De DocUpdate (7 oktober 2019)
1. Turn! (vanavond, om 20.55 uur, op NPO2)
De openingsscène van het fraaie Turn! (55 min.) vertelt in wezen het complete verhaal: niet de jongens en meisjes die boven zichzelf uit proberen te stijgen in de turnzaal zijn daarin te zien, maar hun ademloos toekijkende ouders. Esther Pardijs bijvoorbeeld, de maakster van deze boeiende egodocumentaire. En de bloedfanatieke Oscar, die net thuis, midden in de huiskamer, een set ringen heeft opgehangen, zodat zijn zoon Wytze ook daar kan trainen.
Samen met de ouders van andere talentvolle turnertjes beoordelen ze de prestaties van hun en elkaars getalenteerde kinderen. Geconcentreerd kijken ze toe. Gespannen. En uiteindelijk: trots of juist teleurgesteld. ‘Ik hoop dat een ander kind een fout maakt’, zegt Pardijs daarover, in één van de openhartige voice-overs waarmee ze de gebeurtenissen in de film extra lading geeft. ‘Dan eindigt mijn zoon Roman hoger.’
Ze vraagt zich af of de ouders om haar heen, die ook in deze ‘draaikolk van trots, jaloezie en competitiedrang’ terecht zijn gekomen, hetzelfde denken. Intussen zitten Roman en zijn teamgenoot/concurrent/vriendje Wytze bij haar in de auto te geinen, op weg van of naar alweer een training of wedstrijd. Als de negenjarige jochies die ze ook nog gewoon zijn – als hun sportcarrière, waarvoor ze zo'n vijftien uur per week moeten trainen, dat toelaat.
Het is inmiddels een vertrouwd beeld dat in deze film wordt opgeroepen: van Nederlandse ouders die als coach, fan, financier, regelaar én chauffeur voor hun sportende/musicerende/acterende kind fungeren en misschien nog wel meer belang hechten aan de prestaties van hun kroost dan het jongetje of het meisje zelf. Kan hun kind bijvoorbeeld wel naar een verjaardagsfeestje als er eigenlijk een belangrijke training op het programma staat?
Pardijs stelt zich kwetsbaar op. Ze neemt de camera mee naar groepsbijeenkomsten van de ouders, maar laat hem ook toe in haar eigen huis als ze met haar zoon en echtgenoot beslissingen over Romans sportloopbaan moet nemen. Daarnaast besteedt ze speciale aandacht aan Wytze en zijn pusherige vader Oscar, die gaandeweg steeds meer in aanvaring komt met de trainers van zijn kind. Voor ‘Wyts’ is alleen het allerbeste goed genoeg. En hij moet, ook niet onbelangrijk, medailles winnen.
Turn! brengt op bijzonder treffende wijze het leven van topsportouders in beeld en stipt en passant enkele kerndilemma’s van het ouderschap aan. Terwijl hun kinderen tot het uiterste moeten gaan tijdens trainingen, floreren op allerlei turntoestellen of juist genadeloos onderuitgaan vragen hun ouders zich af of ze hen nóg nadrukkelijker moeten aansporen tot grotere prestaties of beter, en dan liefst zonder gezichtsverlies, kunnen uitstappen.
Want van al die kinderen die een groot deel van hun jeugd spenderen in de sportzaal (of op de viool of voor een camera of...) zal uiteindelijk slechts een enkeling het werkelijk redden. Dat weet elke ouder, maar wil-ie dat ook weten?
2. Living Undocumented (Netflix)
‘Stel je voor dat je wakker wordt en je vader is weg’, zegt Awa Sow, een Afro-Amerikaanse vrouw van Mauritaanse afkomst. ‘Je gaat naar huis en zegt dat alles in orde komt, maar dat weet je zelf niet eens. Stel je voor dat je probeert te slapen maar wakker ligt. Urenlang. Omdat je niet kun slapen.’ De felle donkere vrouw, van wie de vader plotseling werd afgevoerd zodat hij de VS kan worden uitgezet, kijkt recht in de camera. ‘Die zorg wordt je dood.’ Een traan rolt over haar wang. ‘Ze zullen je proberen te breken’, concludeert ze bitter. Awa richt zich, terwijl in beeld de Amerikaanse president Trump verschijnt, rechtstreeks tot de kijker: ‘Je kunt de documentaire bekijken. Je kunt zeggen: dit is erg. Maar uiteindelijk kijk jij ernaar op tv. Die kun je afzetten. Doorgaan met je leven.’
