De DocUpdate (26 november 2018)
1. Doof Kind (vanavond, om 20.25 uur, op NPO2)
‘Ik heb de horende wereld niet nodig’, zegt Tobias de Ronde en voegt er, half grappend, aan toe: ‘Deaf Power!’ Via zijn broer Joachim en vader Alex, die de documentaire Doof Kind (71 min.) over hem maakte, is en blijft Tobias natuurlijk wel degelijk verbonden met de wereld van de horenden. Maar of hij er ook (nog) thuis hoort? Twintiger Tobias voelt zich inmiddels helemaal op zijn plek te midden van louter doven, bijvoorbeeld op de enige dovenuniversiteit van de wereld in Washington. ‘Het is mijn cultuur, mijn identiteit.’
Die zogenaamde dovenidentiteit is een terugkerend aspect in deze persoonlijke film van Alex de Ronde, waarmee hij zowel op het IDFA in Amsterdam als op het Belgische festival Docville de publieksprijs won. In hoeverre wordt die identiteit bedreigd door de komst van implantaten? Kinderen die nu met een gebrekkig gehoor worden geboren, krijgen direct een Cochleair Implantaat (CI). Als gevolg daarvan zou de gebarentaal, waarin Tobias floreert en die hem ook is gaan definiëren, wel eens helemaal verloren kunnen gaan. Dat gaat hem zichtbaar aan het hart.
En dan te bedenken dat het voor diezelfde Tobias en zijn familie ooit een onmogelijke keuze leek: een ‘normale’ middelbare school in Amsterdam of toch die speciale dovenschool in het verre Groningen? Hij koos uiteindelijk voor het hoge Noorden en bewees daar, ook aan zichzelf, dat doofheid niet per definitie een handicap hoeft te zijn. Soms heb je er zelfs uitgesproken voordeel van, vertelt hij op de hem kenmerkende lichtvoetige wijze. Bijvoorbeeld als je geen zin hebt om de tram te betalen. Je reist als dove overigens sowieso met korting.
Die nuchtere toon is kenmerkend voor de geboren verhalenverteller Tobias en deze ontroerende film over zijn leven. Terwijl er in de familie De Ronde toch ook voldoende drama is geweest: beestjes in mama’s borst bijvoorbeeld, ooit nog ongewild onderwerp van gesprek in de talkshow van Catherine Keyl. Vader en debuterend filmmaker Alex, in het dagelijks leven directeur van het Amsterdamse filmtheater Het Ketelhuis, kiest er echter voor om deze familietragedie niet te benadrukken en simpelweg zijn onvermijdelijke plek te geven in het leven van zijn opgroeiende zoon.
In Doof Kind versnijdt hij activiteiten van en interviews (in gebarentaal) met de inmiddels volwassen Tobias, zoals een nieuwe liefde en de daarmee gepaard gaande toekomstplannen, met oude familiefilmpjes, waarmee de weg naar zijn huidige, ogenschijnlijk tamelijk zorgenvrije bestaan in beeld wordt gebracht. Intussen komen actuele dilemma’s voor Tobias aan bod. Of hij bijvoorbeeld zelf een doof of horend kind wil? Het officiële antwoord is dat het niet uitmaakt, stelt hij onomwonden. Maar: ‘een olifant wil toch ook niet liever een tijgerwelpje?’
2. Dogs (Netflix)
Als je honden vooral associeert met zenuwslopend gehijg en gekef, geen enkel genoegen beleeft aan een snuffelende snuit in je kruis en bij elke dampende drol op straat direct het baasje ter verantwoording zou willen roepen, dan heb je natuurlijk helemaal niets te zoeken bij een documentaireserie genaamd Dogs (306 min.). Fout!
Zeker tweemaal, tenminste. Want de eerste twee afleveringen van deze reeks van Glen Zipper en Amy Berg over de trouwe viervoeter zijn meer dan de moeite waard. Heidi Ewing, die doorgaans een docuduo vormt met Rachel Grady en met haar al toppers als Jesus Camp en One Of Us afleverde, nam het ontroerende eerste deel voor haar rekening, waarin het Amerikaanse meisje Corrine en haar familie wachten op een hulphond. Als ze om het dier te trainen een aanval in scène zet, komt het wel heel dichtbij voor het meisje met epilepsie. Via haar nieuwe metgezel ziet ze voor het eerst zichzelf.
