De DocUpdate (9 december 2019)
1. Heb Je Kinderen (maandag, om 20.25 uur, op NPO2)
Haar ex heeft inmiddels twee kinderen, weet Inés ten Berge. Het is een wrange conclusie. Hij hoefde destijds niet zo nodig. Zij loopt inmiddels tegen de vijftig en is altijd kinderloos gebleven. Emeritus hoogleraar voortplantingskunde Fulco van der Veen, bij wie Ten Berge jarenlang in behandeling is geweest, omschrijft het scherp in deze boeiende film: ongewild kinderloze vrouwen zoals Inés zijn het slachtoffer van een ‘mislukte uitgestelde kinderwens’.
Juist de vrouwen van haar generatie, opgevoed met de instructie om vooral niet (te) jong zwanger te worden, hebben soms de boot gemist. En steeds weer is er dan die ene verpletterende vraag: Heb Je Kinderen? (80 min.). Nee, nog niet, antwoordde Inés jarenlang. Maar ik hoop ze nog wel te krijgen. Elk jaar werd de vraag pijnlijker, het antwoord steeds moeilijker te formuleren. En daarna kwam er dan soms nóg een vraag: waarom adopteer je geen kind?
Ook al zo ongemakkelijk: Waarom heb je het niet gewoon geaccepteerd? Gewoon? In deze egodocu bespreekt Ten Berge het onderwerp met andere vrouwen die bleven zitten met een kinderwens. Ellen en haar man Joost besloten na een mislukte IVF-behandeling bijvoorbeeld te stoppen met hun pogingen om zwanger te worden, Coco kreeg op 48-jarige leeftijd via een gedoneerde eicel alsnog een kind en de oudere vrouw Wilma en haar echtgenoot Fritjof bleven kinderloos in een tijd dat er nog weinig medische mogelijkheden waren.
Met haar lotgenoten maakt Inés ten Berge het grote stille verdriet bespreekbaar, dat hele levens kan gaan beheersen. Intussen vraagt ze zich af, in een vaste interviewsetting die steeds terugkeert in de film: wil ik toch nog één keer, met de mogelijkheden die de medische wetenschap nu biedt, een poging wagen om een kind te krijgen? Het lijkt vooral een gedachtenexercitie. Eigenlijk weet zij, en ook de kijker, allang wat het antwoord op deze onmogelijke vraag zal worden.
2. The Apollo (HBO/Ziggo)
In een volledig gesegregeerde wereld gaf The Apollo in Harlem, New York een thuis aan de Afro-Amerikaanse cultuur. Sinds 1934 kreeg vrijwel elke zwarte muzikant, comedian of theatermaker wel eens de vloer in het roemruchte theater. Het was de plek waar ‘black is beautiful’ daadwerkelijk gestalte kreeg. Of zoals James Brown, die er meer dan tweehonderd keer op het podium stond en in 1963 een absolute klassieker opnam met Live At The Apollo, het verwoordde: ‘Say it loud! I’m black and I’m proud!’
In de collageachtige documentaire The Apollo (102 min.) roept Roger Ross Williams de hoogtijdagen van het kleine theater (ruim 1500 plekken) op met beeldbepalende figuren als Pharrell Williams, Smokey Robinson, Gladys Knight, Aretha Franklin, Jamie Foxx, Angela Bassett en Paul McCartney (die met de roomblanke Beatles optrad in het zwarte bolwerk). Het portretteren van een gebouw en z’n historie blijft echter een lastig verhaal, want de stenen zelf léven natuurlijk niet.
Williams vervlecht hedendaagse activiteiten in het theater, zoals repetities voor een eerbetoon aan Ella Fitzgerald en een rondleiding door de historicus van dienst, met hoogte- en dieptepunten uit de lange historie van het podium. De film krijgt daardoor een anekdotisch karakter. Als er al een duidelijke lijn is te ontdekken, dan zit die in de voortdurende emancipatoire strijd die zwart Amerika heeft moeten voeren en de manier waarop die werd en wordt uitgedrukt in kunst.
