De DocUpdate (3 juni 2019)
1. Jij Bent Mijn Vriend (vanavond, om 20.25 uur, op NPO2)
‘We kijken allemaal naar dezelfde maan’, doceert Juf Kiet. ‘Of je nu in Syrië bent of in Australië of in Amerika. Als je naar de maan kijkt, is dat dezelfde maan voor iedereen.’ De hoofdpersoon van de vorige documentaire van Peter en Petra Lataster, publieksfavoriet en Gouden Kalf-winnaar De Kinderen Van Juf Kiet, is wederom prominent aanwezig in opvolger Jij Bent Van Mijn Vriend (77 min.). De absolute hoofdrol is echter voorbehouden aan een klein Macedonisch jongetje: Branche.
De maan is nog goed zichtbaar als hij wordt gewekt door zijn ouders. De zesjarige Branche wil niet naar school. Je moet, zeggen zij. Nederlands leren en vrienden maken. Hij komt terecht in de migrantenklas van Juf Kiet, op een basisschool in het Brabantse Hapert. Het huilende jongetje heeft tijd nodig om er zijn plek te vinden. Naast een aaibaar kereltje uit Syrië, dat natuurlijk zijn eigen geschiedenis met zich meebrengt.
De Latasters observeren hoe Branche via zijn nieuwe vriendje en onder de hoede van zijn attente juf aardt binnen de klas (en het vreemde land waar hij, door het werk van zijn ouders, terecht is gekomen). De camera blijft net als bij De Kinderen Van Juf Kiet, waarvan deze film een spinoff is, op ooghoogte van de kinderen en kijkt hen liefst recht in het gezicht. Want dit is hun verhaal. De volwassenen – juf Kiet en later meester Wout – zijn niet meer dan figuranten.
Het verhaal van Branche en zijn wisselende vriendjes wordt sober en met oog voor detail verteld. Zonder interviews en met spaarzaam, maar bijzonder effectief gebruik van muziek. De kinderen moeten het werk doen – en doen dat ook. Via hen wordt zichtbaar dat vriendschap, en zoiets elementair menselijks als empathie, kan én moet worden geleerd. In die zin fungeert deze hartverwarmende film tevens als tegengif tegen de hedendaagse tijd, waarin ongebreideld egoïsme en navrant narcisme regelmatig de toon lijken te zetten.
2. After Maria (Netflix)
Volgens Donald Trump moeten de inwoners van Puerto Rico niet zo zeuren. Bijna anderhalf jaar nadat orkaan Maria, op 17 september 2017, het halve eiland verwoestte, tweette de Amerikaanse president op karakteristieke wijze: ‘Puerto Rico got 91 Billion Dollars for the hurricane, more money than has ever been gotten for a hurricane before, & all their local politicians do is complain & ask for more money. The pols are grossly incompetent, spend the money foolishly or corruptly, & only take from USA....’
De inwoners van het eiland, officieel onderdeel van de Verenigde Staten, weten wel beter. Een groot deel van Puerto Rico’s bewoners zit, bijna twee jaar nadat Maria hun huis en bezit wegspoelde en enkele duizenden dodelijke slachtoffers maakte, nog altijd zonder woning en/of elektriciteit of is noodgedwongen verhuisd naar het Amerikaanse vasteland. Als inwoners van een voormalige kolonie voelen ze zich opnieuw behandeld als tweederangs burgers.
In de korte documentaire After Maria (37 min.) volgt Nadia Hallgren drie ontheemde vrouwen, die in New York zijn beland en daar uit hun tijdelijke opvanghuis lijken te moeten vertrekken. De periode dat de officiële Amerikaanse rampenorganisatie FEMA een poot voor hen kan/mag uitsteken zit er bijna op. Er moet zelfs worden bekeken of ze voldoen aan de voorwaarden om te worden toegelaten tot de daklozenopvang. Anders staan de orkaanslachtoffers letterlijk op straat.
Dat vooruitzicht, gepaard aan het verlangen naar het thuis dat ze ooit hadden, zorgt voor emotionele taferelen in deze aardige film, die laat zien dat een (natuur)ramp vrijwel nooit alleen komt.
