De DocUpdate (6 april 2020). XXL-thuisblijfeditie, met o.a. de Britse voetbalclub Sunderland, milieuracisme en de ziekte van Parkinson
1. Sunderland ‘Til I Die - Season 2 (Netflix)
Voor documentairemakers die een sporter of sportteam portretteren is winst of succes geen absolute noodzaak. Dat is een understatement. Vaak levert een enorme deceptie een veel spannendere film op dan een eclatante overwinning. Hoe zou Goud bijvoorbeeld zijn geworden als de Nederlandse hockeydames zonder eremetaal (en met pek en veren) naar huis zouden zijn gekomen? Of wat als de carrière van Dirk Kuijt niet was geëindigd op de Rotterdamse Coolsingel, maar met een kampioensschaal op het Leidseplein?
Zo bezien vielen Leo Pearlman en Benjamin Turner bij de documentaireserie Sunderland ‘Til I Die (2018) echt met hun neus in de boter. De lotgevallen van de gewezen Premier League-club, die van de ene in de andere crisis belandde, kregen bijna iets kluchtigs (een effect dat nog eens werd versterkt door de beroerde Nederlandse ondertiteling, die van de ene d- in de andere t-fout belandde). En dan is er nu ineens een vervolg op de serie over de Britse voetbalclub. Wat kan dat nog toevoegen?
Een nieuwe eigenaar, directeur en manager bijvoorbeeld, de hoofdpersonen van dit tweede seizoen van Sunderland ‘Til I Die (255 min.). En nieuw elan voor het seizoen 2018-2019, met jonge talenten en veelbelovende aankopen. Tenminste, als die daadwerkelijk blijven dan wel komen. Zodra de transferdeadline nadert, loopt de spanning daarover flink op. Dat resulteert in een enerverende blik achter de schermen. En dan is er nog een klein financieel probleem: er gaat bij de arbeidersclub jaarlijks zo’n 35 miljoen pond meer uit dan er binnenkomt.
De nieuwe leiding draait z’n medewerkers de duimschroeven aan. De lat moet omhoog en de uitgaven omlaag, goedschiks dan wel kwaadschiks. Dat is een aardig uitgangspunt voor zes nieuwe afleveringen over de club uit het Noordoosten van Engeland, die daarin tevens coolere opkomstmuziek introduceert, een bezoekersrecord voor League One wil vestigen en natuurlijk móet promoveren. Terug naar de plek waar Sunderland eigenlijk thuishoort: de Premier League.
Die herstart waarbij de stress weer flink oploopt, beleeft de kijker via de clubleiding, coach, spelers, medewerkers en enkele gewone supporters. Gezamenlijk maken ze het belang van de belangrijkste bijzaak van de wereld inzichtelijk voor een gemeenschap, die wel weer toe is aan een succesje. Met een onweerstaanbare hoeveelheid voetbalclichés, psychologie van de koude grond en goede wil. Als Sunderland bijvoorbeeld de kans krijgt om The Checkatrade Trophy te winnen, krijgt die cup, nóóit van gehoord, ineens een enorm belang. Om over promotie naar het Championship, de éénnahoogste Britse divisie, nog maar te zwijgen...
Dit tweede seizoen biedt kortom meer, veel meer, van hetzelfde. In het geval van Sunderland ‘Til I Die is dat geen diskwalificatie.
2. Samen (woensdag, om 22.50 uur, op NPO2)
Misschien beleven ze ook deze fase in hun bestaan te veel samen. ‘Anderen zeggen dat ik meer mijn eigen leven moet leiden’, zegt Carmen Cobos over haar echtgenoot Kees Rijninks, die sinds enige tijd de ziekte van Parkinson heeft. ‘Maar ik wil me geen weduwe voelen voor ik dat ben.’ Het koppel maakt een film over hoe ze Samen (77 min.) met zijn aandoening omgaan - en hoe dat in de toekomst moet.
