De DocUpdate - Eindejaarseditie, met de - toeterdetoet! - twaalf allerbeste documentaires van 2021!
1. Cannon Arm And The Arcade Quest
Hij heeft een keer 49 uur lang gespeeld op één enkele munt. Normale mensen kunnen daarmee 3 a 4 minuten vooruit. Maar Kim Købke – herstel: Kim Cannon Arm – is geen normaal mens. Oké, hij mag dan inmiddels vier kinderen en één kleinkind hebben, nog steeds fan zijn van Iron Maiden en er een normale baan als laborant op nahouden, maar als Kim (leeftijd: onbekend) bij een speelautomaat plaatsneemt om de eighties-game Gyruss te gaan spelen komen er bovenmenselijke krachten in hem vrij. En enorme ambities, dat ook. Nu heeft hij zich bijvoorbeeld in zijn (langharige) kop gehaald dat hij honderd uur aan één stuk wil gaan spelen. Ga er maar aan staan! LEES VERDER
Toelichting: Met een kamerbrede glimlach en een zo nu en dan plotseling opstekend juichgevoel heb ik deze héérlijke documentaire bekeken. Hij deed me denken aan klassiekers als The King Of Kong en Anvil: The Story Of Anvil en wist me uiteindelijk ook nog te ontroeren. Dit is zonder enige twijfel één van mijn favoriete documentaires van het jaar. Als het niet gewoon mijn favoriet is...
Hopelijk is de film komend jaar in de bioscoop of televisie te zien of anders ergens te streamen.
2. Billie Eilish: The World’s A Little Blurry (Apple TV)
Elke zichzelf respecterende 21e eeuwse popster krijgt z’n eigen documentaire. Letterlijk. Een ‘onthullende’ film over de mens achter de artiest, vaak gemaakt in opdracht van de hoofdpersoon zelf en/of diens vertegenwoordigers. Waarover dan de schijn van openhartigheid hangt, terwijl de productie uiteindelijk toch vooral een promotioneel karakter heeft. Het is een dilemma voor elke zichzelf respecterende documentaireveelvraat: wil je afnemer zijn – of zelfs doorgeefluik – van een slim opererende marketingafdeling? Tegelijkertijd kan ook zo’n ‘product’, soms onbedoeld, een zekere oprechtheid bevatten – of, net zo interessant, zijn eigen onoprechtheid verraden. Is Billie Eilish: The World’s A Little Blurry ook zo’n film? LEES VERDER
Toelichting: Uit het feit dat de documentaire dit eindejaarslijstje heeft gehaald kun je afleiden wat mijn eigen antwoord op die laatste vraag is. Dat antwoord liet overigens wel even op zich wachten. Ik was direct geraakt door de film, maar wist in eerste instantie niet precies wat ik ermee aanmoest. Uiteindelijk zijn Billie en dit portret het hele jaar bij me gebleven.
Dit zou wel eens een documentaire kunnen zijn waarnaar ze over een jaar of dertig op dezelfde manier kijken als overtuigde Beatles-fans nu naar Get Back: hier wordt de magie recht voor je ogen gecreëerd. De film staat niet voor niets, samen met veertien concurrenten, op de shortlist voor de Oscars.
3. The Truffle Hunters
Of Aurelio Conterno de geheime plekken wil prijsgeven waar hij ze vindt? De 84-jarige truffeljager peinst er niet over. ‘Maar wat nu als er morgen iets met jou gebeurt?’ werpt zijn gesprekspartner tegen. ‘Dan gaat al jouw kennis verloren.’ Die neemt Aurelio echter met liefde en plezier mee het graf in. Grote vraag is alleen wat er dan met zijn grote liefde Birba moet gebeuren. De hoogbejaarde jager uit het Italiaanse Piedmont is nooit getrouwd en heeft ook geen kinderen. Bij wie kan hij zijn dierbare hond kwijt? Het moet in elk geval iemand zijn die een ervaren truffelspeurder op waarde weet te schatten. Ze wijden er in The Truffle Hunters menig gesprek aan, de sensitieve hond en zijn trouwe tweevoeter. LEES VERDER
Toelichting: Deze kostelijke documentaire van Michael Dweck en Gregory Kershaw circuleerde al sinds het najaar van 2020 op tiplijstjes van allerlei vooraanstaande filmcritici. Het duurde echter tot dit najaar voordat ik 'm te zien kreeg en ik vatte meteen waarom iedereen er zo enthousiast over was: hartveroverende personages, bijzonder sfeervolle setting en een heerlijk melancholieke soundtrack.
