De DocUpdate (9 april 2018)
1. De Zaak Gebroeders R.: Over De Kwestie Levenslang (vanavond, 22.55 uur, op NPO2)
‘Dit is het leven wat wij gekozen hebben’, zegt de stem op vertrouwelijke toon. ‘Je wordt niet zomaar rijk. En als wij eenmaal rijk zijn, dan mag je best een beetje arrogant zijn, weet je wel.’ Aan het woord zijn de gebroeders R. Ze worden verdacht van drie geruchtmakende roofmoorden, in Drenthe in 2012.
Het onderzoeksteam van het Openbaar Ministerie meent een motief te hebben gehoord in de stiekem gemaakte geluidsopnames van de verdachten: geld. Ze horen er ook een gevaar op recidive in. In de woorden van de broers weerklinkt in elk geval geen berouw. Dit is moord in koelen bloede, daarover zijn de aanklagers het snel eens. Op mensen die bij toeval op het verkeerde moment op de verkeerde plaats waren.
De advocatenteams van Admilson en Marcos R., waaronder de befaamde Wim Anker, zien tegelijkertijd mogelijke verzachtende omstandigheden; de broers zijn geadopteerd vanuit Brazilië. Zijn ze daardoor misschien getraumatiseerd? En heeft Admilson tijdens zijn uitzending naar Afghanistan als militair wellicht PTSS opgelopen en is dat dan de oorzaak van de ‘explosie van geweld’, die niemand zag aankomen?
Maria Mok en Meral Meslu, die eerder films maakten over de Friese advocatentweeling Anker en hun verdediging van de beruchte zedendelinquent Robert M., zetten de voorbereidingen van de aanklagers en verdedigers op de rechtszaak recht tegenover elkaar in De Zaak Gebroeders R. (60 min.) en werken zo toe naar de zitting waarbij wordt beslist of de broers (levenslang) achter slot en grendel moeten of toch worden behandeld voor een psychiatrische stoornis.
Hun aanpak is sober: geen interviews, muziek of mooifilmerij. Mok en Uslu registreren als een vlieg op de muur, brengen de zaak terug tot zijn essentie en presenteren die zonder enige opsmuk. Bijzonder is daarbij hoeveel toegang het filmende duo heeft gekregen. Ook de gesprekken van de beide verdachten met hun advocaten, tijdens een observatie in de gevangenis in Vught, zijn gewoon gefilmd. Daar zit de meerwaarde van deze tot het bot uitgeklede documentaire, die de achterkant van een gruwelijke drievoudige moord treffend in beeld brengt.
Dat we deze film ook te zien krijgen, is overigens geen vanzelfsprekendheid. De uitzending is een paar keer uitgesteld omdat de zaak nog liep. Bovendien heeft het Openbaar Ministerie na bezwaren van de nabestaanden de medewerking aan de documentaire ingetrokken en via een kort geding tevergeefs geprobeerd om het gebruik van de beelden van het OM, dat toen nog gewoon meewerkte aan de film, te verbieden.
2. City Of Ghosts (woensdag, 22.55 uur, op NPO2 en zondag, 22.25 uur, op Canvas)
Het zou me niet hebben verbaasd, zo schreef ik in mijn jaaroverzicht voor 2017, als Matthew Heineman de Oscar voor beste documentaire zou winnen met City Of Ghosts (92 min.), een onontkoombare film over Syrische burgerjournalisten die met gevaar voor eigen leven berichten over de gruwelen van IS. De prijs zou echter gaan naar Icarus, een fascinerende documentaire over het Russische dopingprogramma.
In 2016 was Heineman al eens dichtbij een Oscar met Cartel Land (nog steeds te zien op Netflix), een geweldige film over de drugsoorlog die op de grens van de Verenigde Staten en Mexico wordt uitgevochten (en die onlangs een krachtig vervolg kreeg met de miniserie The Trade). Zijn volgende film City Of Ghosts is opnieuw een mokerslag die je nog dagen op je bakkes voelt: actueel, urgent en superspannend. Niet eerder werd de nefaste ideologie van Islamitische Staat, dat alles wat het Kalifaat voor de voeten loopt letterlijk de kop probeert af te hakken, zo pregnant in beeld gebracht.
De Amerikaanse filmmaker volgt de burgerjournalisten van het collectief Raqqa Is Being Slaughtered Silently, die met gevaar voor eigen leven, en dat van hun dierbaren, proberen te berichten over de dagelijkse dreiging van het leven met/onder IS. Zelfs in het buitenland zijn deze onbekende helden, die de Duivel brutaal in de bek hebben gespuugd, niet meer veilig als IS-cellen worden ingezet om hen met grof geweld uit de weg te ruimen.
