De DocUpdate (27 januari 2020)
1. Sakawa (dinsdag, om 22.25 uur, op NPO2)
‘Hoeveel dagen moet ik wachten voordat ik geld kan vragen?’, vraagt Ama, een alleenstaande Ghanese vrouw die net heeft geleerd hoe ze moet chatten en ‘I’m doing fine’ heeft getypt naar een wildvreemde vent in Engeland. Een week, meent Fi, een man die haar wegwijs maakt in de wereld van de digitale oplichting. Als het een goede vent is. Hooguit twee weken. ‘En hoeveel kan ik dan vragen?’ wil Ama nog weten. Zo’n vijftig dollar. Fi grinnikt: oh ja, de domste mannen van Engeland heten allemaal Peter.
Als Ama’s pogingen om een man in haar netten te vangen toch niet helemaal willen vlotten, vraagt ze advies aan een ervaren collega. Die laat haar een sexy foto op haar telefoon zien. Ama schrikt. ‘We gebruiken wat we hebben om te krijgen wat we willen’, zegt de vrouw zakelijk, waarmee ze deze documentaire van Ben Asamoah, een Belgische maker met Ghanese roots, meteen een soort motto meegeeft. Vanzelfsprekend wil de wereldwijze dame ook een percentage van de opbrengst als Ama’s onbeholpen pogingen om de man digitaal op te vrijen toch slagen.
Geld verdienen staat centraal bij de hoofdpersonen van Asamoahs debuutfilm Sakawa (77 min.). Westerlingen zijn er om helemaal leeg te trekken, zonder scrupules. Hun oude computers, gedumpt op een vuilnisbelt in Ghana, kun je plunderen op zoek naar gegevens. Via Google Maps is vervolgens te zien hoe en waar ze wonen. En daarna zijn ze met een nepprofiel van een aantrekkelijke dame en geveinsde zwoele stem telefonisch relatief eenvoudig het hoofd op hol te brengen. Waarna de geldstroom vanuit Europa of de Verenigde Staten, idealiter, op gang kan komen.
De werkelijkheid is echter weerbarstiger dan de theorie. Zijn de verhoudingen tussen dader en slachtoffer wel zo eenvoudig als ze in eerste instantie lijken? En waarom verlaten de kille laaielichters zich op plaatselijke predikers en voodoopriesters, die net zo goed van zwendel zijn te betichten? Asamoah observeert zijn subjecten in deze intrigerende film zonder hun gedrag te be- of veroordelen en toont op die manier het andere/echte gezicht van die veel gevreesde Afrikaanse internetoplichters.
2. Pandemic: How To Prevent An Outbreak (Netflix)
Er komt gegarandeerd een nieuwe mutatie van het griepvirus aan, stelt expert Dennis Carroll van de Amerikaanse hulporganisatie USAID. Dit kan bovendien met gemak honderden miljoenen slachtoffers maken. Niet alleen door de dodelijke ziekte zelf, maar ook door de bijbehorende ontwrichting van de samenleving. Ga maar na: de Spaanse Griep van 1918 maakte al meer slachtoffers dan de Eerste en Tweede Wereldoorlog samen: ergens tussen vijftig en honderd miljoen mensen. En sindsdien is de wereld echt véél dichter bevolkt en toegankelijker geworden.
Wetenschappers als Carroll en artsen zoals Syra Madad, die ooit nota bene door de Hollywood-blockbuster Outbreak een fascinatie voor dodelijke virussen ontwikkelde, zijn in de zesdelige docuserie Pandemic: How To Prevent An Outbreak (282 min.) in een voortdurende ratrace verwikkeld met (nieuwe) besmettelijke ziektes: of het nu gaat om SARS en de vogelgriep of om Ebola en het coronavirus, dat afgelopen week de kop opstak in China.