3. Samar, Vliegen We Of Vallen We? (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
‘Hoe heet dat boek ook alweer met die gorilla?’ vraagt een jongen met lang rastahaar aan het gezelschap waarmee hij ‘s avonds gezellig wat zit te drinken. ‘Ismaël’, antwoordt een ander. De borrelaars behoren tot de nieuwe generatie van de ‘sociaal-anarchistische kibboets’ Samar. De jongen vervolgt: ‘In het begin heeft hij het over de mensheid. En daarin vergelijkt hij die met proberen te vliegen door van een rots af te springen. In het begin denk je nog dat je vliegt, maar tegen de tijd dat je beseft dat je valt in plaats van vliegt is het al te laat.’
Hij kijkt naar de anderen: ‘Hebben we dat punt bereikt?’ Zij snappen direct wat de jongen bedoelt. Het verhaal is een treffende metafoor voor hun eigen leefgemeenschap, die in 1976 werd opgericht door een verzameling gelijkwaardige partners. Zij wilden zonder hiërarchie gaan leven. De kibboets is inmiddels flink aan het vergrijzen, heeft te maken met een richtingenstrijd en kampt met een behoorlijke schuld. Ofwel: Samar, Vliegen We Of Vallen We? (53 min.). Daarbij is het de vraag of ze strikt moeten vasthouden aan hun oude idealen of ook nieuwe invloeden, en de bijbehorende bewoners, moeten toelaten.
De verwikkelingen in de Israëlische woongroep doen sterk denken aan hoe het er in een gemiddelde Nederlandse commune of leefgemeenschap aan toe gaat: de praktijk van het samenleven blijkt nogal eens weerbarstiger dan de theorieën daarover. Bij belangrijke beslissingen mogen/moeten bijvoorbeeld alle honderd bewoners meestemmen. De huisvergaderingen dreigen daardoor stroperige, soms moedeloos makende marathonsessies te worden, waarin de echte vergadertijgers uiteindelijk zegevieren. ‘We gaan nu stemmen of we via een referendum gaan stemmen’, klinkt het op een gegeven moment. Het is niet bedoeld als grap. Even later gaan de stembriefjes rond.
Het leven in een groter sociaal verband vereist serieuze inspanning, continue afstemming en soms ook een olifantenhuid, laat filmmaker Dikla Zeidler in deze sfeervolle documentaire zien. Ze observeert de bewoners van het ‘sociaal laboratorium’ rond de dadeloogst, de voornaamste inkomstenbron van de kibboets die al enige tijd onder druk staat, en gaat in gesprek met drie van hen (een oudgediende die streng in de leer blijft, een ‘realo’ met een praktische instelling en een aspirant-bewoner die het vooral een fijne woonplek vindt en bovendien nog moet worden goedgekeurd door de huisvergadering).
Het is alsof je als kijker ongegeneerd naar binnen mag gluren bij de buren. En zoals bij elk sociale eenheid komt er soms kunst- en vliegwerk aan te pas of moet er worden gepraat als brugman om de boel bij elkaar te houden. Want samenleven, ook vanuit een maatschappelijk ideaal, is en blijft inderdaad een kwestie van vallen, weer opstaan en opnieuw proberen te vliegen...
4. Morir Para Contar (Netflix)
In brandhaarden als Syrië, Rwanda en Bosnië stellen ze hun leven in de waagschaal voor een hoger ideaal: de wereld informeren over geweld, onrecht en misdaden tegen de menselijkheid. Dat ze daarbij zelf het gevaar lopen om tegen een verdwaalde kogel te lopen of op een ontploffende bom te gaan staan, moeten oorlogsjournalisten en -fotografen op de koop toe nemen.
‘Ik heb veel geluk in mijn leven omdat de mensen die van me houden dat doen op de mooiste, meeste radicale manier: door mij vrij te laten’, zegt journalist David Beriain in Morir Para Contar (88 min.). ‘Ondanks dat dat voor mijn ouders, mijn broer, mijn vrienden en in het bijzonder mijn vrouw betekent dat ooit de telefoon kan gaan en de beller kan zeggen: David komt niet terug.’
In deze onderhoudende documentaire spreekt Hernán Zin, die twintig jaar lang van oorlog naar oorlog zwierf, met vakgenoten over de voetangels en klemmen van hun professie. ‘Angst is nodig’, stelt Carlos Hernández bijvoorbeeld. ‘Als we geen angst hadden, zouden we de eerste dag in een oorlogsgebied sterven. Een angst die we onder controle moeten krijgen en moeten doseren. We moeten ermee leren leven om dagelijks te kunnen werken in een oorlog.’