The Truffle Hunters draaide onlangs in de bioscoop en is hopelijk binnen afzienbare tijd te zien op televisie of een streamingservice.
4. Het Zaad Van Karbaat (2doc.nl)
Het hele café stroomt vol met Karbaatjes. Sommigen kennen elkaar al. Anderen ontmoeten elkaar voor het eerst. In de ander zien ze zichzelf. Of juist niet. Alle aanwezigen stammen af van één en dezelfde man: de beruchte Nederlandse fertiliteitsarts Jan Karbaat (1927-2017). Hij gebruikte stiekem zijn eigen sperma om onvruchtbare vrouwen te ‘helpen’. Dit zou geresulteerd kunnen hebben in maar liefst honderden kinderen. Precieze aantallen ontbreken. LEES VERDER
Toelichting: In 2018 studeerde Miriam Guttmann af aan de Filmacademie met een korte documentaire over de Kwestie Karbaat. Met deze driedelige serie, in première gegaan op het Amerikaanse Sundance Film Festival, gaat ze nog veel dieper in op dit bizarre verhaal van de sjoemelende Nederlandse vruchtbaarheidsarts. Een smeuïge en zinnenprikkelend verbeelde vertelling met internationale allure. Dat zagen ze goed in Sundance.
Het Zaad Van Karbaat is nog altijd te bekijken op 2doc.nl.
5. The Velvet Queen
De pijn verbijten, de tijd vergeten en nooit twijfelen of je krijgt wat je verlangt. Dat is kortweg, in de woorden van de Franse romanschrijver en rasavonturier Sylvain Tesson, de attitude van zijn reisgenoot in The Velvet Queen (originele titel Les Panthère Des Neiges, 92 min.). Natuurfotograaf Vincent Munier heeft Tesson meegenomen naar het Tibetaanse hoogland. In dat adembenemende decor, op duizenden meters hoogte en in ijzige kou, hopen ze samen een sneeuwluipaard te betrappen. LEES VERDER
Toelichting: tijdens de recente editie van het International Documentary Festival Amsterdam (IDFA) prijkte deze filosofische en zinnenprikkelende film dagenlang bovenaan de lijst van publieksfavorieten. Hoewel de Audience Award uiteindelijk naar Writing With Fire ging, ligt mijn voorkeur toch echt bij The Velvet Queen. Het is een film die ik nu al ruim een maand in mijn hart draag. Niet in het minst door de prachtige muziek van Warren Ellis en Nick Cave.
IJs en weder dienende is de film dit voorjaar te zien in de bioscoop (en daar hoort ie ook thuis: op een groot scherm, met bijbehorende geluidsinstallatie). En hopelijk krijgt hij daarna een plek op televisie.
6. The Rescue (Disney+)
De held van hun Oscar-winnende vorige film Free Solo spot opzichtig met de dood: zonder enige vorm van zekering en met gevaar voor eigen leven beklimt Alex Honnold gevaarlijke bergwanden. Ook de protagonisten van de nieuwe documentaire van het echtpaar Elizabeth Chai Vasarhelyi en Jimmy Chin zoeken het gevaar op. John Volanthen en Rick Stanton, de twee Britse duikers die zich bij een immense grot in Thailand melden, doen dat echter niet (alleen) om zichzelf te bewijzen. Ze zijn er in eerste en laatste instantie voor The Rescue. Ergens in de kilometerslange Tham Luang-grot, die door moessonregens plotseling onder water is gelopen, bevindt zich namelijk een compleet jeugdvoetbalteam. De twaalf jongens en hun coach zitten als ratten in de val, verrast door het snel stijgende water. LEES VERDER
Toelichting: op voorhand denk je: dit kan geen écht spannende film opleveren. Het is alsof je begint aan de samenvatting van een sportwedstrijd, waarvan je de uitslag allang weet. En toch houdt deze razendknappe reconstructie van een even bizarre als heldhaftige reddingsactie, die ook is opgenomen op de shortlist met vijftien docu's voor de Oscars, je een kleine twee uur op het puntje van je stoel.