Regisseur Amy Berg (Deliver Us From Evil, Bhutto en West Of Memphis) bekommerde zich zelf om episode 2. In Berlijn portretteert ze de Syrische asielzoeker Ayham. Toen hij twee jaar geleden zijn land ontvluchtte, is zijn hond Zeus achtergebleven bij z’n vriend Amer. Vanuit de Syrische hoofdstad Damascus stuurt die regelmatig filmpjes van de hond door. Zo houdt Aymar contact met zijn huisdier én zijn vroegere leven. En dan vindt de student via Facebook een stichting die dieren redt uit Syrië en wordt er een plan gesmeed om Zeus te laten ontsnappen naar Europa.
De andere afleveringen voelen minder urgent, maar zijn ook zeker kijkbaar. In numero drie staat de hond van een Italiaans familierestaurant centraal, terwijl in het volgende deel enkele hondentrimmers worden gevolgd die deelnemen aan een wedstrijd in Pasadena. Maar hebben ze in Amerika hetzelfde idee over wat ‘schattig’ is als in de rest van de wereld? De een-na-laatste aflevering portretteert een gigantische opvang van straathonden op een idyllische plek in Costa Rica, waar niet alleen het welzijn van de dieren centraal staat. Het slotdeel concentreert zich op een groep Amerikaanse hondenredders. Een New Yorks gezin hoopt er na het overlijden van hun troeteldier een nieuwe huisvriend te vinden.
Op het eerste oog lijken het misschien verhalen over honden, maar in werkelijkheid zijn het natuurlijk gewoon verhalen over mensen. Mensen die in hun dier een steun en toeverlaat, de vervulling van hun eigen idealen of ambities of een herinnering aan thuis hebben gevonden. Zelfs een onverlaat die thuis Het Anti-Hondenboek van Hans Dorrestijn in de kast heeft staan, heeft zich er prima mee vermaakt.
3. Back To The Taj Mahal Hotel (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
‘Ik ga níet dood in een hotel’, zegt de man, die zichzelf even daarvoor een ‘professionele paranoïde’ heeft genoemd, heel stellig. Voor twijfel is geen ruimte. Hij werkt zelf in de beveiliging en denkt volgens eigen zeggen altijd na over wat er fout kan gaan, maar nu zit hij vast in het Taj Mahal Palace in Mumbai, dat in november 2008 plotseling wordt overmeesterd door terroristen. De gasten zitten als ratten in de val, in een Indiaas vijfsterrenhotel.
‘Wat zou MacGyver doen?’ vraagt een andere hotelgast zich af. ‘Wat zou The A-Team doen?’ Zo gaat ieder op zijn eigen manier om met de angst en onzekerheid die het uitzinnige geweld te weeg brengt. De een is doodsbang als er geweerschoten of knallen door de gangen van het luxueuze hotel galmen, een ander wordt volstrekt apathisch bij de gedachte aan wat er kan gebeuren.
Regisseur, en theatermaker, Carina Molier neemt vijf overlevenden van de geruchtmakende terroristische aanslag, die ruim 150 mensen het leven kostte, letterlijk Back To The Taj Mahal Hotel (70 min.). Voor de camera herbeleven ze de traumatische gebeurtenis, die een scharnierpunt in hun leven is geworden. Want hoe geef je de lichamelijke en psychische littekens een plek in je verdere bestaan? Wie heeft überhaupt bepaald dat jij wél verder mocht leven?
Het gevoel dat er iets staat te gebeuren wat groter is dan een mens eigenlijk kan dragen, drijft deze stemmige documentaire, die is opgebouwd rond de getuigenissen van vijf totaal verschillende mensen die sindsdien een herinnering delen. Met indringende beeld- en geluidsopnames van beveiligingscamera’s en zelf geschoten scènes in het hotel transporteert Molier de kijker naar de andere kant van de wereld en bijna tien jaar terug in de tijd, naar een nacht die ook tien jaar na dato nog steeds eindeloos lijkt te duren.
