De DocUpdate (3 september 2018)
1. De Achtste Dag (vanavond, om 20.25 uur, op NPO2)
Er zit letterlijk geen enkele vrouw in de documentaire De Achtste Dag (92 min.). Alleen maar mannen. Gezamenlijk moesten die, op het moment dat de financiële crisis van 2008 ontbrandde, het bankroet van de Belgisch-Nederlandse systeembank Fortis zien te voorkomen. Een crisis die, zo zou je kunnen betogen, door typisch mannengedrag was veroorzaakt.
Ze kijken recht in de camera, de mannen die dat klusje toen klaarden. Ze dragen namen als Wouter Bos, Yves Leterme, Nout Wellink, Didier Reynders, Mervyn King en Jean Claude Trichet. En bekleedden officiële functies zoals premier, minister van financiën en president van de centrale Europese Bank. Tien jaar na dato leggen ze verantwoording af voor hun handelingen toen het water hen, en ons, aan de lippen stond.
Deze film van Yan Ting Yuen en Robert Kosters doet denken aan de documentaires van Brian Lapping, die geopolitieke gebeurtenissen reconstrueert met de hoofdrolspelers. Ook De Achtste Dag bestaat voor het leeuwendeel uit zitinterviews met politieke kopstukken, die smaakvol zijn aangekleed met archiefmateriaal en figuratieve beelden. De turbulente acht dagen in het najaar van 2008, waarin Nederland en België achter de schermen soms recht tegenover elkaar kwamen te staan, komen tot leven.
De acute crisis werd met het nodige kunst- en vliegwerk bezworen, maar het achterliggende gevaar is tien jaar later nog altijd niet verdwenen, zo constateren ze stuk voor stuk. Het haantjesgedrag dat de bancaire sector, en de financiële wereld in het algemeen, in de afgrond dreigde te storten, doet nog altijd opgeld. In die zin kan De Achtste Dag gerust als een waarschuwing worden opgevat. Zolang de machomores onaangetast blijft, lijkt elke vorm van regelgeving nog altijd kansloos.
2. The Most Unknown (Netflix)
Het uitgangspunt van deze documentaire schept een helder kader, maar legt de maker tegelijkertijd een serieuze beperking op. The Most Unknown (92 min.) is het gevolg van een experiment. Regisseur Ian Cheney heeft een keten van blind dates tussen negen wetenschappers gearrangeerd; A ontmoet B, die op bezoek gaat bij C, die op zijn beurt D opzoekt... Totdat de cirkel rond is en A de laatste in de rij, bolleboos numero negen, te gast heeft gehad.
Onderweg raken de wetenschappers in gesprek met elkaar; de natuurkundige en de psycholoog, een neurowetenschapper met een gedragsonderzoeker. Ze delen hun fundamentele onderzoeksvragen en gaan op zoek naar overeenkomsten en verschillen. Dat resulteert in amusante ontmoetingen, een aardig inkijkje in verschillende disciplines en al met al ook een boeiend overzicht van actuele ontwikkelingen binnen de hedendaagse wetenschap (dat er bovendien vaak geweldig uitziet, met enerverende experimenten in grotten, op bergtoppen of bij een apengemeenschap, verspreid over de hele wereld).
Tegelijkertijd zorgt de gekozen vorm ervoor dat The Most Unknown steeds door moet. Net als een bepaalde ontmoeting echt diepte begint te krijgen, stoomt de film weer op naar een nieuwe hoofdpersoon met een andere expertise (en bijbehorend speeltje, zoals bijvoorbeeld een robothand die je met je hersenen kunt sturen of een geavanceerde installatie, waarmee je op zoek kunt naar 'dark matter'). Als kijker krijg je daardoor slechts beperkt vat op de materie en snak je aan het eind, na een vermakelijke rondreis langs alle uithoeken van de wetenschap, naar afdoende antwoorden op al die prangende vragen die onderweg zijn opgeworpen.
3. Doof Kind (Ziggo)
‘Ik heb de horende wereld niet nodig’, zegt Tobias de Ronde en voegt er, half grappend, aan toe: ‘Deaf Power!’ Via zijn broer Joachim en vader Alex, die de documentaire Doof Kind (71 min.) over hem maakte, is en blijft Tobias natuurlijk wel degelijk verbonden met de wereld van de horenden. Maar of hij er ook (nog) thuis hoort? Twintiger Tobias voelt zich inmiddels helemaal op zijn plek te midden van louter doven, bijvoorbeeld op de enige dovenuniversiteit van de wereld in Washington. ‘Het is mijn cultuur, mijn identiteit.’