De angst die hen begeleidt bij elke stap die ze zetten, elk stuk dat ze schrijven en elke misstand die ze fotograferen of filmen - en de moed die ze ergens diep van binnen toch steeds weer vinden om hun missie te vervolgen - wekt evenveel bewondering als verbazing. Hoe blijf je mens in dit genadeloze kat- en muisspel? Gaandeweg dringt in deze doodenge docu echter het besef door dat ze helemaal geen keuze meer hebben: ‘Of we winnen of ze doden ons allemaal.’
City Of Ghosts wordt deze week tweemaal uitgezonden: woensdag op NPO2 (22.55 uur) en zondag op Canvas (22.25 uur). Er is dus geen enkel excuus, zou ik zeggen, om deze absolute topdocumentaire te missen.
3. The China Hustle (Netflix)
Zelfs de poortwachters hebben geen idee. Dat zeggen ze tenminste. Toonaangevende accountants zetten moeiteloos hun handtekening onder de boekhouding van onbekende Chinese bedrijven, maar geven niet thuis als er wordt gevraagd naar de werkelijkheid achter die cijfers. Tot zover de officiële controle, waarop beleggers dachten te kunnen vertrouwen.
Intussen krijgen handige jongens vrij spel om Chinese bedrijven op slinkse wijze naar de Amerikaanse beurs te manoeuvreren en daar te presenteren met jaarcijfers die écht te goed zijn om waar te kunnen zijn. Probeer dat echter maar eens wijs te maken aan iemand met dollartekens in de ogen.
Je kunt zulke zwendel aan de kaak stellen. En als je dat slim doet, is dat weer een businessmodel op zichzelf, blijkt uit The China Hustle (84 min.). Shortselling noemen ze ‘t, volgens die geheel eigen logica van de financiële sector; je zet je geld erop dat de aandelen van een dubieus bedrijf snel zullen kelderen en loopt daarmee dan zelf binnen.
Populair word je daar niet mee, getuige deze ontluisterende film over de wereld van het grote geld. Illustratief is het venijn van Dick Fuld, de CEO van de bank Lehman Brothers. Net voor de financiële crisis van 2008 die door zijn eigen bank in gang werd gezet, zei hij over deze beurscowboys: ‘Ruk hun hart eruit en eet ze op voor ze doodgaan.’ Maar Fuld belazerde de kluit natuurlijk net zo goed.
De shortseller Dan David probeert ondertussen de klok te luiden over de misstanden in zijn bedrijfstak, maar in de politiek lijkt niemand te willen luisteren - laat staan dat ze willen weten waar de klepel hangt. De gedreven David fungeert als protagonist voor deze stevige witte boorden-thriller van Jed Rothstein. Goliath heeft in diezelfde film vele (gladgeschoren) gezichten.
The China Hustle is beslist onderhoudend, maar wordt nooit zo spannend als klassiekers in het genre zoals Enron: The Smartest Guys In The Room (van Alex Gibney, tevens producent van deze documentaire, die een carbon kopie lijkt van zijn eigen werk, inclusief sturende voice-over) en Oscar-winnaar Inside Job. Of komt dat vooral omdat we inmiddels gewend zijn geraakt aan de schimmige businessmodellen van de Firma Gebakken Lucht?
4. Mother's Balls (donderdag, 22.55 uur, op NPO2)
Vergeef me, maar bij ‘ballroom’ had ik associaties met straf gecoiffeerde jongens en meiden met een tandpastaglimlach en elastieken benen, die uitbundig door een balzaal zwierden op Klaus Wunderlich-achtige muziek waarop je alleen je ergste vijand zou vergasten (en persoonlijker: met dansles, het geklungel van een onhandige puber met meisjes en pasjes).
Niets van dat al! De zogenaamde Balls van het eerste Nederlandse Ballroomhuis House Of Vineyard in Amsterdam bevinden zich aan het andere eind van het dansspectrum en zijn eerder kinky en underground dan belegen. Mother's Balls (48 min) van Catherine van Campen brengt de ontluikende subcultuur van binnenuit in beeld. Ze focust zich op de van oorsprong Amerikaanse organisator, performer en ‘drag mother’ Ambiance Vineyard.