De allereerste scène van de zesdelige docuserie Living Undocumented (256 min.) laat er geen misverstand over bestaan: terwijl wij voor de buis zitten, worden er in een (ander) westers land, dat we nog niet zo lang geleden als voorbeeld zagen, onschuldige mensen gedeporteerd. Waar de vorige Amerikaanse president Obama en diens voorgangers zich nog beperkten tot het uitzetten van illegale criminelen, probeert Trump alles wat los en vast zit op te pakken. Rond zijn veelbesproken grensmuur, zo lekte afgelopen week uit via The New York Times, zou volgens hem bovendien een gracht met krokodillen en slangen moeten worden aangelegd. En anders kunnen ze die indringers toch gewoon in hun been schieten?
Anna Chai en Aaron Saidman hebben in 2018 acht gezinnen gefilmd, waarvan één of meerdere leden illegaal in de Verenigde Staten verblijven. Ze kunnen elk ogenblik opgepakt worden door de Amerikaanse overheidsdienst ICE. Van oudsher gaat het veelal om economische vluchtelingen, mannen uit Latijns-Amerika die geld willen verdienen om thuis een gezin te kunnen onderhouden. Tegenwoordig betreft het echter ook steeds vaker immigranten die op de vlucht zijn geslagen voor (bende)geweld in eigen land. Hun schrijnende verhalen worden in deze activistische documentaireserie gesandwicht, om zo de grotere problematiek van Trumps klopjacht op immigranten, waarbij volstrekt onschuldige kinderen zonder scrupules van hun familie worden gescheiden, in beeld te brengen.
Aflevering 1 introduceert bijvoorbeeld Luis uit Honduras, die sinds 2012 in de Verenigde Staten verblijft. Zijn zwangere vrouw Kenia is opgepakt in Kansas en zal worden uitgezet. Samen met zijn driejarige zoontje Noah gaat Luis haar uitgeleide doen, waarbij hij het gevaar loopt dat hij zelf, of z'n zoontje, ook het land moet verlaten. De Israëliër Ron leeft al sinds 2001 illegaal in de VS. Hij heeft kinderen die in z’n huidige land zijn geboren en dus Amerikaans staatsburger zijn, maar mag hij zelf ook blijven? En Alejandra, sinds 1998 illegaal in het land, kan sinds een verkeerscontrole in 2013 elk ogenblik gedeporteerd worden. Blijven haar dochters dan bij echtgenoot Temo, een voormalige militair die op Trump stemde? Of gaan ze met haar terug naar Mexico, een land waaraan zijzelf vooral traumatische herinneringen heeft?
Chai en Saidman beperken zich veelal tot observeren en laten hun hoofdpersonen vrijwel ongefilterd hun persoonlijke verhaal doen. Bij sommige nieuwkomers of hun advocaten en pleitbezorgers hadden enkele kritische vragen niet misstaan. Nu worden bepaalde mensen die, hoe begrijpelijk ook, doelbewust illegaal naar de VS zijn gekomen wel heel eenvoudig alleen als slachtoffer neergezet. Tegelijkertijd toont Living Undocumented wel op indringende wijze de achterkant van Trumps wrede deportatiebeleid en worden immigranten die door hem stelselmatig zijn gedehumaniseerd, als ongedierte dat maar het beste kan worden verdelgd, weer overtuigend vermenselijkt. Het zijn doodgewone mannen en vrouwen die, zoals ieder van ons, simpelweg het beste willen voor hun geliefden en zichzelf. En dat zou niemand hen kwalijk mogen nemen.
3. De Wereld Aan Je Voeten (dinsdag, om 20.25 uur, op NPO3)
‘Wat ligt er op jonge leeftijd toch al veel vast, hè?’ verzucht Mijn Medekijker als De Wereld Aan Je Voeten (80 min.) een kwartiertje onderweg is. In deze documentaire volgt Michiel van Erp enkele Utrechtse jongeren van hun tiende tot hun achttiende jaar. En, inderdaad, op tienjarige leeftijd is vaak al precies uit te tekenen hoe (het leven van) de achttienjarige versie van het desbetreffende kind eruit zal zien. Is het nature of toch nurture wat we menen te zien?