Die zogenaamde dovenidentiteit is een terugkerend aspect in deze persoonlijke film van Alex de Ronde, waarmee hij zowel op het IDFA in Amsterdam als op het Belgische festival Docville de publieksprijs won. In hoeverre wordt die identiteit bedreigd door de komst van implantaten? Kinderen die nu met een gebrekkig gehoor worden geboren, krijgen direct een Cochleair Implantaat (CI). Als gevolg daarvan zou de gebarentaal, waarin Tobias floreert en die hem ook is gaan definiëren, wel eens helemaal verloren kunnen gaan. Dat gaat hem zichtbaar aan het hart.
En dan te bedenken dat het voor diezelfde Tobias en zijn familie ooit een onmogelijke keuze leek: een ‘normale’ middelbare school in Amsterdam of toch die speciale dovenschool in het verre Groningen? Hij koos uiteindelijk voor het hoge Noorden en bewees daar, ook aan zichzelf, dat doofheid niet per definitie een handicap hoeft te zijn. Soms heb je er zelfs uitgesproken voordeel van, vertelt hij op de hem kenmerkende lichtvoetige wijze. Bijvoorbeeld als je geen zin hebt om de tram te betalen. Je reist als dove overigens sowieso met korting.
Die nuchtere toon is kenmerkend voor de geboren verhalenverteller Tobias en deze ontroerende film over zijn leven. Terwijl er in de familie De Ronde toch ook voldoende drama is geweest: beestjes in mama’s borst bijvoorbeeld, ooit nog ongewild onderwerp van gesprek in de talkshow van Catherine Keyl. Vader en debuterend filmmaker Alex, in het dagelijks leven directeur van het Amsterdamse filmtheater Het Ketelhuis, kiest er echter voor om deze familietragedie niet te benadrukken en simpelweg zijn onvermijdelijke plek te geven in het leven van zijn opgroeiende zoon.
In Doof Kind, nu te zien bij Ziggo, versnijdt hij activiteiten van en interviews (in gebarentaal) met de inmiddels volwassen Tobias, zoals een nieuwe liefde en de daarmee gepaard gaande toekomstplannen, met oude familiefilmpjes, waarmee de weg naar zijn huidige, ogenschijnlijk tamelijk zorgenvrije bestaan in beeld wordt gebracht. Intussen komen actuele dilemma’s voor Tobias aan bod. Of hij bijvoorbeeld zelf een doof of horend kind wil? Het officiële antwoord is dat het niet uitmaakt, stelt hij onomwonden. Maar: ‘een olifant wil toch ook niet liever een tijgerwelpje?’
4. Land Of The Free (woensdag, om 22.55 uur, op NPO2)
Hoe één enkel gebaar een compleet verhaal kan vertellen. De achttienjarige Juan zet een coole zonnebril op en de aandachtige kijker weet genoeg: foute boel!
Juan kwam als elfjarige vanuit El Salvador naar de Verenigde Staten en belandde al snel in een bende. Na zijn detentie komt hij nu vrij. Samen met zijn zestienjarige vrouw Maggie en hun dochtertje Marilyn moet hij zijn proeftijd zonder problemen, zoals drugsgebruik en bendeactiviteit, zien door te komen. En dan zet hij dus die zonnebril op.
Drie van de vier Amerikaanse gedetineerden keert vroeger of later terug naar de gevangenis. Gevangen in de draaideur. De Deense filmmaakster Camilla Magid volgt in de heel intieme documentaire Land Of The Free (58 min.) drie voormalige gevangenen vanaf het moment dat ze de deur, liefst definitief, achter zich dicht trekken en opnieuw de achterbuurten van South Los Angeles in trekken.
Voor Brian was het 24 jaar geleden dat hij vrij man was. Sinds zijn negentiende, toen hij tot levenslang werd veroordeeld, zag hij zijn moeder welgeteld drie keer. En nu is hij terug. In een wereld die hem volkomen vreemd is geworden. Met supersonische auto's. En e-mail. Hoe werkt dat eigenlijk? En, ook niet onbelangrijk, hoe ga je ook alweer met vrouwen om?
De 28-jarige Cezanne, die is aangehouden met negentig kilo marihuana en daarna enige tijd in een cel doorbracht, kampt intussen met problemen van een geheel andere orde. Haar zoon Gianni is onhandelbaar. Hij mist thuis elke vorm van veiligheid. Het groeit moeder al snel boven het hoofd. Dat leidt tot intense confrontaties met haar kind, die echt van héél dichtbij zijn vastgelegd (en bijna niet om aan te zien zijn).
Juan, Brian en Cezanne proberen elk op hun eigen manier het hoofd boven water te houden. Ze krijgen daarbij extra begeleiding, in de vorm van persoonlijke- en groepsgesprekken, en hopen zo de ontnuchterende statistieken te logenstraffen. Deze observerende film brengt hun pogingen om écht terug te keren in de maatschappij treffend in beeld en raakt je soms ongenadig hard in de onderbuik.
