstelling die Lady Gaga opvoert in Five Foot Two. Imago en identiteit zijn ogenschijnlijk helemaal door elkaar gaan lopen.
Het lijkt soms alsof ze geen idee meer heeft wie ze was, is of wil zijn. Of juist veel te goed. Als kijker zie je 't met een gevoel van opperste vervreemding aan. Alsof je met de armen over elkaar langs de kant van de weg staat te wachten tot dat gruwelijke ongeluk gebeurt, waaraan je je vervolgens kunt verlekkeren.
Deze film, waarin Lady Gaga zelf wordt opgevoerd als producer, is uiteindelijk niets minder dan een (onbedoeld) demasqué. Niet zozeer van de persoon Stefani Germanotta, als wel van de wereld waarvan zij het gloriërende, supergedreven of juist diepbedroefde middelpunt moet zijn. Het prinsesje dat, ondersteund door haar gedienstige hofhouding en joelende onderdanen, moet zien te overleven in Gagaland.
2. Vergeef Me Mijn Schulden (vanavond op NPO2)
In de beperking toont zich de meester. Vergeef Me Mijn Schulden (55 min.) bestaat voor negentig procent uit steeds weer precies dezelfde situatie: een Nederlander met een volledig uit de hand gelopen schuld meldt zich bij de rechter met de vraag of hij/zij terecht kan in de schuldsanering. Tussendoor krijgen enkele rechters de gelegenheid om hun werk toe te lichten. Dat is het.
In navolging van de veelbesproken en veelbekroonde documentaireserie Schuldig van Ester Gould en Sarah Sylbing, die nog steeds in zijn geheel online is te bekijken, duikt regisseur Ingeborg Jansen in de wereld die schuilgaat achter een flinke schuldenlast. Ze zet de camera op mensen die bereid zijn om drie jaar op het minimum te leven, om zo hun schulden kwijt te spelen.
Stilistisch doet de documentaire denken aan twee films van Suzanne Raes en Monique Lesterhuis: Sta Me Bij (een docu over de cliënten en medewerkers van de sociale dienst van Zutphen) en De Tegenprestatie (een film over de tegenprestaties die Rotterdammers moeten leveren voor een bijstandsuitkering, die werd bekroond met een Gouden Kalf).
Deze films handelen over gewone mensen die letterlijk plaatsnemen tegenover de overheid, die hen wil helpen, bijsturen of straffen. Hoewel de toonzetting van de gesprekken en zittingen varieert, van uiterst begripvol tot bijna denigrerend, is hun afhankelijke positie steeds min of meer hetzelfde; ze hebben (een deel van) de controle over hun leven uit handen moeten geven.
Vergeef Me Mijn Schulden houdt ons een spiegel voor: is onze wereld niet veel te groot en complex geworden om vat te kunnen houden op ons eigen, kleine leven? Én: zouden we ooit zelf daar kunnen belanden, overgeleverd aan het oordeel van een man of vrouw in toga?
3. Solitary: Inside Red Onion State Prison (woensdag op NPO2)
Achter klinische, blauwe deuren speelt zich een compleet mensenleven af. In een helverlichte cel van 2,5 bij 3 meter spenderen de gevangenen van de Red Onion State Prison 23 uur van elke dag. De luchtruimte, waar ze het resterende uur mogen doorbrengen is niet veel groter en al even hermetisch afgesloten. Een leven zonder uitzicht. Letterlijk.
Eenzame opsluiting, het moet de hel op aarde zijn. Solitary: Inside Red Onion State Prison (60 min.) van Kristi Jacobson is een treffende sfeerschets van het doodse leven in de extra beveiligde penitentiaire inrichting in Wise County, Virginia. Voor de meeste gedetineerden is hun (levenslange) celstraf een logische optelsom van de ervaringen in hun jeugd, die ook al een soort gevangenis moet zijn geweest.
Tegenover hen staan de cipiers die gewoon hun boterham proberen te verdienen in Red Onion, dat sinds de sluiting van de lokale kolenmijnen één van de belangrijke werkgevers in de directe omgeving is geworden. Een naargeestige plek, waar ze zichzelf en de mannen die ze bewaken van geweld, depressie en gekte proberen af te houden.
Over de hel van de isoleercel werd dit jaar nog een andere documentaire gemaakt, waarvan ik zelf enkele maanden geleden echt een beetje van slag was. In Last Days Of Solitary, nog steeds te zien op de website van de Amerikaanse publieke omroep PBS, worden enkele gedetineerden van de Maine State Prison tijdens en na hun gevangenschap gevolgd.
Zo brengen de filmmakers Dan Edge en Lauren Mucciolo tevens de (lange termijn) effecten van eenzame opsluiting in kaart. Het resultaat is een nachtmerrieachtige film, waarin je de gedetineerden soms letterlijk voor je ogen gek ziet worden.
Real life-horror dus, die je móet kijken (maar niet wilt zien) en die je vervolgens als een angstaanjagende koortsdroom blijft achtervolgen.
4. Echt Herman Koch (donderdag op NPO2)
De literatuurlijst op middelbare scholen moet onmiddellijk worden afgeschaft. Dat is niet mijn mening, maar die van Neerlands succesvolste schrijver Herman Koch. Als je iets moois de nek wilt omdraaien, zo is zijn stellige overtuiging, dan moet je het verplicht stellen op school.
