De DocUpdate (5 februari 2018)
1. Verlaten (vanavond, 20.35 uur, op NPO2)
Ze worden geteisterd door heimwee, de mensen die door Hetty Nietsch worden geportretteerd in Verlaten (75 min.). Heimwee naar het leven waarvan ze afscheid moesten nemen én heimwee naar de toekomst die daardoor niet meer voor hen is weggelegd, zoals één van de hoofdpersonen het treffend verwoordt.
Ze werden stuk voor stuk verlaten door hun partner. Plotseling. Zonder dat ze het zagen aankomen. Sindsdien zitten ze in zak en as, blijven ze op zoek naar antwoorden die alsmaar uitblijven, zijn ze gewoonweg pislink óf hebben ze er zowaar iets van geleerd. Het zijn verhalen die beroeren, van mensen zoals jij en ik die het leven dat ze dachten te kennen voor hun ogen zagen verschrompelen.
Tegenover de bespiegelingen van de achterblijvers staat het relaas van Suzanne Rethans, die zelf haar man heeft verlaten. Zij blijft een beetje een fremdkörper in de film. En waarom de rol van verlater nu juist moet worden ingevuld door een bekende columniste roept ook vragen op. Zij heeft haar affaire met schrijver Peter Buwalda (Bonita Avenue), die het einde van haar huwelijk inluidde, immers al uitgebreid aan de grote klok gehangen.
Zitten de stormachtige romance van Peter en Suzanne en de big bang waarmee ook die weer eindigde, waardoor Rethans dus alsnog een achterblijfster werd, de verhalen van gewone mensen die zijn verlaten door hun geliefde niet juist in de weg? Hun ervaringen zijn doorgaans weinig glamoureus en leiden ook niet tot grote kunst, openhartige columns of verhalen in de bladen. Zij grossieren ‘gewoon’ in wanhoop, woede en stil verdriet.
Daar, bij die herkenbare emoties, bij het gevoel dat 't ons ook zou kunnen overkomen, ligt de aantrekkingskracht van deze televisiedocu. De lotgevallen van semi-celebrities als Suzanne en haar ex-geliefden, hoe aansprekend ook verwoord door de columniste, leiden uiteindelijk alleen maar af. Al is de film mét Rethans’ ontboezemingen vast gemakkelijker aan de man te brengen.
2. The Force (Netflix)
‘Dit land is in essentie gesticht op wantrouwen jegens de overheid’, zegt politiechef Whent tegen zijn manschappen. ‘Wij zijn het meest zichtbare uithangbord van die overheid. We rijden rond in een zwart-witte auto met knipperende lichten en dragen een uniform met een blinkende ster. We geven jullie veel gezag en een wapen. Het is redelijk dat mensen verwachten dat je uitlegt waarom je doet wat je doet.’
Herfst 2014. Sean Whent is hoofdcommissaris nummer zes van de Californische stad Oakland in tien jaar. Zijn korps, waar een ‘giftige machocultuur’ zou heersen, ligt op alle mogelijke manieren onder vuur. Vanwege corruptie, machtsmisbruik en excessief geweld. De knop moet om volgens de nieuwe leider. Hij wil geen foute agenten meer en een einde aan de ‘blue wall of silence’. Wangedrag dient voortaan direct te worden gemeld.
Whents ferme taal wordt in de navolgende periode op alle mogelijke manieren op de proef gesteld, getuige de enerverende documentaire The Force (92 min.), waarin het politiekorps van de door raciale spanningen verscheurde Amerikaanse stad twee jaar lang wordt gevolgd. Terwijl activisten van de Black Lives Matter-beweging elke misstap van het korps met mobieltjes proberen vast te leggen, wapenen de agenten zich met bodycams, die de beelden leveren waarmee hun kant van het verhaal kan worden bevestigd.
Oakland oogt in deze ‘fly on the wall’-docu van Peter Nicks als de frontlinie van een oorlog tussen staat en volk om het hart van Amerika. The Force kiest daarbij het perspectief van de politie, van de gewone diender die in deze betonnen jungle moet zien te overleven. Zonder dat de film daarmee ook automatisch partij kiest voor het blauw op straat. De schandalen die het korps ook onder het bewind van Whent blijven teisteren worden eveneens belicht in deze krachtige film, waarmee een verrassend nieuw licht wordt geworpen op - kwinkslag-alarrumm! - de klassieke slogan ‘may the force be with you’.
