De DocUpdate - JAARLIJST-EDITIE: dit zijn dé - ik bedoel natuurlijk: míjn - beste documentaires van 2022
1. Fire Of Love (Disney+)
Deze magische film van Sara Dosa over het echtpaar Maurice en Katia Krafft dat verslingerd is geraakt aan actieve vulkanen en daaraan ook ten onder zal gaan, met een voice-over van kunstenaar, filmmaker en schrijver Miranda July, lijkt me komend jaar een hele serieuze kanshebber voor een Oscar. Van de 15 films op de shortlist voor een Academy Award staan er overigens nog vier in mijn lijstje favoriete films. Je herkent ze aan het *.
Elke vulkaan heeft zijn eigen persoonlijkheid, meent Maurice Krafft. Samen met zijn echtgenote Katia reist hij van de ene naar de andere eruptie. De twee vulkanologen hebben zich afgewend van de mens, laven zich aan de oerkracht van de aarde en zijn bereid om hun eigen leven daarvoor in de waagschaal te stellen. Elke fout kan fataal zijn, zo beseffen ze allebei. LEES VERDER
2. We Need To Talk About Cosby (NPO Plus)
In deze intelligente, gelaagde en aangrijpende miniserie over de toonaangevende Afro-Amerikaanse acteur en comedian laat W. Kamau Bell #metoo en zwarte trots keihard op elkaar botsen. Hoe ga je om met een icoon dat eerst door zowel zwart als wit Amerika op het schild is gehesen en daarna alle vooroordelen over zwarte mannen blijkt te belichamen?
Als Zwart Amerika één gidsfiguur heeft gehad in de tweede helft van de twintigste eeuw, dan was het Bill Cosby. Ga maar na: hij geldt als de eerste breed geaccepteerde zwarte stand-up comedian, had als allereerste Afro-Amerikaan een hoofdrol in een televisieserie (I Spy), ontwikkelde zich in de jaren zeventig tot de grote kindervriend Fat Albert en floreerde tenslotte jarenlang als Amerika’s favoriete vaderfiguur Cliff Huxtable in de immens populaire The Cosby Show. En toen staken er steeds hardnekkigere geruchten de kop op over het drogeren en seksueel misbruiken van talloze vrouwen. LEES VERDER
3. A House Made Of Splinters * (2doc)
In 2023 komen er beslist nog veel Oekraïne-films. Deze hartverscheurende documentaire van Simon Lereng Wilmont werd echter al afgerond voordat Rusland officieel de oorlog aan het buurland verklaarde en speelt zich af in een opvanghuis waar kinderen moeten wachten op wat er met hen gaat gebeuren: terug naar huis (waar vader en/of moeder vaak te diep in het glaasje kijken), naar een pleeggezin of toch naar het staatsweeshuis.
‘Dochter van me, waarom wil je me het graf in jagen?’ vraagt moeder als Eva haar, via de telefoon op de gang van de tijdelijke opvang, eindelijk weer eens aan de lijn heeft gekregen. ‘Ik zit hier in m’n eentje te huilen.’ Eva, een verweesd meisje van een jaar of tien dat veel te wijs is voor haar leeftijd, verblijft dan al enige tijd in A House Made Of Splinters (87 min.) te Lysytsjansk, zo’n twintig kilometer van de frontlinie in Oost-Oekraïne. Ze oogt ineens ongelooflijk eenzaam. LEES VERDER
4. Sexual Healing (2doc)
Zo'n film die het hele jaar bij je blijft. In elk geval bij mij. Over een Nederlandse vrouw met een lichamelijke beperking die haar eigen seksualiteit wil leren kennen. In deze fraaie, moedige en erg aangrijpende documentaire van Elsbeth Fraanje hoopt ze, net als een Duitse lotgenoot bij wie ze eerder haar licht heeft opgestoken, ook eens een ervaring op te doen die ‘wunder-wunder-wunderschön’ is.
‘Ik heb ineens een vrouwenlijf, zeg maar’, constateert Evelien als ze voor het eerst in jaren een beha gaat passen. Ze is zichtbaar blij met wat ze ziet. ‘Potverdikkie!’ zegt ze tegen haar persoonlijk begeleider, die haar ook nog zal meetronen naar een erotiekwinkel, op het spoor zet van een seksverzorger of gewoon eens goed in de spiegel laat kijken. Want dat, het kijken naar en accepteren van jezelf, is een voorwaarde voor een fijne beleving van je eigen lichaam. LEES VERDER
5. All The Beauty And The Bloodshed * (vanaf 20 januari in de bioscoop, later op HBO Max)
Het woedend makende verhaal van de Sackler-familie, die schatrijk werd over de rug van Amerikanen met chronische pijn, is al opgetekend in een boek, dramaserie en documentaire van Alex Gibney, maar krijgt in deze film van Laura Poitras, die onlangs al was te zien tijdens het IDFA, nieuwe dimensies door de inspanningen van fotograaf Nan Goldin. Nadat zij haar verslaving aan de pijnstiller Oxycontin achter zich heeft gelaten, gaat ze zich richten op het ontmaskeren van de Sacklers en het ontmantelen van hun liefdadigheidswerk.