Dat levert overigens wel mooie verhalen op, bijvoorbeeld over het notitiesysteem van Frank Schiffman, die decennialang de scepter zwaaide in het Apollo-theater. Op 7 juni 1946 maakte hij bijvoorbeeld een cataloguskaartje aan voor Billie Holiday. ‘Vocalist. Zingt smartlappen’. Vijf jaar later: ‘Gaf een goede show. Zeer behulpzaam in de finale. Zong behoorlijk goed. Geen wangedrag.’ Op 14 augustus 1953 noteerde hij echter: ‘Verschrikkelijk! Ze was ziek, maar leek ook onder invloed van stimulerende middelen. Alleen een wonder kan dit meisje nog redden.’
Ook fraai: de bikkelharde competitie tijdens de zogenaamde ‘amateur nights’. In een, achteraf bezien, dolkomische scène wordt een piepjonge Lauryn Hill tijdens één van deze talentenavonden genadeloos uitgejouwd. Niet erg, lijkt de redenering. Daar wordt ze hard van. Als volgroeid artiest steelt Hill enkele jaren later inderdaad de show in een volgepakte zaal. De ongegeneerde kritiek heeft haar boven zichzelf doen uitstijgen.
Zo worden de mores van dit stukje heilige grond voor zwart Amerika aardig in beeld gebracht, waarbij ook de eerste Afro-Amerikaanse president natuurlijk niet mag ontbreken. In 2012, tijdens zijn herverkiezingscampagne, zong Barack Obama er een stukje van Al Greens Let’s Stay Together. Een grotere erkenning van en voor de zwarte cultuur was nauwelijks denkbaar.
In de parade van Apollo-sterren ontbreekt overigens comedian/presentator Bill Cosby, die diverse keren optrad in het kleine theater. Sinds hij in 2018 werd veroordeeld vanwege zedendelicten, is ‘Amerika’s favoriete zwarte huisvader’ echter geen man meer waarmee je als gemeenschap of podium wil pronken.
3. On The Inside Of A Military Dictatorship (dinsdag, om 23.15 uur, op NPO2)
De nieuwe president Thein Sein wilde een dode tijger tot leven wekken, volgens minister van informatie Ye Htut. Myanmar, ofwel Birma, was bijna een halve eeuw een militaire dictatuur geweest, maar had sinds 2011 eindelijk een burgerregering. Soort van, tenminste. Zonder een rol voor de befaamde dissidente Aung San Suu Kyi kon er echter nooit sprake zijn van volwaardige integratie in de internationale gemeenschap én opheffing van de opgelegde sancties.
En dus werd de mensenrechtenactiviste, in 1991 winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, in genade aangenomen. Niet veel later was ze al gekozen tot parlementslid. In de nieuwe grondwet had het regime intussen wel vastgelegd dat Aung, omdat ze buitenlandse kinderen heeft, nooit president van het land mocht worden. Terwijl dat toch echt haar grote ambitie was. En toen bleek de populaire idealiste ook maar gewoon een mens: ze was bereid om vuile handen te maken, teneinde haar land toch te kunnen gaan regeren.
In de gedegen journalistieke documentaire On The Inside Of A Military Dictatorship (55 min.) plaatst Karen Stokkendal Poulsen de democratisering van het boeddhistische Myanmar binnen z'n historische context, waarin Aung San Suu Kyi als dochter van een voormalige legerleider sowieso een bijzondere plek inneemt. Daarna reconstrueert de Deense documentairemaakster hoe de gespannen politieke situatie in 2017, als Aung inmiddels de de facto regeringsleider is geworden, leidt tot etnische zuivering van Rohingya-moslims.