Ga het zelf uitproberen: de film is vanaf 31 december te zien op Disney+.
7. In The Same Breath
Het jaar 2020 begint in China als een musicalversie van het leven. Enorme volksmassa’s luiden op een groot plein het nieuwe jaar in met een zoetgevooisd lied. ‘Mijn moederland en ik zijn niet van elkaar te scheiden’, zingen de zorgvuldig geplaceerde mannen en vrouwen, terwijl ze parmantig met een rood vlaggetje zwaaien. ‘Waar ik ook naartoe ga, ik zal haar lof toezingen.’ De Chinese leider Xi Jinping levert eveneens zijn bijdrage aan de feestvreugde. ‘Patriottische gevoelens zorgen voor tranen in onze ogen’, zegt hij op gedragen toon. ‘Patriottisme vormt de ruggengraat van onze natie.’ Op diezelfde 1 januari 2020 is er ook nog ander nieuws, vertelt de Chinese documentairemaker Nanfu Wang, die al negen jaar in de Verenigde Staten woont. De politie van Wuhan laat een officiële verklaring voorlezen op de staatstelevisie: ‘acht mensen zijn bestraft voor het verspreiden van geruchten over een onbekende longziekte.’ LEES VERDER
Toelichting: als je (nog) één documentaire over de COVID-19 kijkt, laat het dan deze zijn, waarin een Chinees-Amerikaanse maakster de gruwelen van de eerste Coronagolf in Wuhan vastlegt én de manier waarop het communistische bewind dat op alle mogelijke manieren probeert te framen. Een aangrijpende film over de Coronacrisis dus, maar ook een nietsontziend portret van het moderne China. En ja, ook deze film behoort tot de laatste vijftien kanshebbers op de Oscar voor beste documentaire.
Voor zover ik weet is In The Same Breath op dit moment nog niet in Nederland te zien. Wellicht krijgt de film komend jaar een plek op de nieuwe streamingsdienst HBO Max.
8. Dark Rider
Na afloop van een rit over een uitgestrekte zoutvlakte in Zuid-Australië constateert motorrijder Ben Felten met z’n begeleidingsteam dat hij overcompenseerde: hij maakte van Magee’s kleine links of rechts een grote. Dat schiet niet op. Samen met de oud-topcoureur moet Felten ervoor zorgen dat hij vasthoudt aan zijn lijn. Zigzaggen of zwabberen zou wel eens tot gevaarlijke situaties kunnen leiden en brengt hem sowieso niet bij de beoogde topsnelheid. Net als andere deelnemers aan de Speed Week rijdt Felten puur op gevoel. Hij heeft alleen geen ogen om op koers te blijven. De 51-jarige Australiër heeft een degeneratieve oogziekte. Hij is sinds zijn 37e volledig blind. LEES VERDER
Toelichting: Oorspronkelijk had Eva Küpper, de Vlaamse maakster van deze zinnenprikkelende film, een andere blinde motorrijder op het oog. Toen die echter afhaakte, stuitte ze op de noeste Australiër Felten die samen met zijn navigator het wereldsnelheidsrecord wilde verbreken. Hoewel ik weinig tot niets met motorsporten heb, raakte deze documentaire me direct. Niet alleen door de bijzondere setting en prachtige beelden, maar vooral ook door de prachtige mannenvriendschap tussen Kevin en Magoo. Waarbinnen met heel weinig woorden toch alles wordt gezegd.