Het is alsof Nan Goldins complete leven een aanloop is geweest naar haar huidige rol als Nemesis van de Amerikaanse familie Sackler. Die verdiende via het bedrijf Purdue Pharma miljarden dollars met de pijnstiller OxyContin, een medicijn dat zo verslavend bleek te zijn dat er in de Verenigde Staten een heuse Opioid Crisis ontstond. Die zou inmiddels in totaal zo’n half miljoen Amerikanen het leven hebben gekost. Intussen kochten de Sacklers zich met hun ‘bloedgeld’ in bij allerlei goede doelen en musea. LEES VERDER
6. Into The Deep: The Submarine Murder Case (Netflix)
Erg veel zin had ik eerlijk gezegd niet in alwéér een documentaire over de zogenaamde Duikbootmoord, die al uit-en-te-na was behandeld in de uitstekende dramaserie The Investigation en Erin Lee Carrs gedegen tweedelige docu Undercurrent: The Disappearance Of Kim Wall. Totdat ik merkte dat documentairemaakster Emma Sullivan al anderhalf jaar aan het filmen was toen Wall verdween en ook erg dicht bij de hoofdverdachte bleek te zijn gekomen.
‘Emma, ik hoop dat je weet waar je aan begint’, schrijft de Deense uitvinder Peter Madsen aan Emma Sullivan, de regisseur van deze documentaire. ‘Ik schrijf je vanuit een mechanische walvis, de gevechtsonderzeeër Nautilus. Vanavond blijf ik hier slapen. Hier voel ik me geborgen.’ Zeventien maanden later zal diezelfde Peter Madsen wereldnieuws worden als de Nautilus zinkt en de Zweedse journaliste Kim Wall daarbij vermist raakt. LEES VERDER
7. Navalny * (HBO Max)
Urgent en enerverend portret van Aleksej Navalny, de voornaamste Russische opponent van Vladimir Poetin die op 20 augustus 2020 ternauwernood een moordaanslag overleefde en inmiddels alweer enige tijd achter de tralies zit. Via hem en zijn getrouwen schildert documentairemaker Daniel Roher tevens een angstaanjagend portret van het hedendaagse Rusland.
Ze geven elkaar een ‘high five’, Aleksej Navalny en Christo Grozev. Samen hebben ze zojuist het complot om Navalny te vermoorden ontrafeld. Grozev, een Bulgaarse nerd die actief is voor het onderzoekscollectief Bellingcat, heeft eerst allerlei datasets gecombineerd en zo ontdekt wie er verantwoordelijk waren voor de vergiftiging van de Russische oppositieleider. En Navalny zelf heeft de Russische geheimagenten vervolgens vanaf zijn hersteladres in Duitsland onder een valse naam gebeld en voor de camera verleid om details van het complot aan hem prijs te geven. De gesprekken zullen in zijn eigen veelbekeken YouTube-show belanden. LEES VERDER
8. All That Breathes * (komend jaar op HBO Max)
In de overbevolkte en vervuilde Indiase stad New Delhi worden mens en dier gedwongen om samen te leven. Daar vangen de broers Mohammad Saud en Nadeem Shehzad in hun eigen Wildlife Rescue gewonde roofvogels op, met name zwarte wouwen. Via hen wordt inzichtelijk gemaakt hoe veelzijdig, gecompliceerd en oogverblindend het bestaan in een metropool kan zijn en hoe alles wat ademt, van mens tot dier, daar met elkaar verknoopt is geraakt.
