De DocUpdate (6 juli 2020), met o.a. de jacht op een beruchte seriemoordenaar, een Bosnisch meisje dat verhaal komt halen en onopgeloste mysteries (en of je daarbij effe wilt meehelpen)
1. I’ll Be Gone In The Dark (vanaf maandag wekelijks op HBO/Ziggo)
Alsof de duivel ermee speelt. Terwijl Michelle McNamara's bloedstollende boek I’ll Be Gone In The Dark (346 min.), over een serieverkrachter en -moordenaar die in de jaren zeventig en tachtig een spoor van vernieling door Californië trok, een enorme bestseller werd in het voorjaar van 2018, kwam er zowaar een serieuze verdachte in beeld. Nu, twee jaar later, in de week dat er een documentaireserie wordt uitgebracht die is gebaseerd op deze moderne true crime-klassieker, heeft die kerel zowaar een verklaring afgelegd.
Michelle McNamara mocht al deze ontwikkelingen, die ze voor een groot deel zelf in gang had gezet met het bezeten speurwerk voor haar misdaadblog True Crime Diary, niet meemaken. Ze stierf begin 2016 op slechts 46-jarige leeftijd, ruim twee jaar voordat The Golden State Killer in beeld kwam. Die naam had ze overigens hoogstpersoonlijk bedacht. Voordat zij zich met de zaak begon te bemoeien ging de creep door het leven als The East Area Rapist en Original Night Stalker en had hij nooit de status van vergelijkbare ‘grootheden’ als Ted Bundy en The Zodiac weten te verwerven.
McNamara maakte van hem de archetypische engerd die ‘s nachts je huis binnendringt. En zo werd zijzelf, met een boek dat na haar dood nog moest worden afgerond, alsnog bestsellerauteur. Daarbij komt nu ook de hoofdrol in een zesdelige documentaireserie. Regisseur Liz Garbus heeft daarvan een natuurlijk vervolg gemaakt, waarin een reconstructie van de gruweldaden van de gewetenloze seriemoordenaar, de huiveringwekkende kern van het boek, is ingepast in een aangrijpend portret van de gedreven amateurdetective, die enkele decennia later de jacht op hem opende.
(You’ll be silent forever and) I’ll Be Gone In The Dark - een dreigement dat de bruut met de bivakmuts uitte naar één van zijn slachtoffers - is dus geen letterlijke verfilming van die onweerstaanbare pageturner, maar een ge(s)laagde poging om de achtergronden daarvan uit te diepen. De nadruk ligt eerder op McNamara dan op de man in wie ze zich heeft vastgebeten. Via haar eigen geschriften, ingesproken door actrice Amy Ryan, en chats met echtgenoot Patton Oswalt en mensen uit haar directe omgeving wordt de protagoniste echt tot leven gewekt.
Het bijbehorende drama - van een vrouw die nooit de vangst van haar jacht zal aanschouwen - geeft de serie meer emotionele lading dan het boek, dat wél beduidend spannender is en gegarandeerd voor doorwaakte nachten zorgt. De meest voor de hand liggende volgorde blijft dan ook: eerst met samengeknepen billen wegzinken in McNamara's levenswerk en pas daarna, nabibberend en toch weer hongerig naar meer, dit postume eerbetoon aan de onversaagde speurder afwerken. Al is dat, een true crime-film over de aantrekkingskracht van true crime, ook op zichzelf beslist de moeite waard.
Bovendien belicht de serie tevens de nieuwste ontwikkelingen in de zaak rond The Golden State Killer. Waarvan de schrijfster destijds alleen kon dromen. Of, waarschijnlijker, net als haar lezers, nachtmerries had. Alsof de Duivel met haar speelde.