In deze persoonlijke film ontmoeten ze ook andere stellen die de verduivelde ziekte in hun leven hebben gekregen. Gezamenlijk representeren zij de verschillende stadia van Parkinson: van een jong koppel dat samen bloembollen teelt tot een ouder echtpaar, waarvan de vrouw eigenlijk niet meer thuis kan wonen. En dan is er nog de alleenstaande man, die enkele jaren geleden plotseling zijn vrouw verloor en alleen is achtergebleven met Parkinson.
Cobos en Rijninks tekenen hun verhalen met veel begrip en nog meer blikken van herkenning op en verweven die met hun eigen stappen op het pad dat de ziekte voor hen uitlegt. Wat de toekomst brengt is voor allen glashelder: de aandoening is ongeneeslijk. Maar hoe en wanneer je dat eindstadium bereikt, ligt in de toekomst verscholen. ‘Die Parkinson kruipt stiekem naar binnen en je weet niet waar en wat er gebeurt’, stelt Ans, die de diagnose alweer zeven jaar geleden kreeg.
Te midden van deze onzekerheid, alle praktische problemen die de aandoening met zich meebrengt en de angst dat hun denk- of communicatievermogen raakt aangetast, proberen deze gewone mensen te bewaren wie ze zijn en waar ze van houden. Samen met hun partner, die natuurlijk ook met zijn eigen angsten en onzekerheden moet zien te dealen. Want Parkinson hebben ze inmiddels echt met zijn twee, zo laat deze fijngevoelige film zien.
Samen brengt al die verhalen liefdevol samen. Van mensen die, ieder voor zich en toch samen, het beste proberen te maken van het lot dat het leven hen heeft toebedeeld.
3. Kill Chain: The Cyber War On America’s Elections (HBO/Ziggo)
Kunnen de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2020 worden gehackt? De Finse cybersecurity-expert Harri Hursti meent van wel. De man heeft recht van spreken. In 2005 hackte hij hoogstpersoonlijk een stemmachine en beïnvloedde zo de uitslag die daar uitrolde. Diezelfde machine wordt op diverse plekken nog steeds ingezet. De vraag ligt dan voor de hand: zijn de verkiezingen van 2016, waarbij Donald Trump werd gekozen tot president, wel reglementair verlopen? (Hoe) heeft Poetins Rusland het verloop beïnvloed en de uitslag gestuurd?
In Kill Chain: The Cyber War On America’s Elections (91 min.) demonstreert Hursti op diverse manieren en plekken hoe kwetsbaar de hedendaagse (Amerikaanse) democratie is. Via Ebay weet hij bijvoorbeeld gewoon een stemmachine, die eigenlijk op een beveiligde locatie moet zijn opgeslagen, op de kop te tikken. Slechts 75 dollar. Het apparaat dat niet te hacken zou zijn wordt vervolgens binnen de kortste keren gekraakt tijdens de hackathon Def Con. Het is heel eenvoudig om software voor deze machine te schrijven, die stilletjes stemmen verandert en geen bewijs daarvan achterlaat, stelt Hursti.
De filmmakers Simon Ardizzone, Russell Michaels en Sarah Teale leveren daarbij een interessante casus in Georgia, waarbij één van de twee kandidaten voor het gouverneurschap in 2018 zelf de kiesmachines in beheer had. Drie keer raden wie de bijzonder spannende tweestrijd op het nippertje heeft gewonnen... Hursti en zijn team maken aannemelijk dat die verkiezingen wel eens niet geheel reglementair kunnen zijn verlopen - en dat de uitslagen van verkiezingen, waarbij geen papieren registratie van de stemmen wordt aangelegd, sowieso niet mogen worden vertrouwd.
Daarmee stelt deze interessante en tot nadenken stemmende film hele praktische, en daarmee ook filosofische, vragen over de houdbaarheid van ons politieke systeem en hoe dat beter zou moeten worden beschermd.