3. Dirty Money (Netflix)
Ze balanceren voortdurend op het slappe koord tussen gewiekste bedrijfsvoering en pure oplichting, de hoofdpersonen van de zesdelige documentaireserie Dirty Money (376 min.). Zolang ze niet worden betrapt - of door de mazen van de wet kunnen glippen - lijkt alles, werkelijk alles, geoorloofd.
En daarmee belanden ze op het vizier van documentairemaker Alex Gibney, die eerder financiële malversaties bij de energiegigant Enron, het pyramidespel van Jack Abramoff en wanpraktijken op Wall Street onder de loep nam. Onder zijn bezielende leiding buigen enkele gerenommeerde regisseurs zich nu over een eigen schandaal in zes, los van elkaar te bekijken afleveringen.
In deel één hard NOx (75 min.) rekent Gibney zelf af met Volkswagen, dat doelbewust sjoemelsoftware inbouwde in zijn dieselauto’s, zodat de werkelijke uitstoot van kwalijke gassen (en Gibney legt daarbij rücksichtslos de link naar een zekere Duitse leider, die ooit mede aan de wieg van het bedrijf stond en ook gedurig wordt geassocieerd met gas) werd versluierd. En als er dan ook nog levende apen blijken te zijn gebruikt om die uitlaatgassen te testen...
In andere afleveringen neemt Dirty Money bijvoorbeeld de Amerikaanse medicijnenfabrikant Valeant, die de prijzen van cruciale pillen talloze malen over de kop liet gaan om zo de eigen financiële huishouding min of meer op orde te houden, en het bankconcern HSBC, dat zonder enige scrupules enorme geldbedragen aannam van Mexicaanse drugskartels, op de korrel. Als brave burger zie je het afwisselend met open mond, gebalde vuist of steen in de maag aan.
Mijn favoriet? Aflevering 2, Payday (68 min.), van Erin Lee Carr (die ook één van de spannendste films van 2017 maakte: de bizarre true crime-klapper Mommy Dead And Dearest). Zij volgt Scott Tucker tijdens de voorbereidingen op een grote rechtszaak. Deze Amerikaanse Dirk Scheringa werd schathemeltjerijk van zogenaamde flitsleningen en maakte met dat geld vervolgens goede sier met een eigen autoraceteam. De man blijft consequent de vermoorde onschuld spelen terwijl intussen zijn schandelijke modus operandi uit de doeken wordt gedaan.
Elke vorm van schaamte, of zelfs maar de meest basale vorm van zelfreflectie, lijkt te ontbreken bij de linkmiegels die worden geportretteerd in Dirty Money. Één man mag daarom niet ontbreken tussen al die hele en halve witte boordencriminelen: de huidige Amerikaanse president, die tijdens zijn lange carrière als Con(fidence) Man ook - het zal niemand verbazen - de nodige dubieuze deals heeft gesloten. Aan hem, de zelfverklaarde dealmaker, is de laatste aflevering gewijd.
4. How The Beatles Changed The World (Netflix)
Valt er, bijna vijftig jaar nadat ze het bijltje erbij neergooiden, nog iets te ontdekken over The Beatles? Alles lijkt zo langzamerhand toch wel gezegd over de meest bewonderde popgroep ter wereld (die ik als Stones-fan - ik zal het nu maar gewoon bekennen - in een provocerende bui wel eens de meest overschatte band uit de pophistorie noem)?
Aan superlatieven natuurlijk ook geen gebrek in het stevig doortimmerde carrièreoverzicht How The Beatles Changed The World (109 min.). In de eerste twee minuten van deze film van Tom O’Dell krijgt de ‘fab four’ bijvoorbeeld al de credits voor zo’n beetje elke politieke en culturele ontwikkeling die zich sinds de ‘swingin’ sixties’ heeft voorgedaan in de westerse wereld.
Nee, dit is niet de documentaire die de Beatles-films eens kritisch doorlicht, constateert dat sommige delen van het Lennon/McCartney-songboek toch wel erg zoetsappig zijn of - andere invalshoek - onderzoekt of Paul McCartney eigenlijk nog wel leeft. Deze televisiedocumentaire is en blijft eerst en vooral een eerbetoon aan de legendarische ‘Liverpudlians’.