‘Give me a child until he is seven and I will give you the man’, luidt niet voor niets het parool van de klassieke documentaireserie waaraan deze Nederlandse film, die voortborduurt op Van Erps televisieserie Tijd Van Je Leven (2011-2015), schatplichtig is: Michael Apteds wereldberoemde Up-serie, waarvoor een groep zevenjarige Britse kinderen sinds 1964 elke zeven jaar is opgezocht. Ze zijn inmiddels 63 en zo langzamerhand in de winter van hun leven aanbeland.
Van Erps documentaire is natuurlijk over een veel kortere periode opgenomen, met hoofdpersonen die bovendien op een leeftijd zijn dat ze écht niet alles willen of kunnen delen. Toch komen ze regelmatig raak uit de hoek. Zo moet Medekijker bijvoorbeeld flink lachen om de reactie van stratenmaker Mitchell op de vraag of de relatie van zijn ouders een voorbeeld is voor wat hij met zijn nieuwe vriendinnetje wil. De jongen laat er geen misverstand over bestaan: 'Nou nee.'
Ook zijn ouders op de achtergrond kunnen er smakelijk om lachen. Later krijgt het verhaal echter nog een staartje. Liefdes- en relatieperikelen zijn er sowieso volop in De Wereld Aan Je Voeten. In de gezinnen van de hoofdpersonen, maar ook bij henzelf. ‘Ach gos’, reageert Medekijker bijvoorbeeld medelevend als het schattige tienermeisje Luka moet huilen omdat haar vriendje het na drie maanden heeft uitgemaakt. Enige tijd later heeft ze serieuze plannen met een andere jongen.
Van Erp monteert zijn hoofdpersonen door elkaar heen, waardoor de film echt als één geheel voelt. Erg diep reiken de portretjes niet, maar gezamenlijk schetsen ze een heel aardig beeld van een nieuwe generatie Nederlanders die nu over de drempel van volwassenheid stapt. 'Wel leuk, wel vermakelijk', constateert Mijn Medekijker na afloop. 'Het geeft je wel te denken over wat ons nog te wachten staat.’
4. Punk (vanaf donderdag, om 23.00 uur, op Canvas)
Punk gaat nooit verloooooren! Althans volgens enkele ogenschijnlijk goed geconserveerde iconen van het ruige rockgenre in dit aanstekelijke documentaire-vierluik. De ultieme middelvingermuziek stak in de jaren zeventig zijn lelijke kop op, kreeg tijdens de eighties onder de noemer hardcore een erg grimmig karakter en kon in de negentiger jaren als poppunk eindelijk commercieel worden geëxploiteerd. Intussen was het ooit zo dwarse genre natuurlijk allang ingekapseld door de muziekindustrie, waarop het in het openbaar altijd had gespuugd.
Niet dat de gestaalde miniserie Punk (219 min.) daar al te veel aandacht aan besteedt. De nadruk ligt, zoals gebruikelijk in dit soort muziekdocu’s, op het bewieroken van de eigen helden. Dat is in het geval van punk eerder gedaan, maar niet vaak beter of completer. De serie van Jesse James - goede naam trouwens voor een regisseur van een punkfilm - Miller behandelt niet alleen de beginperiode, toen de punkmuziek en -lifestyle hun naam vestigden, maar brengt ook de periode van de grote commerciële doorbraak - of, zo je wilt de grote uitverkoop - in beeld.
Aflevering 1 richt zich op de Amerikaanse voorvaderen van het genre (The MC5, Stooges, New York Dolls en Ramones). In het tweede deel staat de Britse sensaaaaatie die daarop volgde (Sex Pistols, Damned en The Clash) centraal. De Amerikaanse hardcorescene van begin jaren tachtig (Bad Brains, Black Flag, Dead Kennedys en Minor Threat) bevolkt episode 3. En in de slotaflevering (Bad Religion, Nirvana, Green Day, The Offspring en Rancid) worden tenslotte grunge en skatepunk als soundtrack voor de alternatieve jeugd belicht.