De serie is breed opgezet en portretteert gedreven doktoren en wetenschappers uit alle windstreken; van een gepassioneerde arts die in een overvol ziekenhuis in India lijders aan varkensgriep probeert te redden tot de ambitieuze leiders van een test met varkens in Guatemala. Tegenover hun pogingen om virussen op te sporen, preventieve maatregelen doorgevoerd te krijgen of een universeel vaccin te ontwikkelen staan overtuigde anti-vaxxers uit Oregon, die uit principiële en praktische overwegingen weigeren om hun kinderen te laten inenten.
Pandemic begeeft zich zo in de frontlinie van de oorlog tegen virussen, die op alle mogelijke manieren wordt uitgevochten. Waarbij gewone mensen, die net als iedereen worstelen met hun gezin, geld en geloof, voor niets minder dan het lot van de mensheid, of op zijn minst één enkel mens, boven zichzelf proberen uit te stijgen. Het resultaat is interessant en informatief, maar wordt zelden zo meeslepend als de thematiek wellicht doet vermoeden.
3. Artemis: Het Oneindige Kwartet (zaterdag, om 23.05 uur, op NPO2)
‘Ik denk dat we in deze samenstelling nog heel lang samen hadden kunnen spelen’, stelt cellist Eckart Runge, één van de oprichters van het Artemis Kwartet. ‘Daar ben ik vast van overtuigd. Het was de ideale combinatie van mensen in een strijkkwartet. Maar er hing toen al een schaduw over de groep.’
Het toonaangevende Duitse strijkkwartet krijgt in 2015 de grootste dreun uit haar dertigjarige bestaan te verwerken: altviolist Friedemann Weigle maakt na een jarenlange depressie een einde aan zijn leven. In Artemis: Het oneindige kwartet (52 min.) vertellen de leden van het ensemble aan Hester Overmars hoe ze verder zijn gegaan.
Hun persoonlijke ontboezemingen worden kracht bijgezet met overrompelende klassieke muziek, waarin de rijke historie van het gelauwerde kwartet doorklinkt. En dan, als de verhoudingen weer lijken hersteld, dient zich toch de vraag aan hoe ze samen verder gaan - of ze überhaupt samen verder kunnen. Als muzikant, maar ook als mens.
Die keuze vormt de vanzelfsprekende ruggengraat van dit fraaie psychologische portret van een select groepje mensen, die zichzelf ooit tot elkaar hebben veroordeeld. Een relaas van samen sterk staan, elkaar kwijtraken en op de één of andere manier tóch doorgaan. Waarbij uiteindelijk niemand groter blijkt dan het Artemis Kwartet.
4. Where's My Roy Cohn? (Ziggo)
Where’s My Roy Cohn? (98 min.), schijnt Donald Trump nog wel eens te roepen als er een smerig klusje opgeknapt moet worden. Roy Cohn (1927-1986) was de spreekwoordelijke bullebak, die letterlijk over lijken ging om zijn cliënt te dienen. Een soort ‘Moszkowicz from hell’, met verdacht weinig respect voor de wet. En een man die intussen consequent aan ‘the wrong side of history’ belandde.
Bij het proces dat leidde tot de ter dood veroordeling van de Amerikaanse communisten Julius en Ethel Rosenberg, bijvoorbeeld. Of als rechterhand van senator Joe McCarthy, die een heksenjacht op vermeende communisten ontkende, het zogenaamde McCarthyisme. In een consigliererol voor de New Yorkse maffia ook. Én als een soort peetvader voor de jonge Donald Trump, die Cohns parool ‘als ze jou slaan, sla ze dan tien keer zo hard terug’ sindsdien volledig heeft verinnerlijkt.
Matt Tyrnauer portretteert het larger than life-personage Cohn met familieleden, geliefden, collega’s, journalisten en ‘dirty trickster’ Roger Stone, die de kneepjes van het vak kreeg bijgebracht door de diabolische Cohn en in de afgelopen jaren zelf als klusjesman voor Donald Trump fungeerde. Zij strooien met spraakmakende verhalen en smeuïge anekdotes, die door Tyrnauer met de nodige zwier aan fraai archiefmateriaal zijn geknoopt en met bombastische muziek worden opgediend.
