De DocUpdate (9 oktober 2017)
1. Kuyt (zondag op NPO1)
Eigenlijk vertelt een kleine scène aan het einde van de film het gehele verhaal van Dirk Kuijt. Nadat hij zijn derde doelpunt heeft gescoord in Feyenoords kampioenswedstrijd, zoekt Dirk met ontbloot bovenlijf de cornervlag weer op, die hij even daarvoor enthousiast in de lucht heeft gestoken. Hij zet hem terug op zijn plek, trekt zijn shirt weer aan en incasseert vervolgens begripvol de verplichte gele kaart.
Keurige jongen, die Dirk Kuijt. De Joris Goedbloed van het Nederlandse voetbal. Een man die trouw is gebleven aan zijn vrienden van vroeger, voor iedere fan een vriendelijk woordje heeft en in de Bijbel leest voor de wedstrijd. Een man ook met, en dat zou je misschien niet verwachten, een echte voetbalvrouw.
Gertrude Kuijt is de blikvanger van Kuyt (69 min), de documentaire die Deborah van Dam maakte over de oud-international die afgelopen zomer zijn kicksen aan de wilgen hing. Waar Dirk zelf vaak wat vlak blijft, maakt Gertrude van haar hart geen moordkuil. Terwijl hij bijvoorbeeld op beschaafde wijze mokt als ie op de reservebank belandt, doet zij daarover luidkeels haar beklag op de tribune.
Slechts een enkele keer laat de hoofdpersoon zich echt in zijn ziel kijken, bijvoorbeeld als hij vertelt over zijn vader, die slechts een beperkt deel van zijn carrière mocht meemaken. Dan blijkt Dappere Dirk Met De Roestvrijstalen Glimlach, die bijna twintig jaar voor volk en vaderland heeft gestreden, ineens ook maar een gewone, kwetsbare jongen.
Deze film moet het echter niet van groot menselijk drama hebben - ook omdat Feyenoord en zijn aanvoerder alsnog die felbegeerde landstitel in de wacht sleepten. Deborah van Dams Kuyt is vooral een alleraardigst kijkje in het leven achter de wedstrijd, waarbij Dirk en zijn entourage letterlijk alles uit de kast halen, 'You Never Walk Alone'-T-shirts bijvoorbeeld, om die allerlaatste grote prijs veilig te stellen.
Eerder dit jaar blikte Studio Sport ook al terug op Kuijts afscheidsseizoen. Het resultaat, Dirks Droom, is een gelikte registratie van Feyenoords laatste acht wedstrijden, waarbij een camera speciaal was gericht op de man, die zijn carrière met drie doelpunten op glorieuze wijze afsloot.
2. Krijg Nou Tieten (vanavond op NPO2)
De maaksters van deze documentaire, Annemiek Brumsteede en Deborah van der Starre, delen een verwoestende aandoening: borstkanker. Toch is Krijg Nou Tieten (53 min.) geen egodocu, waarin ze hun eigen ziekte- en/of genezingsproces hebben vastgelegd.
Annemiek blijkt draagster van het BRCA-gen, een erfelijke variant van BReast CAncer. Dat zet de filmmaaksters op het spoor van andere vrouwen, die borstkanker hebben of kunnen krijgen en die samen met hun partners en kinderen een uitweg proberen te vinden.
Zo belicht deze informatieve documentaire de wereld van erfelijk belaste families, die en masse voor de keuze komen te staan of ze preventief hun eierstokken, eileiders en borsten willen laten verwijderen en wat dit betekent voor hun eventuele kinderwens.
Sacha Polak is eveneens draagster van deze erfelijke vorm van borstkanker. In Nieuwe Tieten documenteerde ze enkele jaren geleden haar eigen worsteling met de ingrijpende aandoening.
De tweede vrouw van Sacha's vader Hans, Meral Uslu, deed camera voor Nieuwe Tieten. Zij kreeg later zelf borstkanker en legde haar ziekteproces vast in de egodocumentaire Mijn Kanker.