Deze slicke serie heeft een lekker verteltempo, is natuurlijk dichtgesmeerd met opwindende muziek en beschikt bovendien over een behoorlijke sterrencast met vedettes (en usual suspects) als Iggy Pop, Wayne Kramer, Johnny Rotten, Marky Ramone, Debbie Harry, Joan Jett, Ian MacKaye, Jello Biafra, Henry Rollins, Flea, Brett Gurewitz, Billie Joe Armstrong, Josh Homme en Dave Grohl. Zij stralen in zowat alles uit dat punk behalve muziek vooral ook een attitude is. Van: Wij tegen de rest. Waarbij alles mag, zolang het maar punk is. Zoiets.
’Het is heel eenvoudig’, zegt Penelope Spheeris, maakster van de klassieke punkdocu The Decline Of Western Civilization uit 1981, daarover. ‘Je bent het en je snapt het. Of je bent het niet en snapt het dus ook niet.’ Waarbij je je automatisch afvraagt: zouden al die sprekers, die je ervan verdenkt dat ze, net voordat de cameraploeg binnenkwam, nog gauw even een kleurspoelinkje door hun haar hebben gedaan en het nog eens lekker door elkaar hebben gehusseld, bijvoorbeeld nooit een héél klein beetje moe worden van de punkmores en bijbehorende haarkloverij? Zulke vragen stel je echter niet in een ode aan een muziekstroming die staat of valt bij kwalificaties als 'authenticiteit' en ‘street credibility’.
Ook dat heeft overigens zijn charme. Als Miller op een platenspeler oude punkklassiekers zoals I Wanna Be Your Dog of Anarchy In The UK afspeelt voor zijn gesprekspartners, blijven die lekker in hun rol en zingen of luchtgitaren enthousiast mee. Het levert fraaie taferelen op. Van metershoge helden die zichzelf terugbrengen tot doodgewone punks. En dat zou je de essentie van de stijlvorm kunnen noemen.
5. De klassieker: Beware Of Mr. Baker (YouTube)
Zelden zal de spanning tussen de hoofdpersoon en maker van een documentaire zo treffend zijn uitgedrukt als in de openingsscène van Beware Of Mr. Baker (92 min.). Na een hoog opgelopen meningsverschil over wie er hun zegje over hem mogen doen in ‘zijn’ film mept meesterdrummer Ginger Baker Jay Bulger met zijn wandelstok tegen het hoofd. De documentairemaker blijft letterlijk bloedend achter. Hij had het kunnen weten: waar Ginger komt, komt ruzie.
Onder het voorwendsel dat hij een journalist van het tijdschrift Rolling Stone is, volgens hemzelf een totale leugen, trekt Bulger in 2009 tijdelijk in bij Baker in Zuid-Afrika en schrijft, inderdaad, een artikel voor Rolling Stone over De Doldrieste Drummer. En daarna, in 2012, volgt deze messcherpe, dolkomische en opwindende film over de man die furore maakte bij uiteenlopende acts als Cream, Blind Faith, Fela Kuti, Hawkwind, Public Image Ltd en Masters Of Reality en wordt beschouwd als één van de beste drummers van de twintigste eeuw. Of het nu gaat om rock, jazz of afrobeat.
Voor lieden als Baker is tegelijkertijd het begrip ‘enfant terrible’ uitgevonden. Als hij Bulger zijn levensverhaal vertelt, dreigt er dan ook voortdurend onenigheid. ‘En toen besloot Alexis om Graham bij de band te vragen’, vertelt de slagwerker bijvoorbeeld over het begin van zijn carrière in Alexis Korner’s Blues Incorporated. ‘Kun je iets meer context geven over wie je het dan hebt?, vraagt Jay Bulger. ‘Dat heb ik net gezegd, for fuck’s sake.’ Bulger laat zich de kaas echter niet van het brood eten: ‘Je zei alleen: Graham. Niemand weet wie Graham is.’ Baker, met zichtbare tegenzin: ‘Graham Bond was een vette kerel.’