Voor die kwestie komt Aung San Suu Kyi komende week naar het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Valt de gewezen mensenrechtenactiviste daar definitief van haar voetstuk? Of kon en kan ze binnen de gegeven omstandigheden gewoon helemaal niet anders? Stokkendal Poulsen geeft direct betrokkenen van alle politieke gezindten het woord en laat het oordeel uiteindelijk over aan de kijker.
4. Untouchable (donderdag, om 23.00 uur, op NPO2)
‘He would never take ‘no’ for an answer’, zegt de vroegere secretaresse van Harvey Weinstein, over de tijd dat hij nog een ambitieuze concertpromotor in Buffalo was. Ze probeert zijn zakelijke attitude te omschrijven aan het begin van de documentaire Untouchable (98 min.), maar de analogie met ‘s mans buitensporige seksuele gedrag is natuurlijk onontkoombaar. Om aan alle eventuele twijfel daarover een einde te maken, laat regisseur Ursula Macfarlane tegelijkertijd een foto zien van Harvey met een ander icoon van geweld tegen vrouwen, O.J. Simpson. Waarna één van Weinsteins slachtoffers het eerste aangrijpende verhaal van deze documentaire mag vertellen.
Toen Miramax, het filmproductiebedrijf van Weinstein en zijn broer Bob, vanaf halverwege de jaren tachtig stormenderhand Hollywood begon te veroveren, kreeg zijn wangedrag een structureel karakter. Tegelijkertijd was er die onweerstaanbare drive, zijn grootse visie op films en die oprechte liefde voor cinema. Harvey was dan misschien een bullebak, lijken mensen uit zijn omgeving nog steeds (tegen zichzelf) te zeggen, maar zijn manier van werken leverde wel wat op: de ene na de ander Oscar. En ach, iedereen gaat wel eens een keer over de schreef.
En dan, halverwege de documentaire, introduceert Macfarlane de actrices Rosanna Arquette, Caitlin Dulany, Nannette Klatt, Louise Godbold en Paz de la Huerta. Ze hebben elk hun eigen ervaringen, maar vertellen tegelijkertijd één en hetzelfde verhaal, dat bovendien parallel is gemonteerd. De modus operandi van een seksueel roofdier, dat weet dat het ongestoord zijn gang kan gaan. Als er al details over zijn erotische escapades zouden uitlekken, dan kunnen die altijd in verband worden gebracht met jonge actrices, die zich nu eenmaal omhoog proberen te neuken.
Harvey waant zich onaantastbaar, zo ervaren oud-medewerkers, vrouwen en journalisten die hem tegen de haren instrijken. Met behulp van alle mogelijke middelen worden ze geïntimideerd. En anders kan er nog altijd worden geschikt, met een stevige geheimhoudingsverklaring erbij. Harvey meent daardoor dat hij boven de wet staat. Tótdat de onderzoeksjournalisten Ronan Farrow (The New Yorker) en Megan Twohey en Jodi Kantor van The New York Times in 2017, als de #metoo-beweging duchtig van zich doet spreken, eindelijk bronnen vinden die tegen Weinstein willen getuigen en zijn hele leven en bedrijf als een kaartenhuis in elkaar donderen.
De complete, inmiddels welbekende Weinstein-affaire wordt in deze doortimmerde documentaire netjes uit de doeken gedaan met jeugdvrienden, voormalige medewerkers en de gebruikelijke journalisten en deskundigen. Untouchable brengt de kwestie slechts beperkt in verband met de mucho macho-mores in de entertainmentindustrie. Dat tijdperk lijkt nu echter op z’n einde te lopen. Na R. Kelly en Michael Jackson is ‘Zweinstein’ al de derde grootheid die in 2019 wordt gesloopt in een documentaire. Nu is het alleen nog wachten op de definitieve Bill Cosby-film, die zich onlangs, vanuit de gevangenis, alweer op de sociale media meldde als ‘America’s dad’.
Oh ja, Harvey Weinstein ontkent alles. Bijna dan. En zijn broer Bob wist van niets.