2. Bosnian Girl (zondag, om 23.00 uur, op NPO2)
Ze zitten dicht bij elkaar. Harm en Tea. En Frank en Tea. Ze proberen te praten. Te luisteren. Echt te communiceren. Een hele nacht lang. Ze moeten wel. De afspraak is dat ze niet weggaan. Uit dat lege, verduisterde theater. Tussen hen in staat echter een muur: Srebrenica. Bijna achtduizend moslimmannen werden daar gedood. Op 11 juli 1995, de grootste massamoord in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Door Servische troepen onder leiding van generaal Ratko Mladic. En onder het toeziend oog van Nederlandse soldaten.
Zij was toen een zevenjarige Bosnian Girl (58 min.). Zij waren uitgezonden vanuit Nederland. Als onderdeel van Dutchbat III, de Nederlandse legereenheid die het allemaal liet gebeuren. Toen ze weggingen, bleef er een graffiti-tekst achter op hun compound. ‘Geen tanden, een snor, ruikt naar stront, Bosnisch meisje’, leest Harm voor. Het beeld beklijfde in de plaatselijke gemeenschap. ‘Werden wij echt zo gezien?’ wil Tea weten. Harm: ‘Dat geloof ik niet. En ik snap echt niet waarom iemand dit zou schrijven en het ook echt zo bedoelt.’
In haar documentairedebuut blijft theatermaakster Tea Tupajic intussen dicht bij haar eigen stiel. Deze film voelt als een soort real life-voorstelling voor tweemaal twee mensen, die door de omstandigheden worden gedwongen om samen (of juist niet) een emotionele reis aan te gaan. Confrontaties, begrip en ongemakkelijke stiltes wisselen elkaar daarbij af. Net als indringende close-ups, spannende two shots en soms gewoon zwart beeld. De geheel geconstrueerde werkelijkheid die zo ontstaat probeert een diepere waarheid te onthullen, maar oogt soms ook gewoon als een sfeervol uitgelichte variant op het televisieprogramma 24 Uur Met.
En dan maakt de duisternis weer plaats voor daglicht en gaat ieder, verrijkt dan wel getergd, zijns weegs...
3. Unsolved Mysteries (Netflix)
'The original creators of Unsolved Mysteries and the producers of Stranger Things invite you to solve new mysteries. Follow the clues. Solve the cases.' Met die slagzin wordt deze reboot aangekondigd van de klassieke Amerikaanse serie over cold cases en onopgeloste raadsels, die van 1987 tot 2010 op de buis was. Het is nogal wat: of wij, argeloze kijkers, even de gepresenteerde zaken willen oplossen.
Vooruit: viel Rey Rivera van het statige Belvedere-hotel in Baltimore? Sprong hij er vanaf? Of kreeg hij toch een fatale duw? En zo ja, waarom dan? Iemand?
Andere zaak dan: was het werkelijk een Unidentified Flying Object dat enkele bewoners van Berkshire County in Massachusetts op 1 september 1969 zagen? En door wie zijn zij ontvoerd? Tips zijn altijd welkom.
Of, ook nog onopgelost: wie zit er achter de verdwijning van de moeder van Pistol Black? Was het Gary Hilton? Of die andere seriemoordenaar, Jeremy Jones? Of tóch haar echtgenoot Rob Endres? Zeg het maar.
Via herinneringen van direct betrokkenen, ooggetuigen en nabestaanden reconstrueren Marcus A. Clarke en Clay Jeter in dit zesdelige nieuwe seizoen van Unsolved Mysteries (271 min.) enkele spraakmakende zaken, waarbij weer druk kan worden gespeculeerd over de ware toedracht of afloop. En dat gebeurt dan ook, in de hoop ergens onderweg op de waarheid te stuiten. Of op iemand, een kijker misschien, die met het definitieve antwoord op de proppen komt.
Dat is ook het frustrerende van al die onopgeloste mysteries: nadat er drie kwartier lang met veel suspense - ferme quotes, duistere reconstructies en sinistere muziekjes - een drama, misdrijf of bovennatuurlijk verschijnsel is opgeroepen, loopt de whodunnit of whathappened af met steeds dezelfde sisser: als je een tip hebt, ga dan naar unsolved.com.