3. One More Time With Feeling (donderdag op Canvas)
Als een grauwsluier hangt het drama boven elke scène van de diep ontroerende documentaire One More Time With Feeling (113 min.), zonder dat het tragische ongeluk zelf steeds ter sprake komt. Arthur, de vijftienjarige zoon van zanger Nick Cave, viel van een klif. Sindsdien is niets meer hetzelfde.
Cave liep nooit voorop in de polonaise binnen het feesten- en partijencircuit. In zijn zwartgeblakerde muziek zocht hij nadrukkelijk de schaduwzijden en rafelranden van het leven op. Die Cave had nochtans iets onaantastbaars. Alsof de zwaarmoedigheid van zijn muziek nooit écht vat kreeg op de man zelf.
Tot die fatale veertiende juli in 2015 kon hij moeiteloos doorgaan voor de ongenaakbare hogepriester van de alternatieve popmuziek. Een positie die hij in de overrompelend mooie documentaire 20.000 Days On Earth uit 2014 nog op weergaloze wijze uitbuit. Welnu, die Nick Cave bestaat niet meer. Nooit meer, vermoedelijk.
In de man die in stemmig zwart-wit wordt geportretteerd in One More Time With Feeling (2016) is iets kapot gegaan. Via muziek probeert hij samen met zijn gezin en muzikale partners de weg terug naar het leven te vinden. Regisseur Andrew Dominik vertelt dat verhaal niet lineair, doet nauwelijks aan duiding en hengelt ook niet opzichtig naar grote emoties.
Met aangrijpende interviewfragmenten, verloren scènes en prachtige muziek, die uiteindelijk zijn weg heeft gevonden naar het Nick Cave-album Skeleton Tree, laat hij een man in verwarring zien. Rouw is nu eenmaal geen logisch proces waarin je stapsgewijs alle verplichte fasen doorloopt, waarna aan het eind van de tunnel altijd prachtig licht gloort.
Sinds hij ooit woest aan de rock & roll-deur klopte met zijn band The Birthday Party is Nick Cave een geliefd onderwerp van Nederlandse televisiemakers. Zo portretteerde Bram van Splunteren Cave bijvoorbeeld dertig jaar geleden in Stranger In A Strange Land, een portret dat integraal op YouTube is te vinden.
4. De Stamhouder (dinsdag op NPO2)
Een onvervalste bestseller is nog geen garantie voor een overrompelende film. In het boek De Stamhouder heeft journalist en voormalig correspondent in Moskou Alexander Münninghof op meeslepende wijze zijn bijzondere familiehistorie opgetekend.
De gelijknamige documentaire van Ger Poppelaars voelt een beetje als een herhalingsoefening. De Stamhouder (55 min.) is traditioneel van opzet, erg praterig (met bovendien een tamelijk statige voice-over) en raakt slechts zelden het grote drama aan dat het boek zo bijzonder maakt.
Waar het verhaal van Münninghofs moeizame relatie met zijn vader, die in de tweede wereldoorlog voor de Waffen-SS koos, in zijn autobiografie bijvoorbeeld vonkt en schrijnt, blijft die in de film tamelijk vlak. Alexander is een uitstekende, beschouwende verteller, maar wordt voor de camera nooit echt zoon.
De geschiedenis van de Münninghofs, die de familie van Riga tot pak 'm beet Oss heeft gevoerd, blijft niettemin een heel bijzonder verhaal. En op de momenten dat de hoofdpersoon wordt geportretteerd te midden van zijn eigen gezin, weet deze verfilming zich soms heel even aan de schaduw van het boek te ontworstelen.
5. Wilders (woensdag op NPO2)
Zou Geert Wilders met zijn medewerking aan deze Amerikaanse documentaire alvast een voorschot hebben genomen op het Nederlandse premierschap? De film Wilders, waarvan de NPO woensdag de oorspronkelijke versie van 91 minuten uitzendt, werd opgenomen in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 15 maart jongstleden, toen hij nog de onbetwiste koploper was in de peilingen.