5. Jongens Van de Bouw (zondag, om 20.5 uur, op NPO2)
Over 22 maanden moet de woontoren klaar zijn. Een onmogelijke deadline, die eigenlijk niet te halen is met een normale werkweek. Vanaf juni 2017 gaan de Jongens Van De Bouw (87 min.) aan het werk om het onmogelijke tóch klaar te spelen en op tijd 375 huurappartementen in het hart van Rotterdam, Katendrecht, op te leveren.
Geertjan Lassche volgt het project via de mannen – op een enkele toiletjuffrouw na: geen vrouw te bekennen – die het project naar een goed einde moeten brengen. Gewone werkemannen. Die vaak aan een half woord genoeg hebben. En zelf liefst ook niet al veel woorden vuil maken aan het werk. Aan niks eigenlijk.
Onderweg naar dat werk, tussen het gezwoeg door of gewoon tijdens de pauze, in de onvermijdelijke keet, vertellen ze wat hen bezighoudt: de lichamelijke ongemakken, al die buitenlanders op de bouwplaats of hoe het gaat thuis. Erg persoonlijk wordt het niet. En hoe lang ze ook al met elkaar werken, in het weekend of vakanties spreken ze elkaar nooit. Collega’s zijn ze, géén vrienden.
Zonder opsmuk brengt Lassche hun werklevens en de bijbehorende dilemma’s in beeld. Hoe lang houdt de kwakkelende bouwvakker Gerrit het bijvoorbeeld nog vol? Is de nieuwe leerling-timmerman Stef wel gemaakt voor het vak? Komt werkvoorbereider Carel met zijn exotische nieuwe geliefde nog wel aan zijn werk toe? En lukt het uitvoerder Stan om de klus binnen budget te klaren?
Met timelapse-beelden brengt Lassche ondertussen fraai de vordering van de bouw in beeld, die steeds enkele weken blijft achterlopen op het schema. ‘Er zijn belangrijkere dingen in het leven dan een gebouw’, concludeert Stan echter, terwijl hij aan het eind van de film het dak van de woontoren controleert. ‘Dat zijn de personen die het uiteindelijk doen en waarmee je het maakt.’
En dat lijkt een uitstekend motto voor deze stevige film, die zonder psychologische poespas doordringt tot een echte mannenwereld.
6. Midnight Family (zondag, om 22.00 uur, op Canvas)
Het is een familiebedrijf, de ambulance van het Mexicaanse gezin Ochoa. Een bedrijf, juist. Als er geen officiële ambulance kan komen in Mexico-Stad, maakt dat de weg vrij voor commerciële hulpteams zoals de ziekenwagen van de Ochoa’s. De zeventienjarige zoon Juan, een guitig joch met een beugel, zit achter het stuur. Achter in de ambulance ligt Juans elfjarige broertje Josué, die nogal eens van school spijbelt, loom te wezen. Samen met hun vader Fernando en de kalme ambulancebroeder Manuel Hernández scheuren ze ’s nachts door de Mexicaanse metropool.
Op een bevolking van negen miljoen mensen rijden er dagelijks slechts 45 officiële ambulances in Mexico-Stad. De meeste calamiteiten worden overgelaten aan de vrije markt. Juan en zijn ambulancecowboys jagen dus op klussen en moeten de concurrentie daarbij letterlijk inhalen of van zich afschudden. Elke wagen wil nu eenmaal als eerste bij een incident of ongeval zijn, om in elk geval zijn onkosten vergoed te krijgen. Het leidt tot wild west-taferelen in het holst van de nacht, waarbij de patiënt eerst en vooral een potentiële klant is.