Daar moet je zin in hebben.
4. Woman (Ziggo/Pathé Thuis/Picl)
Hoe is het om vrouw te zijn aan het begin van de 21e eeuw? Er zijn minder ambitieuze uitgangspunten voor een film. Toch is dat precies wat Woman (108 min.) beoogt: een totaalbeeld geven van het vrouw zijn, met vertegenwoordigers van alle leeftijden, uit alle windstreken en van alle mogelijke gezindten.
Liefst tweeduizend vrouwen zouden er zijn geïnterviewd voor deze epische productie. Uit meer dan vijftig landen bovendien. Hun persoonlijke ontboezemingen, recht in de camera, worden doorsneden met gestileerde thematische sequenties rond de verschillende rollen die vrouwen in hun leven (moeten) aannemen,
Kleine, particuliere ervaringen worden in handen van de filmmakers Anastasia Mikova en Yann Arthus-Bertrand onderdeel van het universele verhaal van het ‘zwakke’ geslacht. Waarbij mannen slechts een bijrol spelen: als echtgenoot, concurrent en – helaas maar al te vaak – agressor.
Woman duikt door de gekozen opzet, waarbij elke vrouw maar eenmaal en slechts kort aan het woord komt, nergens echt de diepte in, maar laat door zijn grootse karakter wel de enorme verscheidenheid aan vrouwen zien, die met elkaar verbonden zijn door thema’s die hen allemaal raken.
5. De klassieker: Outfoxed: Rupert Murdoch’s War On Journalism (YouTube)
Hoe zou de eerste ambtstermijn van Donald Trump eruit hebben gezien zónder de kabelzender Fox News? Het is de vraag of hij überhaupt ooit president had kunnen worden zonder de onvoorwaardelijke steun van Fox’s oerconservatieve eigenaar Rupert Murdoch, CEO Roger Ailes (een voormalige spin doctor van de Republikeinse partij) en bijzonder partijdige talkshow hosts zoals Sean Hannity, Laura Ingraham en Tucker Carlson.
In de activistische documentaire Outfoxed: Rupert Murdoch’s War On Journalism (77 min.) uit 2004 ontleedde de linkse filmmaker Robert Greenwald al de modus operandi van de nieuwszender, die zich destijds afficheerde met slogans als ‘fair & balanced’ en ‘we report, you decide’ en intussen doelbewust geen enkel onderscheid meer maakte tussen feiten en meningen daarover. Alles, werkelijk alles, werd consequent bezien vanuit een bijzonder rechtse bril.
Daarmee leverde Fox een aanzienlijke bijdrage aan de vergiftiging van het Amerikaanse politieke klimaat. Om over de verruwing van het debat nog maar niet te spreken. ‘Shut up’ werd bijvoorbeeld het vaste mantra van de toenmalige ster van de nieuwszender, Bill O’Reilly, ‘some people say’ een slim voorwendsel om oncontroleerbare meningen in te brengen in het gesprek, zo laat Outfoxed zien. Het werkte wel: de benadering van Fox News bleek zowel succesvol als lucratief.
Greenwalds politieke pamflet komt enigszins traag op gang en heeft met linkse kopstukken als Bernie Sanders en Al Franken ook een wat eenzijdige bronnenlijst, maar overlegt uiteindelijk overtuigend bewijsmateriaal van de ontzettend partijdige manier waarop Fox bericht over onderwerpen als het homohuwelijk, abortus en de verkiezingen van 2000, waarbij de rechtse zender het pleit echt in het voordeel van de Republikein George W. Bush probeert te beslechten.