In de boeiende documentaire Echt Herman Koch (52 min.) portretteert regisseur Pieter Verhoeff de eeuwige rebel, die ooit bekend werd via het satirische televisieprogramma Jiskefet en zich daarna toelegde op het schrijverschap.
Verhoeff kan daarbij putten uit prachtig beeldmateriaal (Herman Koch in een bandje, met (lang) haar en schmierend in obscure filmpjes en klassieke Jiskefet-scènes) en spreekt met (jeugd)vrienden zoals Michiel Romeyn, Frans Thomése en Griet op de Beeck.
Met hen probeert hij de enigmatische Koch te duiden. De hoofdpersoon zelf, 'een Mexicaanse sluipschutter' aldus Romeyn, komt voornamelijk aan het woord via voorgelezen boekfragmenten en publieke optredens in het kader van de Boekenweek. Vanaf de buitenkant probeert Verhoeff zo aan Kochs binnenkant te komen.
5. The Family I Had (npo.nl)
Op de valreep ontdekte ik gisteren een werkelijk fascinerende true crime-documentaire, die afgelopen zaterdag is uitgezonden op NPO3 en die beslist niet mocht inbreken in deze editie van De DocUpdate. Vandaar dat ik nog even gauw een stukje heb geschreven. De film is te bekijken via npo.nl.
The Family I Had (73 min.) vertelt het tragische relaas van de alleenstaande moeder Charity uit Texas, die in 2007 een ronduit verwoestend telefoontje krijgt. Haar dochtertje van vier Ella blijkt te zijn vermoord. De dader? Haar dertienjarige zoon Paris.
De gewelddadige dood van Ella vormt het startpunt van een troosteloos verhaal, dat als een virtuoze thriller wordt verteld. Elke keer als je denkt dat je de bodem van deze familietragedie hebt bereikt en het vervolg nu wel kunt uittekenen, sturen de co-regisseurs Katie Green en Carlye Rubin je een andere richting in en blijkt die bodem slechts een valluik naar een nieuwe laag misère.
Zo geeft The Family I Had je elke tien minuten een gigantische klap voor je kanis. Na bijna vijf kwartier zoek je bont en blauw, en met een niet meer zo gerust hart, je eigen veilige leventje weer op. Familieleden, die heb je inderdaad niet voor het uitkiezen.
6. De klassieker: Gods Of Brazil: Pelé And Garrincha (YouTube)
Ronaldo of Messi? Wie is de allergrootste? Of toch Cruyff, Maradona of Pelé? Geen zinnig mens zal in elk geval de naam Garrincha noemen. De Braziliaanse dribbelkoning met de kromme poten is al lang en breed vergeten.
Pelé en Garrincha, de helden van deze documentaire uit 2002 van Jean -Christophe Rosé, waren ooit de sterspelers van het Braziliaanse voetbalelftal dat in twaalf jaar tijd drie keer wereldkampioen werd. In een tijd, 1958 - 1970, dat voetbal nog in zwart-wit werd gespeeld en topspelers zoals Garrincha zich nog gewoon poedelnaakt onder de douche lieten filmen.
Toen het spel in de jaren zeventig letterlijk kleur kreeg, hadden spelers inmiddels de status van superster verworven. Gods Of Brazil: Pelé And Garrincha (70 min.) portretteert twee tegenpolen, waarvan de een, het aaibare supertalent van Santos, nét iets te goed en de ander, de ongepolijste volksjongen van Botafogo uit Rio de Janeiro, helemaal niet tegen die plotselinge roem bleek opgewassen.
Toen Pelé in 1970 zijn derde wereldtitel in de wacht sleepte, was zijn voormalige strijdmakker Garrincha al ten prooi gevallen aan een uiteindelijk dodelijke combinatie van drank, vrouwen en depressies. Deze film, waarin een wel erg dominante verteller een vergeten voetbaltijdperk laat herleven, doet je denken over hoe 't huidige helden als Ronaldo of Messi zal vergaan.
Hoe lopen ze er over twintig jaar bij? Als volledig doorgestreste toptrainers, als zelfingenomen beste stuurlui aan wal of wellicht toch als overjarige parvenu's met een levensgroot gat in de hand, de drang om alles steeds weer op het spel te zetten en/of een nooit te stillen honger of dorst?
De tijd, die Garrincha uiteindelijk inhaalde en Pelé nooit te pakken kreeg, zal het leren.
Tot besluit...
Het was echt dringen geblazen in De DocUpdate van deze week. De herhalingen van Mijn Bovenburen (morgen op NPO2) en The Fear Of 13 (donderdag op NPO2) zijn daardoor bijvoorbeeld buiten de boot gevallen.
Volgende week in De DocUpdate aandacht voor enkele documentaires die de NPO uitzendt in het kader van de Nationale Onderwijsweek, een docuserie over het tragische uithangbord van de Black Lives Matter-beweging Kalief Browder en een Nederlandse klassieker over het vrouwelijke schoonheidsideaal.
Gegroet,
Helmut
PS
De nieuwe documentaire No Stone Unturned van sterfilmer Alex Gibney (maker van veelbesproken documentaires over Scientology, Wikileaks en Apple-icoon Steve Jobs) gaat deze week alsnog in première. Eerder dit jaar werd de film over een aanslag in Noord-Ierland vanwege juridische strubbelingen nog teruggetrokken van het Tribeca Film Festival.