4. 't Is Goed Zo (omroepbrabant.nl)
Zelden zal een luchtig uitgesproken ‘doooeeeiii!’ zoveel lading hebben gehad. Het is de bezegeling van een allerlaatste ontmoeting. Enkele uren later zal één van de twee er niet meer zijn. Hij verkiest op 38-jarige leeftijd de dood. Vanwege ondraaglijk en uitzichtloos psychisch lijden. Zijn beste vriendin gaat door - moet door.
De aangekondigde euthanasie van de Tilburger Eelco de Gooijer, die in het najaar van 2016 uitgebreid de media haalde, en de nasleep daarvan voor zijn geliefden zijn vervat in de documentaire ‘t Is Goed Zo (52 min.) van Jesse van Venrooij, die de komende weken is te bekijken op de website van Omroep Brabant. Van Venrooij filmde Eelco's nabestaanden, maar was er ook bij toen de man, die zichzelf met veel zelfspot Hodor noemde, afscheid nam van dat voor hem zo moeilijke leven.
Over de film zelf, en dan met name de invalshoek en structuur ervan, is wel het één en ander op te merken, maar enkele beelden en scènes van met name die laatste dag blijven je nog wel even bij. Eelco's voicemailbericht bijvoorbeeld, waarmee hij postuum nog allerlei praktische mededelingen doorspeelt aan mensen die hem bellen. Of de plakkertjes op spullen in zijn huis, die bepalen wie straks wat krijgt. En de galgenhumor, waarmee De Gooijer, die was gediagnosticeerd met een vorm van autisme, tot het allerlaatst zijn eigen situatie en lot blijft becommentariëren.
En, natuurlijk, het begin van het einde. Als de dokter hem 'goede reis' wenst, zijn moeder die beer van een vent voor het laatst knuffelt en hijzelf nog eenmaal ''t Is goed zo' probeert te zeggen, de zin die een troostend mantra zal worden voor de mensen die hij achterlaat.
5. De klassieker: The Men Who Killed Kennedy (YouTube)
Waarom wordt topambtenaar Joris Demmink niet veroordeeld vanwege seks met minderjarigen? Wie zitten er écht achter de aanslagen van 11 september? En hoe komen ze erbij dat Jasper S. Marianne Vaatstra heeft vermoord? Samenzweringstheorieën te over. Alex Jones, de brulboei van het Amerikaanse Info Wars, heeft er zelfs een businessmodel in ontdekt. Met wilde verhalen over het pedonetwerk dat Hillary Clinton runde in een pizzeria en de natuurlijk volledig geënsceneerde school shooting in Newtown, kun je tegenwoordig een flinke smak geld verdienen.
Het ultieme complot van de moderne tijd dateert alweer van 55 jaar geleden. 22 november 1963, om precies te zijn. Toen werd de eenzaat Lee Harvey Oswald door een gigantisch samenwerkingsverband van (onder anderen) de CIA, Rusland, vice-president Lyndon B. Johnson, de maffia en Cuba ingezet als zondebok bij de moord op de Amerikaanse president John F. Kennedy. Althans, volgens enkele hardliners die zich in de geruchtmakende moordzaak hebben verdiept. De details zijn inmiddels een geheel eigen leven gaan leiden. De gemiddelde Amerikaan van middelbare leeftijd kan vast moeiteloos opdreunen wat de Zapruder-film, het Texas Book Depository en 'the grassy knoll' met elkaar van doen hebben en uitleggen hoe ook alweer die dekselse 'magic bullet'-theorie in elkaar steekt.
Het is een eindeloze zoektocht naar een nooit te vinden waarheid geworden, die anno 2018 nog steeds met nieuwe theorieën wordt gevoed. Een zoekopdracht op YouTube met de woorden 'jfk, 'conspiracy' en 'documentary' levert bijvoorbeeld talloze actuele hits op. De moord is een bron die werkelijk nooit lijkt op te drogen. Zelfs vanuit Nederland kwam er regelmatig input. Van Peter R. de Vries natuurlijk, die altijd een alibi heeft om een misdaad te onderzoeken, maar ook van een erkende complotdenker als Wim Dankbaar, die niet alleen in eigen land menigeen het leven zuur maakt. Voor de documentaire I Shot JFK heeft Dankbaar (die mij persoonlijk - origineel waar - ooit de huls heeft laten zien van de kogel waarmee Kennedy zou zijn neergeschoten) de moordenaar opgesnord: ene James Files, een beroepskiller van de maffia.