Zin illustreert hun bespiegelingen en herinneringen aan gestorven collega’s met impressies van enkele concrete oorlogssituaties waarin zij zich staande moesten houden. Zijn eigen verhaal fungeert als verbindende factor: sinds een incident in Afghanistan in 2012 zit hij helemaal in de knoop met zichzelf. Met deze film (Engelse titel: Dying To Tell) probeert de Spaanse filmmaker vat te krijgen op het risicovolle vak dat hem heeft gemaakt tot wie hij is - en wil hij er tegelijkertijd los van komen.
5. The Reagan Show (zondag, om 22.25 uur, op Canvas)
Met de wijsheid van nu, ruim twee jaar in het tumultueuze presidentschap van Donald Trump, lijkt zijn Republikeinse voorganger George W. Bush, de president die onder valse voorwendselen de oorlog in Irak startte, bijna een toonbeeld van nuance en beschaving. De statuur van hun beider voorbeeld Ronald Reagan heeft in Amerika zelfs mythische proporties aangenomen.
Toentertijd werd vanuit Nederland en de rest van de wereld vaak smalend gesproken over de gewezen acteur die na enkele termijnen als gouverneur van Californië in 1980 het presidentschap bemachtigde. We waren met zijn allen in een slechte B-film verzeild geraakt, zo was de vaste overtuiging van ieder weldenkend mens, waarin Ron en zijn eveneens acterende vrouw Nancy een ‘all american first couple’ speelden in de Hollywood-versie van wat eens Washington was.
Hoewel we sindsdien veel milder zijn gaan kijken naar The Reagan Show (71 min.) bleek die karakterisering achteraf bezien niet eens zo heel ver bezijden de waarheid. Al was Reagan, door Jacobse en Van Es steevast aangeduid als Roland Regen, bepaald niet (alleen) de kluns die menigeen in hem meende te zien. Op zijn minst kon hij doorgaan voor een begenadigde communicator, die erin slaagde om zijn land, of althans de rechterflank daarvan, weer wat zelfvertrouwen aan te praten na Vietnam, Watergate en het debacle rond de bevrijding van gegijzelde Amerikanen in Iran.
‘Tijdens m’n ambtsperiode heb ik me af en toe afgevraagd’, vertelt Reagan tijdens zijn afscheidsinterview als president in 1988, ‘hoe je het werk kunt doen als je géén acteur bent geweest.’ Daarmee levert hij zelf het startschot voor deze documentaire over hoe beeldvorming letterlijk een essentieel onderdeel van zijn regeringsperiode vormde: The Reagan Show, die dagelijks vanuit het Witte Huis werd opgevoerd voor een miljoenenpubliek.
De eerste echte televisiepresident Reagan leverde evenveel beeldmateriaal af als zijn vijf voorgangers tezamen. Daar had hij zelfs een officieel vehikel voor: WHTV (White House television). Deze slimme film van Pacho Velez en Sierra Pettengill is grotendeels gebaseerd op WHTV-opnames: geënsceneerde activiteiten, photo ops en interviews met Reagan – met bijzondere aandacht voor wat er vóór en na de opnames en achter de schermen gebeurt. De achterkant van het ideaalbeeld van ‘The Happy Warrior’, dat door het PR-team werd gecreëerd, waar journalisten, critici en opponenten uiteindelijk nooit helemaal vat op kregen.
Met louter bestaand materiaal, alleen ondersteund door verbindende teksten, brengen Velez en Pettengill prachtig in beeld hoe alles in het werk wordt gesteld om Reagan, ook tijdens een internationale crisis of opstekende mediastorm, te portretteren als de onverzettelijke leider: Ronnie als ferme onderhandelaar met de Russen, als ultieme cowboy op zijn edele ros of als goedmoedige scoutingsleider op een kinderkamp. Waarbij de rasacteur Reagan voortdurend laat zien dat hij over de charme en discipline beschikt die de huidige president ten enenmale ontbeert.
6. De klassieker: The Yes Men (YouTube)
Als je de grootst mogelijke onzin maar op gezaghebbende toon verkondigt, is die vaak nauwelijks te onderscheiden van de enige echte waarheid. Voorbeelden in de politiek en media te over. Zelden is dat basisidee echter doeltreffender én grappiger in de praktijk gebracht dan door The Yes Men, twee antiglobaliseringsactivisten die zich in het openbaar met veel succes voordoen als hun strak in het pak zittende, ideologische opponenten.