Where’s My Roy Cohn? stevent uiteindelijk af op een tragische climax als de (niet al te) stiekeme homoseksueel ten prooi valt aan de meest gevreesde ziekte van zijn tijd. In dat kader zal hij na zijn dood nog worden vereeuwigd in het vermaarde theaterstuk Angels In America. Dit boeiende portret toont bovendien aan hoe invloedrijk de rücksichtslose Cohn is geweest. Ruim dertig jaar na zijn dood werpt hij nog altijd een schaduw over het hedendaagse Amerika, waar zijn voormalige protegé het zowaar tot president geschopt heeft.
5. De klassieker: The Cove (Videoland)
Als Walt Disney een eigen dier had mogen ontwerpen, dan zou het vast lijken op een dolfijn. Een aaibaar, gewillig en uiterst intelligent wezen. Geen mens zou zo’n dier kwaad willen doen. Toch vindt er een levendige jacht plaats op dolfijnen. Vanuit het Japanse Taiji worden voor grof geld exemplaren geleverd aan dolfinaria zoals Sea World. En daarnaast is er een geheimzinnige baai, waar de dieren die ongeschikt zijn voor de amusementsindustrie een gruwelijk lot wacht.
In het kielzog van activist Ric O’Barry, een man die jarenlang als dolfijnentrainer werkte voor de klassieke televisieserie Flipper en gaandeweg tot de conclusie kwam dat dolfijnen in gevangenschap nooit gelukkig kunnen zijn en beschermd moeten worden, formuleert filmmaker Louie Psihoyos in de activistische documentaire The Cove (91 min.) uit 2009 een aanklacht tegen de wereldwijde handel in en slacht van dolfijnen, een edelmoedig dier dat menselijke gedachten en gevoelens wordt toegedicht.
Daarvoor duikt Psihoyos in de schimmige wereld van de internationale dolfijnhandel én stelt hij een ‘Ocean’s Eleven’-achtig team samen, dat met geavanceerde verborgen camera’s probeert vast te leggen hoe de dolfijnen in die Japanse inham aan hun einde komen. ‘De dolfijnenslachting in Taijii begint altijd in september’, meldt de film na de indringende slotscène, waarbij het water in de Japanse inham letterlijk bloedrood kleurt. Tenzij wij er een eind aan maken.’ Nee: ‘Tenzij JIJ er een eind aan maakt.’
The Cove, beloond met een Oscar voor beste documentaire en talloze andere filmprijzen, hamert die boodschap erin met een bijna karikaturale verdeling tussen helden en slechteriken, dik aangezette muziek en een Disney-achtige benadering van de dolfijn – een dier dat (blijkbaar) te verfijnd is om als een willekeurige koe of varken te worden gedood, gegeten en verhandeld. Subtiel is anders, maar de boodschap bereikte zo wel een groot publiek.
In Japan veroorzaakte met name het beeld van Japanse dolfijnenjagers als niets ontziende dierenbeulen voor de nodige controverse. In 2015 volgde zelfs een tegendocumentaire: Behind The Cove, een film die vanuit het perspectief van de vissers uit Taiji wordt verteld.
Tot slot
Tot zover de DocUpdate van deze week.
Vanaf dinsdag is op Canvas de serie Tricky Dick, over een andere Amerikaanse president die een impeachmentproces aan zijn broek kreeg, te zien. Op donderdag wordt op die zender Jacquel Brel, Fou De Vivre uitgezonden. En zondag vertoont Canvas Girl In Return, een schrijnende film over een adoptie die helemaal fout loopt.
Woensdag wordt op NPO2 Toen Ma Naar Mars Vertrok herhaald.
PS
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 850 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO en andere platforms. Schrijf je hier in.