Als een tienermeisje, dat een gebroken neus heeft overgehouden aan een ruzie met haar vriendje, de ambulance instapt, is haar eerste vraag: ‘Wordt dit duur?’ Of ze een zorgverzekering heeft? wil het medische team weten. Nee. Nog voor de behandeling wordt opgestart, moet er daarom duidelijkheid komen over waar ze woont. ‘Bij mijn moeder, maar die heeft echt geen geld.’ Tussen alle vragen door, wil het gehavende meisje eigenlijk maar één ding: een knuffel. Terwijl ze wordt getroost en behandeld, blijft het echter de vraag wie de rekening gaat betalen. En óf die wordt betaald.
Het gebedel om geld lijkt in Midnight Family (77 min.) regelmatig te interfereren met de primaire taak van het hulpverleningsteam, dat in een financiële wurggreep lijkt te zitten. Benzine is duur en tippende politieagenten moeten tevreden worden gehouden met smeergeld. In die onmogelijke situatie stapt filmmaker Luke Lorentzen voor enkele zenuwslopende nachten in de Ochoa-auto. Hij focust zich daarbij volledig op de ambulancebroeders. De behandelde patiënten worden niet herkenbaar in beeld gebracht. Uit privacyoverwegingen, ongetwijfeld, maar ook omdat ze nooit meer worden dan bijfiguren.
Te midden van alle hectiek en geldzorgen moeten Juan Ochoa en zijn team het hoofd koel en de benzinetank gevuld zien te houden in deze machtige film, die als een losgeslagen zwarte ambulance door de donkerste spelonken van Mexico’s hoofdstad dendert en en passant het belang van goede en betaalbare gezondheidszorg onderstreept.
7. Door Wilskracht Sterk (zondag, om 23.10 uur, op NPO3)
GroenLinks en de Partij van de Arbeid hebben zich netjes afgemeld, vertelt voorzitter Rien aan een ander lid van het amusementsorkest Door Wilskracht Sterk (23 min.). ‘Voor de rest heb ik geen afmelding gekregen van de andere partijen. Dus die zouden allemaal kunnen komen. Misschien dat burgemeester Marcouch aanwezig kan zijn…’
Als het plaatselijke orkest, onder leiding van Riens zoon Rico, start met een heel toepasselijke versie van de soulhit Gimme Some Lovin’ is het zaaltje in de Arnhemse volkswijk Malburgen echter vrijwel leeg. Alleen de gebruikelijke gasten en vrijwilligers zijn opgedraafd om steun te geven aan de vereniging die zijn eigen plek kwijt dreigt te raken.
Op de locatie waar nu Door Wilskracht Sterk huist, moeten straks nieuwe woningen verschijnen. En de gemeente Arnhem weigert zich in te spannen om een ander onderkomen te zoeken voor Rien en zijn ‘familie’. Filmmaakster Nina Karim van Oort slaat hen rustig gade als ze die klap proberen te verwerken en op tegenacties zinnen.
Met lange statische shots, en een half oog op de klok, observeert de filmmaakster hoe het hechte gezelschap gewoon Carnaval viert, de vaste bingoavond houdt en nieuwe nummers instudeert. Bij elkaar hebben ze een thuis gevonden, dat nu dreigt te worden weggevaagd. Raken ze de anderen, en zichzelf, daarmee kwijt?
‘Ze denken gewoon dat ze hier met domme mensen te maken hebben’, stelt een vrouw tijdens een vergadering over hoe het nu verder moet. ‘Omdat we hier in een achterstandsbuurt wonen’, valt een ander haar bij. ‘Dat is in elk geval wel zoals je aangesproken wordt’, constateert een man tenslotte scherp. ‘Hier woont dom volk. En dat domme volk zal wel ‘ja’ zeggen.’
Het antwoord luidt echter ‘nee’ en wordt glashelder uitgedragen tijdens een protestdemonstratie, waarvoor natuurlijk een toepasselijk nummer moet worden ingestudeerd: They Don’t Care About Us. Het is de treffende climax van een bijzonder aandoenlijk groepsportret.