De PVV-leider houdt doorgaans strak de regie bij zijn media-optredens en levert zich zeker niet zomaar uit aan de een of andere documentairemaker. De grotendeels mislukte Nederlandse documentaire Wilders, The Movie liep daar in 2010 bijvoorbeeld nog helemaal op vast. De filmmakers Stephen Robert Morse en Nicholas Hampson, op zoek naar de volgende Brexit of Trump, hebben wél het vertrouwen gekregen.
Als documentaire heeft de film Wilders, ook wel Eurotrump genoemd, niet al te veel om het lijf. De bijzondere toegang die Morse en Hampson zouden hebben gekregen tot de PVV-voorman blijft in werkelijkheid beperkt tot verhalen over (en foto's van) zijn jeugd en vrouw. Verder mogen ze een dagje bij hem in de auto en laat hij zijn kogelwerende vest zien. Dat is het wel zo'n beetje.
De meerwaarde van Wilders zit hem met name in zijn internationale perspectief op de omstreden Nederlandse politicus, die als frontman van een globale populistische beweging wordt geportretteerd. Hij krijgt zelf behoorlijk veel ruimte om zijn verhaal te doen, maar daar worden door de makers (wier objectivititeit op de sociale media volop in twijfel is getrokken) wel degelijk kritische kanttekeningen bij geplaatst. Bovendien laten ze diverse duiders en criticasters aan het woord, die het fenomeen Wilders (in hun allerbeste Engels) proberen in te kaderen.
Doordat de verkiezingen Wilders uiteindelijk niet het premierschap brachten, loopt ook deze film een beetje met een sisser af. Geert bleek uiteindelijk toch (nog) geen Eurotrump en zal voorlopig ook geen Nexit in gang kunnen zetten. Waardoor de internationale belangstelling voor de PVV-leider op dit moment vast ook al tanende is.
Ondanks het feit dat Wilders hen nauwelijks toegang gaf, hebben Nederlandse documentairemakers in de afgelopen jaren natuurlijk wel degelijk geprobeerd om het fenomeen Wilders te duiden, zoals bijvoorbeeld met een kritische kijk in de keuken bij de PVV (Wilders' Wereld) en een driedelige documentaire over de strafzaak tegen de omstreden politicus (Het Proces Wilders).
6. De klassieker: Jesus Camp (Netflix)
Het evangelie heeft in Jesus Camp (84 min.), te zien op Netflix, bepaald niet altijd een liefdevol gezicht. In de hoogtijdagen van de Republikeinse president George W. Bush, die mede door christelijk rechts in het zadel was geholpen, reisden de documentairemakers Rachel Grady en Heidi Ewing af naar een Amerikaans bijbelkamp.
Daar legden ze genadeloos vast hoe kleine kinderen de leer van Jezus kregen bijgebracht (of werden gehersenspoeld tot strijders voor een boze religie, zo je wilt). De liefde voor de heiland ging (en gaat) in deze contreien van het christendom in elk geval vaak gepaard met haat naar niet- of andersgelovigen.
Het resultaat is een beklemmende en bij vlagen huiveringwekkende film, die in 2006 niet voor niets werd genomineerd voor een Oscar. Enkele scènes etsen zich echt in je ziel. Het duurt bijvoorbeeld wel even voordat je weer neutraal naar babypoppen kunt kijken, nadat je hebt gezien hoe daarmee de gruwelen van abortus worden uitgelegd.
Tot besluit...
Tot zover alweer een afgeladen versie van De DocUpdate met - naar ik hoop - meer dan genoeg kijkvoer voor de komende week.
Volgende week in elk geval aandacht voor de Nederlandse advocaten van de moord (?) op een bekende travestiet, een Cambodjaanse Rode Khmer-leider en seksueel misbruik binnen de katholieke kerk. En een ab-so-lu-te klassieker, de documentaireserie der documentaireseries.
Gegroet,
Helmut
PS
De Amerikaanse filmmaker Joe Berlinger, over wie ik enkele weken geleden al schreef, heeft een documentaire gemaakt over de Armeense genocide. Ik ben erg benieuwd naar Intent To Destroy.