Vanaf het adembenemende openingsshot – van een stad bij nacht waar allerlei verschillende dieren hun kans schoon zien en op zoek gaan naar voedsel – is glashelder dat de Indiase filmmaker Shaunak Sen in deze winnaar van de World Cinema Grand Jury Prize op het Sundance Festival en de L’Oeil d’Or op het Film Festival van Cannes, een wonderbaarlijke wereld gaat openen. Een wereld die steeds nieuwe geheimen prijsgeeft. LEES VERDER
9. Mind Over Murder (HBO Max)
Met behulp van een theateruitvoering met lokale acteurs, waarin de zaak tegen de van moord verdachte Beatrice Six nog eens binnenstebuiten wordt gekeerd, ontwikkelt Nanfu Wangs miniserie Mind Over Murder zich tot misschien wel de beste true crime-productie van het jaar, een serie die de kijker niet alleen stimuleert om amateurdetective te spelen, maar ook dwingt om zijn eigen vooroordelen en assumpties kritisch tegen het licht te houden.
Ze gingen de geschiedenis in als ‘The Beatrice Six’, het verdorven zestal dat in 1985 Helen Wilson van haar eer en leven zou hebben beroofd in Beatrice, Nebraska. Maar waren ze ook werkelijk vergelijkbaar met pak ‘m beet The West Memphis Three, The Guildford Four of The Central Park Five? Die verdwenen stuk voor stuk voor hun (halve) leven achter de tralies voor een misdaad die ze niet hadden gepleegd. LEES VERDER
10. The Lincoln Project (wellicht komend jaar op SkyShowtime)
De verplichte campagnedocu van dit jaar. Een miniserie van Fisher Stevens en Karim Amer over een stel Republikeinse hotshots die zich keren tegen de leider van hun partij, Donald Trump. Spekkie voor het bekkie van politieke fijnproevers, would be-spindokters en BKB-alumni, voor wie politiek een spel om de macht is dat je nu eenmaal wilt winnen. En tegelijk een fascinerend verslag vanuit de frontlinie van de oorlog om de Amerikaanse democratie, die mij onverminderd blijft boeien.
‘Donald Trump is een drol in de punchbowl’, zegt de Republikeinse strateeg Rick Wilson, nadat hij een bikkelharde campagnespot van zijn eigen anti-Trump organisatie The Lincoln Project heeft bekeken. ‘Als je eenmaal een drol in de punchbowl hebt gehad, is het geen punch meer, maar strontwater.’ Wilson maakt er in de openingsscène van deze vijfdelige documentaireserie geen geheim van dat er hem veel aan is gelegen om de Amerikaanse president uit zijn ambt te verdrijven. Hij is duidelijk ook trots op hoe ze Trump aanpakken, de leider van hun eigen politieke partij. Psychologische oorlogsvoering, noemt Wilson dit. ‘Niemand heeft ooit zo gekloot met een kandidaat als wij hebben gekloot met deze kandidaat.’ LEES VERDER
11. Paradise (vanaf donderdag 20 januari in het kader van The Best Of IDFA te zien in de bioscoop)
In deze bekroonde IDFA-film begeeft regisseur Alexander Abaturov zich, in het kielzog van de bewoners van een dorp in Jakoetië dat wordt bedreigd door natuurbranden, naar de poorten van de hel waarvoor ze dan een overwinning op en uit het vuur proberen te slepen. En dat is werkelijk adembenemend in beeld gebracht door cameraman Paul Guilhaume.
Het vuur kan niet worden gestopt. Hooguit vertraagd. Totdat de regen komt. Áls de regen komt. ‘Het ontwijkt ons en laat zich niet vangen’, heeft Vasya, één van de onverzettelijke inwoners van het Siberische dorp Shologon, al geconstateerd. ‘Daarom noemen we het “De Draak”. Alsof ‘t ons kan horen.’ Die draak kan hen inmiddels ook al bijna zien en ruiken. Shologon ligt aan de rand van een zogenaamde ‘Controlezone’, een zeer afgelegen of dunbevolkt gebied waar de Russische overheid, volgens een tamelijk bizarre federale wet uit 2015, niet meer verplicht is om natuurbranden te bestrijden. Tenminste, als de kosten van het blussen de geschatte schade – de materiële, welteverstaan – lijken te gaan overstijgen. LEES VERDER
12. Torn (Disney+)
Deze klassieke klimfilm van Max Lowe krijgt een extra dimensie door de twee betrokken alpinisten: Max's vader Alex en diens beste vriend Conrad Anker. Hun levens raken echt volledig met elkaar verknoopt nadat het noodlot heeft toegeslagen en alles op zijn kop zet.