Diens oorlog in Irak zorgt bovendien voor heel wat tromgeroffel op Fox News. En pijnlijke taferelen. Als Jeremy Glick, de zoon van een man die sneuvelde bij de aanslagen van 11 september 2001, zich in The O’Reilly Factor bijvoorbeeld tegen die oorlog uitspreekt, krijgt hij meermaals van de gastheer te horen dat hij zijn bek moet houden. ‘Ik hoop dat je moeder dit niet zit te kijken.’ Bijna een jaar na het bewuste twistgesprek wordt Glick in uitzendingen nog altijd regelmatig zwartgemaakt door O’Reilly.
Sindsdien heeft het stijfrechtse Fox News bepaald geen gas teruggenomen. Zo heeft de zender, onbewust, de bodem gelegd voor een populistische politicus als Donald Trump, die als president regelmatig blindelings de ‘talking points’ van zijn favoriete programma Fox & Friends doortweet en soms zelfs beleid lijkt te ontwikkelen op basis van wat Murdochs zender hem die dag voorschotelt. Intussen blijkt uit allerlei publicaties dat Fox News-kijkers er inmiddels een geheel eigen wereldbeeld op nahoudt.
‘Fox News maakt zijn kijkers immuun voor bewijsmateriaal dat niet past in hun wereldbeeld’, constateerde Alvin Chang al in dit onderzoek van Vox uit 2018. Inmiddels heeft zich met One America News Network (OANN) bovendien een nóg extremere nieuwszender aangediend, die ongegeneerd naar de gunsten van de Amerikaanse president dingt.
In de nabrander Outfoxed Effect: Ten Years Later blikt Robert Greenwald terug op hoe ze de documentaire maakten (bijvoorbeeld door met een team letterlijk 24 uur per dag Fox News te kijken) en het effect dat die had.
In de bioscoop
Collective (vanaf donderdag in de bioscoop)
De beelden van 30 oktober 2015 gaan door merg en been: ‘Ga naar de hel met je kloterige corruptie’, zingschreeuwt Andrei Galut, de frontman van de Roemeense metalcoreband Goodbye To Gravity. ‘Die is er al sinds we ooit zijn gesticht.’ Niet veel later breekt er een kleine brand uit in de nachtclub Colectiv in Boekarest, waar de groep zijn album Mantras Of War presenteert. Het brandje ontwikkelt zich tot een hels vuur. En deugdelijke nooduitgangen ontbreken… LEES VERDER
Maiden (vanaf donderdag in de bioscoop, ook te zien op Netflix)
Als een zeepaard van Troje voeren ze in 1989 plotseling een absoluut mannenbolwerk binnen. Tot dat moment hadden vrouwen een ondergeschikte rol gespeeld in de Whitebread Round The World Race, de grootste zeilwedstrijd van de wereld die eenmaal per drie jaar plaatsvindt. Koken, mochten ze. Of schoonmaken. Totdat de 24-jarige Tracy Edwards, die de race al eens in de keuken van een mannenschip had doorgebracht, met een eigen boot en een volledig vrouwelijke crew wilde gaan deelnemen. LEES MEER
In de armen van Morpheus (vanaf donderdag, nadat de film eerder werd uitgesteld, in de bioscoop en op Picl)
Morpheus, de Griekse god van dromen, wikt en beschikt. En wij, gewone mensen, zijn niet meer dan pionnen in zijn ondoorzichtige spel. Komt de slaap of juist niet? En hoe komt-ie dan? Zacht en kalm? Of woest en eng? En wanneer dan? Als je hem zoekt. Of steeds weer als je uit zijn greep probeert te blijven? En ook als we gewoon wakker zijn, ijlt zijn werk natuurlijk na. Als een zoete herinnering of onvervulde droom. LEES VERDER
Tot slot
Donderdag is op Canvas David Bowie: Finding Fame te zien.
Vrijdagavond vertoont NPO2 Extra Population Boom.
Over deze nieuwsbrief
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim duizend documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Via de zoekbalk rechtsboven kun je zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO en andere platforms. Schrijf je hier in.