4. There's Something In The Water (Netflix)
De term is helemaal van deze tijd, maar moet nog doordringen tot het dagelijkse discours: milieuracisme. ‘De onevenredige blootstelling van inheemse, zwarte of andere gekleurde gemeenschappen aan milieulasten en vervuilende stoffen’, aldus professor Ingrid Waldron, auteur van het boek waarop de documentaire There’s Something In The Water (71 min.) is gebaseerd.
De maakster daarvan, actrice Ellen Page (Hard Candy, Juno en Inception), raakte helemaal in de ban van Waldrons bevindingen en wilde die beslist naar een groter publiek brengen. In deze activistische documentaire gaat ze terug naar haar geboortegrond in Nova Scotia, waar minderheidsgemeenschappen stelselmatig zijn (en worden) vergiftigd. Want ook in Canada bepaalt je postcode volgens Waldron nog altijd je welzijn.
Deze film levert het tastbare bewijs: de roet van de afvalverbranding in het kustplaatsje Shelburne daalde als grauwe sneeuw neer op de bevolking van een zwarte buitenwijk, vertelt de plaatselijke schrijfster Louise Delisle. Het drinkwater verwerd intussen tot een dumpplek voor gevaarlijke stoffen. De gevolgen laten zich raden: agressieve vormen van kanker, die ongenadig huishouden in de gemeenschap.
‘Niet best’, concludeert Delisle met gevoel voor understatement, nadat ze tijdens een rit naar de gevreesde stortplaats talloze malen naar een huis heeft gewezen, met de boodschap: ‘... stierf aan kanker.’ De namen rijgen zich aaneen. Hele families zijn gedecimeerd. En dan te bedenken dat ze even verderop, in het ‘witte’ stadshart van Shelburne waar plaatselijke politici geen oor hebben voor hun grieven, natuurlijk wél schoon water hebben.
Zulk onrecht drijft dit verfilmde politieke pamflet, waarin de gedreven Ellen Page verschillende plekken in Nova Scotia bezoekt en ter plaatse de milieu- en menselijke schade opneemt met lokale activisten. Zonder overigens de beslissers, vervuilers of - zo je wilt - milieuracisten daarmee te confronteren of een kans op weerwoord te geven.
5. De Slag Om Het Vrouwenhart (maandag, om 20.25 uur, op NPO2)
Waarom worden hartklachten bij vrouwen consequent gemist? Heeft de beperkte aandacht daarvoor te maken met het feit dat de cardiologie nog echt een mannenbolwerk is? En in hoeverre heeft actie daartegen dan in wezen een feministisch karakter?
Hella de Jonge, die al een boek schreef over haar eigen ‘hartschade’, spreekt in de tv-docu De Slag Om Het Vrouwenhart (58 min.) met lotgenoten, belangenbehartigers en (vrouwelijke) artsen over de oorzaken van de onderschatting van vrouwelijk hartfalen en wat daaraan kan worden gedaan.
Volgens De Jonge is een mentaliteitsverandering nodig, de ‘protocollencultuur’ (waarbij mannen en het mannenlichaam nog altijd als uitgangspunt gelden) volstaat niet meer. Er is behoefte aan serieuze aandacht voor de lichamelijke klachten van vrouwen, die aan het hart in het bijzonder.
De Jonge vindt daarmee aansluiting bij actuele bevindingen van met name vrouwelijke cardiologen, die zelfs in het theater aandacht vragen voor deze problematiek. Hun gezamenlijke strijdbare boodschap domineert deze film, die vooral een aaneenschakeling van gesprekjes lijkt.
De thematiek wordt zo wel uitgebreid geagendeerd, maar dit levert niet per definitie ook een meeslepende film op.
6. This Is Me (zondag, om 19.25 uur, op NPO3)
This Is Me (15 min.), met die woorden wordt Allen Tumusiime in de slotscène het podium opgestuurd in deze gestileerde korte documentaire van Els van Driel en Imke Renee Slump. Een gestileerde film over een meisje uit Oeganda, dat het gevoel had dat ze daar zichzelf niet kon zijn en dat zich bovendien voortdurend beperkt, en seksueel geïntimideerd, voelde als ontluikende jonge vrouw.