Nooit werd de moord op JFK echter uitputtender behandeld dan in de moeder aller samenzweringsdocumentaires: The Men Who Killed Kennedy (435 min.) van Nigel Turner, een negendelige serie over de (vermeende) coup d'état die in zijn geheel op YouTube is te vinden. De eerste twee delen werden in 1988 gemaakt voor de Britse televisiezender ITV, de andere episodes zijn later toegevoegd door The History Channel dat de serie adopteerde. De serie, die in 2003 werd afgerond, onderzoekt tot in detail de officiële lezing van de zogenaamde Warren Commission, introduceert nieuw bewijsmateriaal en spreekt met een indrukwekkende verzameling ooggetuigen, deskundigen, betrokkenen en erkende 'conspiracy buffs', die een carrière hebben opgebouwd rond de moord op JFK, zoals Cyril Wecht, Jim Garrison en Robert Groden (aan wie de Nederlander Kasper Verkaik in 2014 de documentaire Plaza Man wijdde).
Op gezaghebbende toon roepen de thematisch gegroepeerde afleveringen talloze vragen op. Intussen werkt de docuserie diverse geloofwaardige, minder geloofwaardige en totaal ongeloofwaardige theorieën uit over wat er is gebeurd op die fatale vrijdag in november 1963. De aldus geplaatste vraagtekens zijn ruim een halve eeuw na dato nog altijd niet allemaal vervangen door een punt of uitroepteken. En het is de vraag of dat ooit gaat gebeuren. Nog steeds zijn niet alle archieven geopend. In dat opzicht zouden er ook in de 21e eeuw best nieuwe delen voor The Men Who Killed Kennedy kunnen worden gemaakt. Ook omdat onze honger naar nieuwe complotten, zeker rond de moord op Kennedy, blijkbaar nauwelijks is te stillen.
Mag ik me tot slot, voor deze ene keer, een persoonlijke ontboezeming permitteren over mijn eigen relatie tot JFK? In deze blogpost van zo'n jaar of vijf geleden toon ik glashelder het verband aan tussen de moord op Kennedy, het huwelijk van mijn ouders én The Rolling Stones. Als je het wilt zien, tenminste…
Tot besluit...
Tot zover de DocUpdate van deze week. De stilte na de storm die IDFA heet. Hier vind je overigens alle prijswinnaars van het documentairefestival op een rij.
En op mijn eigen #IDFA2018-pagina vind je stukken over negentien IDFA-documentaires, waaronder persoonlijke favorieten als American Dharma, Three Identical Strangers en Genesis 2.0 en de kostelijke winnaar van de Audience Award, Don't Be A Dick About It.
De jubilerende website 2doc presenteerde intussen de beste (Nederlandse) documentaires van de afgelopen vijf jaar. Althans, de keuze van de kijkers. Als geboren betweter kan ik me daar slechts beperkt in vinden. Geen Satudarah: One Blood bijvoorbeeld. Of De Regels Van Matthijs. Ik zal ze binnenkort, hand op het hart, als klassieker opnemen in deze nieuwsbrief.
Verder startte Canvas afgelopen week met de vierdelige documentaireserie Jonestown: Terror In The Jungle, over hoe dominee Jim Jones zijn sekte naar de totale ondergang leidde. Vanavond wordt deel 2 uitgezonden.
Zonder tegenbericht verschijnt er overigens elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 400 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Volgende week in De DocUpdate in elk geval Wognum, een fraaie observerende documentaire over een gabber die klassiek pianist wil worden.
Gegroet,
PS
Etgar Keret - Een Waargebeurd Verhaal heeft een Internationale Emmy gewonnen. Ik had de documentaire van Stephane Kaas, Rutger Lemm en Marloes Blokker uit 2017 in eerste instantie gemist, maar heb dat later ingehaald. En dat raad ik iedereen aan: het is een heel speelse documentaire over een Israëlische schrijver van al even speelse korte verhalen. Inhoud en vorm komen perfect samen.