Het is allemaal begonnen met het bemachtigen van een internetdomeinnaam die op het eerste gezicht van de toenmalige Amerikaanse president George W. Bush lijkt te zijn. Daarop plaatsen Jacques 'Andy Bichlbaum' Servin en Igor 'Mike Bonanno' Vamos een officieel ogende website en doen het in hun ogen werkelijke beleid van de Republikeinse politicus uit de doeken. Als Bush in interviews vervolgens met die pijnlijke waarheden wordt geconfronteerd, realiseren The Yes Men (82 min.) zich dat ze hun modus operandi hebben gevonden.
Met de website www.gatt.org, een domeinnaam die van de wereldhandelsorganisatie WTO had kunnen zijn, boren de beroepsactivisten vervolgens opnieuw een publicitaire goudmijn aan. Gewiekst fabriceren ze een ogenschijnlijk authentieke website voor de World Trade Organization, een organisatie die zij beschouwen als een zielloze spreekbuis van Het Grote Geld. Niet veel later stromen de verzoeken, klachten én uitnodigingen binnen. En met name die invitaties zijn natuurlijk onweerstaanbaar voor The Yes Men, die maar wat graag in de openbaarheid treden met hun satirische statements.
Nadat Bichlbaum bij een congres in Salzburg als 'officiële' WTO-vertegenwoordiger een bevlogen betoog heeft gehouden over het aan de hoogste bieder veilen van stemmen bij de Amerikaanse verkiezingen, om zo het hopeloos inefficiënte stemsysteem te verbeteren, krijgt hij geen enkel weerwoord. De seminargangers horen het onbewogen aan en lijken hem volstrekt serieus te nemen. Daarmee is het hek definitief van de dam en krijgen de plannen van The Yes Men een steeds doldriester karakter.
De filmmakers Chris Smith, Dan Ollman en Sarah Price leggen bijvoorbeeld met zichtbaar plezier vast hoe het ‘management leisure suit’, waarmee de topman van een multinational gemakkelijk zijn werknemers in ontwikkelingslanden in de gaten kan houden en toch lekker kan ontspannen, wordt ontwikkeld en gepresenteerd. Het ontwerp, een gouden pak waarop een enorme fallus met beeldscherm is bevestigd, wordt met verbazing begroet en gretig opgepikt door de media - essentieel voor de Yes Men-strategie.
Zo steken ze in deze activistische documentaire uit 2003, die met The Yes Men Fix The World (2009) en The Yes Men Are Revolting (2014) vooralsnog twee sequels heeft gekregen, uitbundig de draak met de neoliberale mindset, waarbinnen uiteindelijk alles z'n prijs heeft. Waarom is hongersnood in ontwikkelingslanden een probleem? staat er bijvoorbeeld bloedserieus op de powerpoint van een Yes Men-presentatie over de Reburger, een (meermaals) gerecyclede hamburger. Waarna een even ontluisterend als dolkomisch betoog volgt over hoe voedselgebrek voor eens en altijd uit de derde wereld kan worden geholpen.
Tot besluit...
Tot zover de DocUpdate van deze week. Donderdag wordt nog Where To Invade Next van Michael Moore herhaald op NPO3.
Bovendien start donderdag ook de herhaling van de fas-ci-ne-ren-de documentaireserie The Fourth Estate over hoe The New York Times verslag deed van het eerste presidentsjaar van Donald Trump.
Zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop 600 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Onder de noemer Boeijen Bekijkt 't schrijf ik ook elke maand een bijdrage voor de website 2Doc.nl, de website voor documentairefilms van de Publieke Omroep. Ditmaal: Groter Dan Het Leven Zelf.
Volgende week in De DocUpdate: de enige echte Schapenheld, het eerste jaar van Vladimir Poetin als Russisch president en de beschermvrouwe van 's werelds chimpansees, Jane Goodall.
Gegroet,
PS
De egodocumentaire Camino: A Feature Length Selfie, waarin Martin de Vries met z'n smartphone zijn pelgrimstocht naar Santiago de Compostela documenteert, gaat donderdag in première in de Nederlandse bioscoop.