Met een weldaad aan archiefmateriaal brengt O’Dell de stormachtige manier waarop de band de wereld veroverde tot leven en plaatst die overtuigend in zijn historische context. Ook het vaste contingent bewonderende kenners, dat zo’n beetje elke serieuze popdocu bevolkt, is weer ingevlogen. Met de gebruikelijke hyperbolen en superlatieven duiden ze The Beatles (en pikken intussen ook iets van de glans van de band mee voor zichzelf).
Zij moeten ook een beetje verhullen dat de belangrijkste nog levende spelers, Paul McCartney en Ringo Starr, niet aan het woord komen in deze verder behoorlijk complete docu. Daardoor blijft How The Beatles Changed The World toch wat op afstand. De film maakt wel overtuigend het punt dat ‘John, Paul, George en Ringo’ inderdaad de wereld veranderden. Maar, brengt de ongelovige Thomas in mij, daartegenin: dát deed mijn oude liefde, The Stones, ook.
5. De klassieker: The Century Of The Self (YouTube)
Voor Adam Curtis zijn documentaires een soort hoorcolleges. Waarbij hij zelf als alwetende verteller niets minder dan ‘de wereld’ doceert. De documentairemaker als bevlogen leraar, aan wiens lippen we – of we nu willen of niet – blijven hangen.
Een controversiële leraar, dat wel. Met een geheel eigen kijk op de mens en zijn wereld en geschiedenis. Die hij ons met dwingende stem en (die verzin ik er nu even bij) priemende ogen oplegt. Hij ondersteunt zijn betoog bovendien met een overdonderende collage van (archief)beelden. Opdat wij nooit zullen vergeten.
Dat uitgangspunt heeft al een hele zwik intrigerende televisiedocumentaires opgeleverd, waarbij het nog een hele opgave is om te reproduceren waarover ze précies gaan. The Century Of The Self (234 min.), een essay in vier delen uit 2002, verbindt in elk geval de theorieën van Sigmund Freud over het onderbewuste met het gedachtengoed van zijn neef Edward Bernays, de aartsvader van de Public Relations en propaganda.
Dat heeft volgens Curtis niet alleen geleid tot businessmodellen die de mens via zijn onderbewuste stelselmatig uitbuiten, maar ook tot een fnuikend maatschappijmodel waarbinnen de elite, een terugkerend thema in het omvangrijke oeuvre van de Britse regisseur, het volk nét iets te gemakkelijk onder de duim kan houden. Geloof ik.
Als documentaires tot (kritisch) nadenken moeten aanzetten, dan is Adam Curtis de ultieme documentairemaker. Geen brug is hem te ver; van de paralellen tussen het Amerikaanse neoconservatisme en moslimfundamentalisme (The Power Of Nightmares) tot de alternatieve realiteit die hedendaagse machthebbers creëren om controle te houden (zijn nieuwste film HyperNormalisation).
Op het YouTube-account van Adam Curtis zijn deze en nog een aantal andere films van hem te bekijken. Ter leering ende vermaeck.
Tot besluit...
Tot zover De DocUpdate van deze week. Vanwege een kleine blessure heb ik een deel van deze nieuwsbrief, waarondet deze zinnen, met alleen mijn linkerwijsvinger moeten tikken. Hopelijk heeft dit tot niet al te veel typefouten geleid.
Volgende week in elk geval aandacht voor Spiegeldromen, een fijne film waarin jongeren uit het praktijkonderwijs spreken over hun leven en dromen, en Onze Manier Van Leven, een campagnedocu over de politieke beweging DENK.
Je kunt hier trouwens een alfabetisch overzicht vinden van alle documentaires die tot dusver zijn besproken.
Gegroet,
PS
Voor de cinefielen onder ons: op Netflix is de alleraardigste documentaire 78/52 te vinden, een uitbundige exegese van Alfred Hitchcocks filmklassieker Psycho door bekende regisseurs en filmfreaks. Met, natuurlijk, uitgebreid aandacht voor die legendarische douchescène, die uiteindelijk 78 camera-opstellingen en 52 cuts vergde.