8. De klassieker: Litte Dieter Needs To Fly (YouTube)
Ik ben geen held. De mannen die zijn gestorven, dat waren pas helden. Het klinkt als een platitude, maar oorlogsveteranen zoals Dieter Dengler voelen het blijkbaar echt zo: pas in de dood kan een doodgewone strijder voor de goede zaak uitgroeien tot een symbool van heldenmoed.
De hoofdpersoon van de documentaire Little Dieter Needs To Fly (77 min.) werd in 1966 als Amerikaanse gevechtspiloot naar Vietnam gestuurd en kwam daar in een gevangenenkamp terecht. Nadat hij enkele maanden onder erbarmelijke omstandigheden had vastgezeten, wist hij op heroïsche wijze te ontsnappen.
Regisseur Werner Herzog tekent het levensverhaal van Dengler op kenmerkende wijze op: met gevoel voor drama, vervat in gedragen klassieke muziek en begeleid door lekker hoogdravende voice-overs, in Engels met onmiskenbaar Duitse tongval. Waarbij de grens tussen docu en drama lang niet altijd duidelijk is te trekken.
Opent en sluit de hoofdpersoon bijvoorbeeld werkelijk elke deur voordat hij een ruimte betreedt? Of is dat, zoals sindsdien talloze malen is gesuggereerd, een idee van Herzog zelf om Denglers behoefte aan bewegingsvrijheid te verbeelden? En hoe zit het met de enorme voorraad van de hoofdpersoon? Écht, of ook een dramatisering van wat had kunnen zijn?
De scènes waarin de praatgrage protagonist met lokale bewoners herinneringen ophaalt en naspeelt, zijn in elk geval duidelijk geregisseerd. Een even effectieve als opzichtige poging om de man terug te brengen naar de gebeurtenissen en emoties van toen. Die verraadt tevens de hand van de man die zichzelf ongetwijfeld als een meester ziet - en niet eens onterecht.
Werner Herzog was na deze fascinerende documentaire uit 1997 overigens nog lang niet klaar met de lotgevallen van Dieter Dengler. Tien jaar later maakte hij Rescue Dawn, een speelfilm waarin acteur Christian Bale zich helemaal mag uitleven als de ontsnapte oorlogsvetera... eh.. held.
+ Biscooptip: King Of The Cruise
Vanaf donderdag in de bioscoop: King Of The Cruise, waarin Sophie Dros de Schotse baron Ronald Reisinger portretteert tijdens een cruise. Ze maakt van hem een tragikomische figuur, de gedroomde hoofdpersoon voor een weldadige film over de schijn van het zijn. Die vervat ze verder in grootse beelden van het luxueuze schip, de oneindige zee en het wezenloze vermaak dat alle passagiers de dag door helpt. Aalgladde we-wachten-op-verbinding-met-Wimbledon muzak maakt de zaak helemaal af. Trailer & bespreking op de DocUpdate-webite.
Tot slot
Tot zover de opnieuw overvolle DocUpdate van deze week.
Maandag start bij Canvas nog het drieluik The Cult Of The Family, over een Australische sekte.
Bij de NPO is verder de poëtische documentaire Parallel te zien. Over de kracht van verbeelding.
Ook interessant: de bijzonder vermakelijke korte documentaire S10: Storm Om Mij Heen, een portret van een negentienjarige Nederlandse artieste die kampte met serieuze psychische problemen en die nu een plek geeft in haar eigenzinnige hiphopmuziek.
En afgelopen week maakte natuurlijk ook de aardige egodocu Mijn Seks Is Stuk het nodige los. Want (geen) sex sells. Zeker als het Bekende Nederlanders betreft. Alle meningen over deze documentaire ten spijt, Lize Korpershoek snijdt op een heel intieme wijze vrouwelijke seksualiteitsbeleving aan. En dat lijkt mij persoonlijk best waardevol.
PS
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 800 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Je kunt zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO en andere platforms. Schrijf je hier in.