‘Als je alleen loopt kan een man je meenemen en misbruiken’, vertelt ze. ‘Dat overkomt veel meisjes in Oeganda.‘ Allen begon zich daarom te verbergen, te vermommen als jongetje. In Nederland, waar ze inmiddels twee jaar woont met haar moeder, probeert ze nu een nieuw leven op te bouwen en haar gevoelens over heden en verleden uit te drukken in dans.
Of zoals haar coach het treffend uitdrukt: haar innerlijke strijd te verbeelden op het podium en aan anderen te laten zien. Zónder daarbij de controle te verliezen. Dat gevoel van de baas zijn in je eigen leven drukt Allen in dit fraaie miniatuurtje uit in enkele krachtige danssequenties, waarvoor ze zelf de choreografie heeft verzorgd.
7. De klassieker: Divorce Iranian Style (YouTube)
Als één documentairemaker zich in haar werk sterk heeft gemaakt voor vrouwenrechten, dan is het de Britse regisseur Kim Longinotto. In de afgelopen decennia maakte ze talloze films over vrouwen die opkwamen voor zichzelf en hun seksegenoten; van de Kameroense Sisters In Law (2005) en de strijdsters tegen vrouwenbesnijdenis in The Day I Will Never Forget (2002) tot de Japanse worstelaars van Gaea Girls (2000) en de zogenaamde Rough Aunties (2008), die zich bekommeren om het lot van Zuid-Afrikaanse kinderen.
Voor Divorce Iranian Style (76 min.) uit 1998, bekroond met een BAFTA, filmde Longinotto samen met coregisseur Ziba Mir-Hosseini in een zogenaamde familierechtbank in Teheran. Daar raken de gemoederen behoorlijk verhit als enkele vrouwen besluiten om echtscheiding aan te vragen. Want dat gaat zo maar niet… De zestienjarige Ziba laat zich daardoor echter niet ontmoedigen: ze wil beslist van haar véél oudere echtgenoot af. Ook al betekent dit dat zij, ontdaan van haar maagdelijkheid, voortaan als verschoppeling door het leven moet.
Longinotto en Mir-Hosseini observeren nog enkele andere vrouwen die dreigen vast te lopen in de mannenwereld waartoe ze zijn veroordeeld en die alle zeilen moeten bijzetten om de voogdij over hun kinderen te behouden of uit een ongelukkige relatie te kunnen stappen. De vrouwen praten als Brugman en maken daarbij van hun hart bepaald geen moordkuil. De filmmakers tonen de beschuldigingen, conflicten en onderhandelingen zonder enige opsmuk. Met een verbindende voice-over plaatsen ze de gebeurtenissen alleen in hun context.
Het resultaat is een kale en doeltreffende film, waarmee de positie van Iraanse vrouwen echt tastbaar wordt gemaakt - zonder dat ze meteen worden gereduceerd tot slachtoffer. Fraai is in dat verband een scène waarin een meisje van een jaar of vijf op de plek van de familierechter gaat zitten en feilloos naspeelt hoe die zijn rol invult. ‘Als een vrouw erg haar best doet om met je te leven en respectvol naar je te zijn’, zegt ze tegen een denkbeeldige verdachte, 'waarom behandel je haar dan zo slecht en toon je geen respect?’
In 2000 keerden Kim Longinotto en Ziba Mir-Hosseini overigens terug naar Teheran voor de documentaire Runaway, waarin ze meisjes in een opvangcentrum portretteren, die zijn weggelopen van huis en een nieuwe draai aan hun leven proberen te geven.
Tot slot
Dinsdag wordt op NPO2 De Keuze Van Mijn Vader , over de Chinese ouders van documentairemaakster Yan Ting Yuen, herhaald.
Op donderdag zendt Canvas Roy Orbison: Love Hurts uit. En zondag is op die zender Meeting Gorbachev van Werner Herzog te zien.
PS
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 900 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Via de zoekbalk rechtsboven kun je zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO en andere platforms. Schrijf je hier in.