Heb jij kínderen? De andere klimmers konden het nauwelijks geloven. Daarvoor moest je toch een verantwoordelijk leven leiden? En dat leek lastig te verenigen met het bedwingen van de hoogste bergtoppen van de wereld. Toch was dat precies wat Alex Lowe deed. Samen met zijn vaste partner Conrad Anker behoorde hij zelfs tot de absolute wereldtop. Tot die ene fatale dag in Tibet, 5 oktober 1999. Ruim twintig jaar later kijkt zijn oudste zoon Max Lowe, die tien was toen Alex plotseling verdween, samen met zijn moeder Jennifer en jongere broers Sam en Isaac terug op het leven van zijn illustere vader. Waarbij onvermijdelijk de vraag opspeelt of dat klimmen nu werkelijk belangrijker was dan zijn gezin? En hoe nabestaanden vervolgens moeten omgaan met het antwoord op die vraag? LEES VERDER
13. Much Ado About Dying (eerder te zien op het IDFA, nog onbekend waar en wanneer de film weer is te zien)
Een film die langzaam het hart insluipt, via een heerlijk onmogelijke en uiterst theatrale hoofdpersoon: de hoogbejaarde Britse acteur David Newlyn Gale die het leven van zijn filmende en mantelzorgende neef schier onmogelijk maakt. Tragikomische en dramatische gebeurtenissen wisselen elkaar voortdurend af in deze delicieuze docu, die deze neef de prijs voor beste regie opleverde tijdens het IDFA.
Terwijl de Britse filmmaker Simon Chambers voor een documentaire over het volledig vastgelopen verkeer in Delhi (werktitel: Carmageddon) is beland, begint hij dagelijks telefoontjes te krijgen vanuit Londen. Zijn 83-jarige oom David doet een dringend beroep op hem. ‘I think I may be dying. Zoals ‘t een ‘obstinate oude man’ betaamt wil David Newlyn Gale echter zowat alles, behalve naar een verzorgingshuis. Als Simon eenmaal in Davids onvervalste hoardershuis is aanbeland, schreeuwt die ’t zelfs uit van de pijn. LEES VERDER
In de bioscoop
Hallelujah: Leonard Cohen, A Journey, A Song * (vanaf donderdag in de bioscoop)
John Cale, Jeff Buckley en zelfs Shrek moesten eraan te pas komen, maar toen werd Leonard Cohens Hallelujah dan toch echt een absolute evergreen, die via televisieprogramma’s als The Voice, X Factor en – pak ‘m beet – Matthijs Gaat Door definitief zijn weg naar het grote publiek zou vinden. Het zorgde voor ‘een mild gevoel van wraak’ bij de Canadese zanger-songschrijver. Zijn eigen platenmaatschappij Columbia Records had de bijbehorende langspeler Various Positions, kant en klaar en dus allang betaald, in 1984 niet willen uitbrengen. Columbia’s baas Walter Yetnikoff vond het een waardeloze plaat en wilde er geen cent meer aan uitgeven. LEES VERDER
Tot slot
Van maandag tot en met vrijdag is rond 22.00 uur op NPO2 de docuserie Trappers, over een groep Amsterdamse fietskoeriers en hun chefs, te zien.
Canvas zendt woensdag Sean Connery vs. James Bond uit.
Donderdag is op de Vlaamse zender The Bee Gees: How Can You Mend A Broken Heart te zien.
Vrijdagavond wordt A-ha The Movie uitgezonden op NPO3.
Zaterdag, oudjaarsavond, is op Canvas Ennio, een gloedvol portret van (film)componist Ennio Morricone, te zien.
Tot slot nog een gratuite voorspelling: behalve Fire Of Love, All That Breathes en All The Beauty And The Bloodshed dringen ook Retrograde en de David Bowie-film Moonage Daydream (ook een potentiële winnaar, lijkt me) door tot de laatste vijf documentaires voor een Oscar.
Over deze nieuwsbrief
Als je geen nieuwsbrief hebt ontvangen (bijvoorbeeld omdat je spamfilter hem heeft onderschept), kun je altijd terecht bij het chronologische overzicht van alle nieuwsbrieven. Daar kun je ook de nieuwste DocUpdate vinden. Bedenk: zonder tegenbericht verschijnt er elke maandag een DocUpdate.
En mocht je inspiratie of achtergrondinformatie kunnen gebruiken, kijk dan op de DocUpdate-website, waarop ruim 2000 documentaires, met kijklinks, zijn te vinden. Via de zoekbalk rechtsboven kun je zoeken op titel, maker, thema en trefwoord.
Elke zondag bespreek ik in de nieuwsbrief de 2Doc Weekly actuele documentaires die je kunt bekijken bij de NPO. Schrijf je hier in.
En in de 2Doc-podcast over documentaire bespreek ik maandelijks met host Kitty Munnichs en een gast een actuele documentaire.