5. De klassieker: Crazy (2doc)
De troostende en helende werking van muziek. Zelden zal ie zo tastbaar zijn gemaakt als in de documentaire Crazy (99 min.), waarmee Heddy Honigmann zowel de publieksprijs van het IDFA als een Gouden Kalf won. Zodra de camera zich vastzet op het gezicht van een Nederlandse militair die zijn oorlogservaringen herbeleeft tijdens het beluisteren (nee: ondergaan) van zijn lijflied uit die tijd, verdwijnt elke mogelijke weerstand en krijgen zelfs overbekende hits van Elvis, U2 en - God betere 't - Paul de Leeuw een geheel nieuwe lading.
Via die muziek dringt Honigmann in deze film uit 1999 door tot de kern van de soldaten tegenover haar. Veteranen van vergeten VN-missies in Cambodja, Libanon, Rwanda en Joegoslavië. Ze delen tevens hun verhalen, herinneringen en persoonlijke brieven en foto’s met haar, maar houden hun kaarten soms ook tegen hun borst. Want: een man mag niet huilen, zoals een getormenteerde Brabantse soldaat het uitdrukt. Zeker een militair niet. Zodra het intro van hun favoriete nummer klinkt - in zijn geval Knockin’ On Heaven’s Door van Guns N’ Roses - is er echter geen houden meer aan. Die muziek maakt weerloos.
Soms moet de filmmaakster verdomd hard werken om tot haar hoofdpersonen door te dringen. Rwanda-veteraan Niels Verheul wuift tijdens het gesprek bijvoorbeeld consequent elke vorm van emotie weg. ‘Ik zie mezelf niet in een hoekje gaan zitten huilen hoor’, vertelt hij nadat Honigmann diverse malen heeft doorgevraagd. Voor de zekerheid vraagt ze het nóg een keer: ‘Heb je dat nooit gedaan?’ ‘Nee’, bezweert hij. Zijn vrouw vult aan: ‘Daar niet, denk ik.’ Even later zit het stel samen op de bank zachtjes mee te zingen met De Figuranten van Stef Bos.
Ik ben in een gehaktmolen gegaan, zegt Peter Jan Dullaert over zijn uitzending naar Bosnië. ‘Daaruit is weer een ander mens gekneed. En ben ik wie ik nu ben.’ Hij specificeert: ‘bier drinken, roken en elke seconde leven. Niet elke dag, maar van seconde op seconde leven.’ Hij oogt als een gespannen veer, die op knappen staat. PTSS, denk je dan als leek, maar daar was toentertijd nog niet zoveel aandacht voor bij de Nederlandse krijgsmacht. In de afgelopen twintig jaar is er op dat gebied veel veranderd. En wellicht heeft de klassieke Nederlandse documentaire Crazy daarin nog een bescheiden rol gespeeld.
Tot besluit...
Dat was ’m weer, De DocUpdate van deze week. Goed voor een uitstekende kijkweek, lijkt me.
Mocht je toch nog extra input kunnen gebruiken... Donderdag is Where To Invade Next van Michael Moore te zien op NPO2 en vertoont Canvas een aardige documentaire over de Hansa-opnamestudio in (west-)Berlijn, waar popgrootheden als David Bowie, U2, Depeche Mode, Iggy Pop, Nick Cave en R.E.M. hoogtepunten uit hun oeuvre opnamen. Zondag zendt Canvas de schaakdocumentaire Closing Gambit: 1978 - Korchnoi Versus Karpov And The KGB uit. Ik ben erg benieuwd.
En je kunt ook De Sneijder Tapes uit 2012 terugkijken, een televisiedocumentaire waarin recordinternational Wesley Sneijder, die deze week afzwaait bij het Nederlands voetbalelftal, wordt geconfronteerd met onbekende jeugdbeelden.
Zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate. Als je desondanks geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan in het alfabetische overzicht van De DocUpdate, met inmiddels ruim driehonderd actuele en tijdloze documentaires.
Volgende week in De DocUpdate: Nederlandse mannen die helemaal in de knoop zitten, de gezichtsloze schoonmakers van de achterbuurten van het internet en een ronduit waanzinnige true crime-klassieker.
Gegroet,
PS
Donderdag gaat Rabot in première in de Nederlandse bioscoop. Deze grijsgrauwe documentaire van Christina Vandekerckhove portretteert de allerlaatste bewoners van een desolate woontoren in het Belgische Gent, die op de nominatie staat om gesloopt te worden. Mooie film!