Tussen de boude statements, middelvingers en cynische rokerslachjes door heeft de hork eerste klas natuurlijk wel degelijk een fascinerend verhaal te vertellen. Zijn zus, echtgenoten en kinderen, directe collega’s als Eric Clapton, Jack Bruce en Steve Winwood, en zijn vakbroeders Nick Mason (Pink Floyd), Stewart Copeland (The Police), Lars Ulrich (Metallica), Tony Allen (Fela Kuti) en Chad Smith (Red Hot Chili Peppers) kaderen dat verder in. En Bulger kleedt het aan met prachtig archiefmateriaal, treffende animaties en - natuurlijk! - dampende muziek, die de film een opwindend ritme geeft.
’Beschouw je jezelf als een tragische held?’ wil Jay Bulger op een gegeven moment weten van zijn volledig losgeslagen protagonist. ‘Ga door met het interview’, reageert die geïrriteerd. ‘Stop met je pogingen om een intellectuele eikel te zijn.’ Gaandeweg komt de filmmaker in deze kostelijke film echter toch vervaarlijk dicht in de buurt van de enige echte Ginger Baker, die afgelopen weekend overleed: maniak, dopehead én absolute werelddrummer.
+ Bioscooptip: Snelweg NL
Vanaf donderdag in de bioscoop: Snelweg NL, 'een filmisch portret van een wereld die voortdurend in beweging is. Auto’s, bussen en vrachtwagens, natuurlijk. Maar ook: vorkheftrucks, ganzen en wasstraten....' Trailer & bespreking op de DocUpdate-website.
+ Bioscooptip: Stones Have Laws
Vanaf donderdag in de bioscoop: Stones Have Laws, 'een soort synthese van documentaire, poëzie en theater, waarin de Surinaamse Marrons de relatie leggen tussen de wereld van hun voorouders, met de bijbehorende vertellingen, muziek en gebruiken, en hun dagelijkse beslommeringen in de tegenwoordige tijd, die zich nog altijd in een parallel universum lijken af te spelen...' Trailer & bespreking op de DocUpdate-website.
+ Festivaltip: Beholders
Van donderdag tot en met zondag vindt in het Brabantse Meierijstad het nieuwe documentairefestival Beholders plaats. Op twintig verschillende locaties - van Olland, Zijtaart en Veghel tot Schijndel, Boerdonk en Sint-Oedenrode - zijn in totaal 64 films uit binnen- en buitenland te zien. En vaak zijn de makers aanwezig om hun werk toe te lichten.
Tijdens de eerste editie van Beholders worden bijvoorbeeld de documentaires Joe's Violin, Machines, Tanzania Transit, Summa, Inside Lehman Brothers, De Man Die Achter De Horizon Keek, Klanken Van Oorsprong en My Own Private War vertoond.
Tot slot
Tot zover de DocUpdate van deze week. Op woensdag herhaalt NPO2 nog David Bowie: The Last Five Years. Een dag later wordt Land Of The Free opnieuw vertoond. Zondagmiddag is op NPO2 Ben-Gurion: Epilogue te zien. En 's avonds is op Canvas Tiananmen: The People Versus The Party te zien.
Afgelopen vrijdag werden ook de Gouden Kalveren uitgereikt. Als beste lange documentaire werd gekozen voor Claire Pijmans Living The Light - Robby Müller, over enkele weken te zien op NPO2. De Waarheid Over Mijn Vader van Shamira Raphaëla won het Kalf voor beste korte documentaire.
Verder waren er nog de prijs van het Forum Van De Regisseurs (Nu Verandert Er Langzaam Iets), de Prijs van de Nederlandse Filmkritiek (Keeper) en een (postuum) Gouden Kalf voor editor Menno Boerema. Hij won die voor de montage van de documentaire Het Wonder Van Le Petit Prince.
Volgende week in De DocUpdate: een instituut dat de grenzen van de menselijke kennis wil verleggen, een vrouwelijke imam die best een homohuwelijk zou willen sluiten en de schrijver van de autobiografie van Caitlyn Jenner, die zelf ook meer aandacht wil geven aan seksuele expressie.
PS
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop zo’n 650 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Onder de noemer Boeijen Bekijkt 't schrijf ik ook elke maand een bijdrage voor de website 2Doc.nl, de website voor documentairefilms van de Publieke Omroep. Ditmaal: Spreken Is Zilver...