Dark Rider was afgelopen jaar in de bioscoop te zien. Hopelijk volgt komend jaar uitzending op televisie of een plek op één van de streamingsdiensten.
9. Summer Of Soul (…Or, When The Revolution Could Not Be Televised) (Disney+)
Voor hetzelfde geld waren niet Joe Cockers ongecontroleerde bewegingen tijdens With A Little Help From My Friends, de sarcastische anti-Vietnam slogan ‘Whoopee!, we’re all gonna die!’ van Country Joe MacDonald of Jimi Hendrix’ heerlijke aanval op The Star Spangled Banner tijdens Woodstock de popgeschiedenisboeken ingegaan, maar de weerslag van dat andere gratis festival in de zomer van 1969: het Harlem Culrural Festival in New York. De tapes daarvan bleven echter een halve eeuw in de één of andere kelder liggen. En dus drongen de dampende performance van Nina Simone, Stevie Wonders drumsolo en het indrukwekkende eerbetoon van Jesse Jackson, Mahalia Jackson en Mavis Staples aan de net daarvoor vermoorde Martin Luther King nooit door tot het collectieve geheugen. Want, ja, alle artiesten waren zwart. En vrijwel alle 300.000 festivalgangers ook. Net als The Black Panthers, die de beveiliging verzorgden. LEES VERDER
Toelichting: Deze debuutfilm van Questlove, de drummer van de hiphopband The Roots, is een soort ideale trip nostalgia naar de zwarte Amerikaanse muziek van een halve eeuw geleden. Black Woodstock, inderdaad. Met zinderende performances van BB King, David Ruffin en persoonlijke favoriet Sly & The Family Stone.
Deze documentaire is voor mij overigens ook verbonden met Jan Kooi, de eigenaar van de befaamde Groningse platenzaak die afgelopen jaar overleed. Niet lang voor zijn dood, toen ik als internetkennis nog helemaal niet wist dat hij ziek was, hadden we contact over deze documentaire, waarnaar hij heel benieuwd was. Jan heeft er inderdaad met veel plezier naar gekeken, zo liet ie nog weten.
Als dat geen aansporing is om hem te gaan bekijken op Disney+... De film maakt overigens ook nog kans op een Oscar.
10. Flee
De reis begon in Kaboel en zou eindigen in Kopenhagen. Tussendoor zag Amin – als dat zijn echte naam is, tenminste – allerlei uithoeken van de wereld. Het begon allemaal met de verdwijning van zijn vader, die eind jaren tachtig werd opgepakt door de Moedjahedien. De tijd van vliegeren, popmuziek luisteren en volleyballen met zijn broer was toen voorbij voor de Afghaanse jongen. Samen met zijn moeder, broers en zussen sloeg hij op de vlucht. Tijdens zijn tocht zou Amin worden geconfronteerd met mensensmokkelaars, corrupte Russische politieagenten en filmende passagiers van een cruiseschip. Flee is zijn persoonlijke vluchtverhaal en meteen een universele vertelling over vluchten in het algemeen. Amin – althans een fraaie geanimeerde versie van hem – vertrouwt zijn persoonlijke verhaal toe aan Jonas Poher Rasmussen. LEES VERDER
Toelichting: Deze razendknappe, grotendeels geanimeerde documentaire viel afgelopen jaar al op diverse plekken in de prijzen en dingt nog in twee categorieën, voor beste documentaire en buitenlandse film, naar een Oscar. Alle reden om hem subiet te gaan bekijken als de mogelijkheid zich voordoet.
Flee komt dit voorjaar naar de Nederlandse bioscoop en is later bij de NPO te zien.