Zij verschaft deze joyeuze spuit in de geprononceerde bilpartij van het LGBT-gerelateerde fenomeen Ballroom - hap naar adem - tevens context en diepte. Over hoe de burleske scene ontstond in de zwarte en latino-gemeenschap van New York, die met homoseksuelen en transgenders zijn eigen outcasts had, en hoe die scene vervolgens werd gepopulariseerd door Madonna op haar album Vogue en de bijbehorende wereldtournee.
‘Het is een manier om aan de samenleving en de werkelijkheid te ontsnappen’, stelt Ambiance. ‘Je kunt jezelf omtoveren tot wat je maar wilt.’ Zij is zelf de verpersoonlijking van dat uitgangspunt; ooit was de femme fatale een wat dikkig Mexicaans meisje dat zich spiegelde aan de stripvamp Jessica Rabbit uit de filmklassieker Who Framed Roger Rabbit? en haar eigen positie zocht, ergens tussen vrouw zijn en man zijn. Als Van Campen doorvraagt, blijkt ze er nog steeds mee te worstelen.
Aan zulk ongemak ontleent de Ballroom-scene, en daarmee ook deze documentaire, zijn bestaansrecht. Tegelijkertijd offreert Mother's Balls ook meer dan genoeg zwier en schwung om er een vitale en ravissante party van te maken, waarbij letterlijk iedereen welkom is.
5. De klassieker: Mercy Mercy (donderdag, 0.00 uur, op NPO2)
Een heel enkele keer veroorzaakt een documentaire een storm van verontwaardiging, die maar nauwelijks wil gaan liggen. De IDFA-favoriet Mercy Mercy (56 min.), donderdag opnieuw te zien op NPO2, zorgt in 2012 voor parlementaire enquêtes en kamervragen. Hoe kan dit zomaar gebeuren en waarom grijpt niemand in?
Dat verwijt wordt ook filmmaakster Katrine Rijs Kjær gemaakt. Gedurende vijf jaar volgt zij de lotgevallen van het Ethiopische meisje Masho en haar broertje Roba, die in 2008 op vier- en tweejarige leeftijd worden geadopteerd door een Deens stel. Wat een succesverhaal had moeten worden - kinderen vinden nieuw thuis in liefdevol gezin - mondt uit in een nachtmerrie.
Henriette en Gert probeerden al jaren kinderen te krijgen, maar als het eenmaal zover is blijken ze er niet voor in de wieg gelegd. De adoptieouders kunnen de soms wat obstinate Masjo, die hechtingsproblematiek zou hebben, nauwelijks de baas en nemen uiteindelijk een dramatische beslissing. Kjær legt dat hele proces van héél dichtbij vast, zónder tussenbeide te komen.
Intussen snakken de biologische ouders van Masho en Roba, die met AIDS besmet zijn geraakt en waarschijnlijk niet lang meer hebben te leven, in Ethiopië tevergeefs naar contact met hun kinderen. Dat is hen immers meerdere malen beloofd door het bemiddelende adoptiebureau. Ze horen echter niets meer van hen. Hun wanhoop gaat door merg en been.
Mercy Mercy belicht de schaduwzijde van de adoptie van (Afrikaanse) kinderen, zorgt voor een nauwelijks weg te slikken brok in de keel en werpt tevens vragen op over de rol van een documentairemaker: is die film (en wat je daarmee eventueel zou kunnen bereiken) werkelijk zo belangrijk dat menselijke waarden ervoor aan de kant gaan? Of prevaleert uiteindelijk toch de directe verantwoordelijkheid die je hebt als je wordt geconfronteerd met lijden dat je zou kunnen voorkomen of verminderen?
Tot besluit...
Tot zover de DocUpdate van deze week, mijn alibi voor alweer een onverantwoorde hoeveelheid uren voor de kijkbuis.
Volgende week in deze nieuwsbrief in elk geval een portret van de invloedrijke comedian Garry Shandling, het zogenaamde schoonmakersparlement en alweer een prachtige documentaire over Syrië (A Stranger Came To Town).
Als je wilt grasduinen door de documentaires die inmiddels zijn besproken in De DocUpdate, dan kun je overigens hier een alfabetisch overzicht vinden, met de bijbehorende links.
Gegroet,
PS
Afgelopen week vertoonde de BBC een Louis Theroux-achtige televisiedocumentaire van Ben Zand over de R&B-zanger R. Kelly, die wordt beschuldigd van het gijzelen van enkele vrouwen als seksslaaf. Eerder werd de Amerikaanse zanger, die ooit een grote hit had met I Believe I Can Fly, ook al in verband gebracht met seks met minderjarige meisjes.