11. Petite Fille
Zou zij de genderdysforie van haar kind hebben veroorzaakt? Karine Kovac vraagt het zich af. Zij wilde dolgraag een meisje. Na diverse miskramen. Het voelde als een klap in haar gezicht toen ze hoorde dat het toch een jongetje zou worden. Heeft ze Sasha – toevallig haar enige kind met een naam die bij beide geslachten past – zo opgescheept met de diepgevoelde behoefte om als meisje door het leven gaan? Een Petite Fille. LEES VERDER
Toelichting: Er zijn in de afgelopen jaren veel films, documentaires en televisieprogramma's uitgebracht over kinderen, jongeren of volwassenen die zich niet thuis voelen in hun eigen lichaam. Dit juweeltje van de Franse regisseur Sebastién Lifshitz vind ik de mooiste ervan: een kleine en heel sensitieve film over een heel gewoon en toch bijzonder meisje.
Petite Fille was afgelopen voorjaar te zien in de bioscoop. De NPO gaat hem komend jaar op televisie vertonen.
12. President
Als president Robert Mugabe, die Zimbabwe bijna veertig jaar met ijzeren hand regeerde, in 2017 wordt gedwongen om af te treden, lijkt de weg vrij voor oppositieleider Morgan Tsvangirai. Een kleine vier maanden voor de verkiezingen van 2018 bezwijkt hij echter aan kanker. Zijn positie wordt ingenomen door de veertigjarige advocaat Nelson Chamisa. Hij moet het opnemen tegen vicepresident Emmerson Mnangagwa, een man die tientallen jaren Mugabe’s rechterhand was en met de hand op het hart heeft beloofd dat er eerlijke verkiezingen komen. Nu wel. LEES VERDER
Toelichting: Toegegeven: ik ben een liefhebber van campagnedocu's. Voor films als The War Room, Weiner of, onlangs op het IDFA, Name of The Game kunnen ze me 's nachts zogezegd wakker maken. President is een politieke film in die traditie, maar speelt zich af binnen een omgeving waar ook zomaar wapens of de macht van de staat kunnen worden ingezet. Dat gegeven geeft deze enerverende film van Camilla Nielsson, die eveneens is doorgedrongen tot de shortlist voor de Oscars, extra urgentie.
President is binnen afzienbare tijd te zien bij de NPO.
Top 3 van DocUpdate-abonnees
In de afgelopen weken ontving ik diverse top 3-lijstjes van lezers van De DocUpdate. Hun selectie liep erg uiteen, maar er is de volgende top 3 uitgerold, met alleen (!) Nederlandse titels die bovendien ook elders al in de prijzen zijn gevallen:
Shadow Game: een meeslepend portret van minderjarige vluchtelingen die op zoek naar een thuis (jarenlang) door Europa zwerven. De film van Els van Driel en Eefje Blankevoort won zowel een Gouden Kalf als Prix Europa.
De Kinderen Van Ruinerwold: Jessica Villerius kreeg de Gouden Televizier-Ring voor deze veelbesproken serie over het spookgezin van ‘de duivel van Drenthe’.
Jason: het sluitstuk van Maasja Ooms' drieluik over de Nederlandse jeugdzorg werd op het IDFA gekozen tot beste Nederlandse documentaire.
Dank voor jullie bijdragen! Een mooie aanvulling op mijn eigen lijstje. Op naar weer een fijn documentairejaar.
Tot slot
Op Netflix is de tiendelige docuserie WWII In Color: Road To Victory te zien.
Zaterdag is om 17.00 uur op NPO2 Dande di Aruba te zien. Een film van Cindy Kerseborn over de Arubaanse traditie om rond de jaarwisseling van deur tot deur te gaan met Dande-liederen. De documentaire werd na Kerseborns dood afgerond door regisseur Sherman de Jesus en editor Jelle Redeker.
En zondag vertoont Canvas The Mole Agent, een hartveroverende film over een hoogbejaarde 'privédetective' die op onderzoek uitgaat in een Chileens verpleegtehuis.
Over deze nieuwsbrief
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke week een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 1600 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Via de zoekbalk rechtsboven kun je zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO. Schrijf je hier in.
En in de podcast 2Doc Belt Met Boeijen bespreek ik wekelijks met Kitty Munnichs een actuele documentaire.